Hipsometria lądów, a ważniejsze łańcuchy górskie na świecie
I. Wstęp
Hipsometria - dział geodezji zajmujący się pomiarami wysokości terenu i przedstawianiem wyników w postaci map, wykresów, profilów lub modeli.
METODA HIPSOMETRYCZNA
Na podstawie mapy poziomicowej ustala się krzywą HIPSOGRAFICZNĄ, wskazującą jaka powierzchnia badanej zlewni leży powyżej określonej warstwicy (rysujemy ją w ćwiartce IV - na osi rzędnych wartość poziomic, na osi odciętych powierzchnia). W układzie współrzędnych ćwiartki II rysujemy krzywą GRADIENTOWĄ czyli zależność wysokości opadów od wzniesienia stacji opadowych nad poziom morza ( oś odciętych).
Określenie średniego opadu zlewni dokonuje się metodą wykreślną przez sporządzenie krzywej HIETOGRAFICZNEJ. Powstaje ona w ćwiartce I poprzez rzutowanie dowolnego punktu krzywej hipsograficznej z ćwiartki IV na I i z ćwiartki IV przez III i II (z krzywej gradientowej) na I. Możemy rzutować dowolnie wiele punktów krzywej hipsograficznej, w ćwiartce I powstanie z nich krzywa obrazująca objętość wody opadowej jaka spadła na obszar zlewni czyli krzywa hietograficzna. Dzieląc pole pod krzywą przez podstawę wykresu (powierzchnię zlewni), otrzymamy średnią wysokość opadu w tej zlewni:
(2)
Metoda hipsometryczna ma zastosowanie głównie w małych zlewniach górskich, uwzględnia bowiem zależność wysokości opadu od wzniesienia punktu pomiarowego nad poziom morza oraz konfigurację badanego terenu. W zlewniach nizinnych nie należy jej stosować.
Grenlandia
II. Poziome i pionowe formy ukształtowania Ziemi.
(1.) Poziome formy:
- wyspy
- półwyspy
- przylądki
(2.) Pionowe formy:
- formy różniące się wysokością nad poziomem morza
(3.) Krzywa hipsograficzna - obrazuje zależność między wysokością danego obszaru, a jego powierzchnią. Przedstawia ona wysokościową strukturę powierzchni Ziemi.
(4.) Formy ukształtowania powierzchni lądów:
● niziny [do 300 metrów nad poziomem morza] - obejmują depresje i kryptodepresje, zajmują 44% powierzchni lądów; najbardziej nizinnym kontynentem jest Europa [73% powierzchni całego kontynentu stanowią niziny], natomiast najmniej nizinna jest Antarktyda
● wyżyny [od 300 do 500 metrów nad poziomem morza, tereny o małych wysokościach względnych] - zajmują 38% powierzchni lądów; najbardziej wyżynnym kontynentem jest Afryka [27% wyżyn], a najmniej wyżynna jest Europa [10% wyżyn]. Najwyższą wyżyną na Ziemi jest Tybet.
● góry [obszary wznoszące się ponad 500 metrów nad poziomem morza, o dużych wysokościach względnych] - zajmują 28% powierzchni lądów; najbardziej górzystym kontynentem jest Azja, a najmniej górzystym - Europa.
● kotliny [wklęsłe formy terenu, występujące w obrębie nizin, wyżyn i gór] - mogą być skutkiem ruchów górotwórczych i procesu deflacji.
(5.) Ukształtowanie dna oceanicznego:
● szelf - jest to strefa dna morskiego o głębokości do 200 metrów
● stok kontynentalny - strefa przejściowa pomiędzy szelfem a basenem oceanicznym
● baseny oceaniczne - są to rozległe obszary o urozmaiconej rzeźbie, o głębokości od 4 tysięcy do 6 tysięcy metrów.
● grzbiety oceaniczne - powstają wzdłuż granic płyt litosfery w strefach tensji; tworzą się w strefach rozrostu dna oceanicznego, jako efekt krążenia magmy we wnętrzu Ziemi
● rowy oceaniczne - powstają w strefach subdukcji, gdzie pochłaniany jest nadmiar litosfery; znajdują się w pobliżu wybrzeży kontynentów i archipelagów wysp
(6.) Podział form ukształtowania powierzchni Ziemi:
a) cokoły kontynentalne - obejmują one lądy, szelf, oraz płytkie morza przybrzeżne
b) baseny oceaniczne - obniżenia leżące powyżej szelfu
Alpy
III. Góry na kuli ziemskiej
Góry - wielka forma ukształtowania terenu o silnie urozmaiconej rzeźbie, wysokościach względnych w stosunku do najbliższych den dolinnych powyżej 300 m i dużym nachyleniu stoków przechodzących w ściany. Ze względu na wysokości względne i stromość stoków wyróżnia się góry niskie, średnie i wysokie. Ze względu na sposób powstania wyróżnia się góry fałdowe, zrębowe i wulkaniczne.
W rzeźbie górskiej wyróżnić można formy wklęsłe (doliny, kotliny) i wypukłe (pojedyncze góry). Formy wypukłe łączą się w grzbiety górskie lub masywy górskie, te z kolei w pasma górskie. Pasma i masywy wraz z pogórzami i kotlinami śródgórskimi tworzą łańcuchy górskie. Kilka łańcuchów górskich o wspólnych cechach geologicznych, powstałe w czasie tego samego fałdowania noszą nazwę system górskiego.
Łańcuchy górskie na Świecie to teren górski o równolegle ułożonych pasmach wraz z kotlinami i przylegającymi doń pogórzami. Na świecie wyróżniamy dwa podstawowe wielkie łańcuchy górskie: łańcuch okołopacyficzny i alpejsko-himalajski.Pierwszy z nich składa się z dwóch łuków, ma przebieg południkowy, występują tam częste zjawiska wulkaniczne oraz trzęsienia ziemi. Łańcuch ten obejmuje zachodnie wybrzeża Ameryki Północnej i Południowej(Kordyliery, Andy). zachodnie wybrzeża Pacyfuku(od Gór Kamczatki poprzez W-y Japońskie po Nową Gwineę i Nową Zelandię). System alpejsko-himalajski ma przebieg zbliżony do równoleżnikowego, występuje tam typowy krajobraz wysokogórski, w kierunku wschodnim obserwujemy wyraźny wzrost wysokości (od ok.4000m n.p.m. w Alpach do ponad 8000m n.p.m. w Himalajach). Łańcuch ten obejmuje: G.Betyckie, Pireneje, Alpy, Karpaty, G.Dynarskie, G.Atlas, Kaukaz, Hindukusz, Tien-szan, Himalaje i góry wschodniej Syberii.
Kaukaz
Pasma górskie na świecie
· Europa: Betyckie, Sierra Morena, Iberyjskie, Kantabryjskie, Pireneje, Masyw Centralny, Alpy, Jura, Apeniny, Wogezy, Schwarzwald, Ardeny, Reńskie Góry Łupkowe, Kambryjskie, Pennińskie, Grampian, Kaledońskie, Skandynawskie, Świętokrzyskie, Sudety, Karpaty, Rudawy, Las Czeski, Szumawa, Dynarskie, Stara Planina, Rodopy, Strandża, Pindos, Ural.
· Azja: Pontyjskie, Taurus, Kaukaz, Elburs, Zagros, Kopet-Dag, Mekran, Ghaty Zachodnie, Ghaty Wschodnie, Arakańskie[, Himalaje, Hindukusz, Karakorum, Pamir, Kunlun, Tien-Szan, Ałtaj, Sajany, Jabłonowe, Wielki Chingan, Sichote-Alin, Stanowe, Jenisejskie, Byrranga, Wierchojańskie, Ałdańskie, Dżugdżur, Czerskiego, Kołymskie, Czukockie, Koriackie, Środkowe.
· Afryka: Atlas, Ahaggar, Tibesti, Darfur, Muchinga, Smocze, Przylądkowe.
· Ameryka Północna: Kordyliery, Brooksa, Nadbrzeżne, Kaskadowe, Sierra Nevada, Skaliste, Appalachy, Sierra Madre Zachodnie, Sierra Madre Wschodnie, Sierra Madre.
· Ameryka Południowa: Andy, Kordyliera Zachodnia, Kordyliera Wschodnia, Kordyliera Nadbrzeżna, Kordyliera Patagońska.
· Australia i Oceania: Wielkie Góry Wododziałowe, Alpy Australijskie, Alpy Południowe.
· Antarktyda: Transantarktyczne, Ellswortha, Pensacola