Pytania i zdania pytajne - referat K. Ajdiukiewicz

PYTANIA I ZDANIA PYTAJĄCE

1) BUDOWA ZDAŃ PYTAJNYCH:
Zadajemy rożnego rodzaju pytania po to by uzyskać potrzebne nam informacje. Nie są one określone do końca z góry lecz do pewnego stopnia np. zadając pytanie „ czy x jest rzecznikiem praw obywatelskich w Polsce ?” dążymy do zdobycia takiej wiadomości , która się da wypowiedzieć w zdaniu o postaci „ X jest rzecznikiem praw obywatelskich w Polsce”
Do wypowiadania pytań służą przy pewnym znaczeniu ZDANIA PYTAJNE.
Jako przykład takiego zdania możemy podać zdanie: „ Czy słońce jest gwiazdą?” Wyróżniamy w tym przykładzie podział na części- 1) zdanie oznajmujące( „słońce jest gwiazdą ”), 2) partykuła pytajna „czy”, 3)znak zapytania.
Kolejny przykład o innej budowie to zdanie – „ Kto zapalił światło?” zawiera ono 1) partykułę pytajną „kto”,2) fragment zdania oznajmującego- „ zapalił światło”,3) znak zapytania.
W tym przykładzie w którym zawiera się tylko część zdania oznajmującego możemy zastosować następujące odpowiedzi: „Kasia zapaliła światło” , „Piotrek zapalił światło” , „Tomek zapalił światło” itp. wśród nich możemy wyróżnić zdania prawdziwe bądź fałszywe.
Zdania te są utworzone dzięki pewnemu schematowi zdaniowemu mianowicie- „X zapalił światło” gdzie pod zmienną X podstawiamy odpowiednią nazwę.
Odbiorca choć usłyszał i zrozumiał zdanie pytajne nie zawsze może znać na nie odp. Jednak po części wie jak je ułożyć , wie w jakiej może być postaci- schemat zdaniowy. Schemat ten wyznacza fragment zdania oznajmującego , partykuła pytajna ,która pokazuje gdzie wpiąć zmienną by w ten sposób ułożyć odpowiedź na pytanie.
Np. W zdaniu „Kto stłukł szklankę?” zaimek pytajny „kto” pokazuje gdzie uzupełnić zmienną by uzupełniła miejsce przedmiotu.
W zdaniu „kogo zobaczył Łukasz?” zaimek „kogo” pokazuje że zmienna powinna pełnić rolę przedmiotu – „ X zobaczył Łukasz” itp.
Taki schemat wyznaczony przez zdanie nazywamy DATUM QUAESTINIS czyli innymi słowy „ DANA PYTANIA”
Zmienną która zawiera się w datum quaestinis nazywamy NIEWIADOMĄ PYTANIA.
Zdania które są utworzone z tej zmiennej i datum quaestinis nazywamy zaś ODPOWIEDZIAMI WŁAŚCIWYMI dla zdania pytajnego.
Partykuła pytajna wskazuje miejsce składniowe na które wstawiamy niewiadomą oraz wyróżnia wartości które obracają datum quaestinis w zdanie prawdziwe bądź fałszywe.
Np. zaimek pytajny „kto” w zdaniu „ kto zapalił światło?” wyróżnia nazwy które po wstawieniu na miejsce zmiennej X przekształcają schemat w zdanie prawdziwe lub fałszywe.
Są one wyróżnione na tej podstawie iż nazwy które podstawiamy za niewiadomą przekształcają zdanie w odpowiednią odpowiedź. Np. w zdaniu „ Które z państw leży w Europie?” wyróżniony jest przez zaimek pytajny wyraz „państw”.
Wartości wyróżnione dla niewiadomej w pytaniu nazywamy ZAKRESEM NIEWIADOMEJ PYTANIA.
Oprócz zdań, które składają się z partykuły pytajnej i fragmentu zdania istnieją zdania składające się z partykuły i całego zdania np. zdanie – „ jak jest nakryty stół?” zawiera partykułe pytajną „jak” oraz zdanie „nakryty stół” schemat odpowiedzi będzie następujący – „x nakryty jest stół” zakresem niewiadomej będą więc takie wyrazy jak np. ładnie, ślicznie itp.


PYTANIA ROZSTRZYGNIĘCIA
I PYTANIA DOPEŁNIENIA
PYTANIA ROZSTRZYGNIĘCIA-To takie pytania, które składają się z partykuły pytajnej „czy” oraz całego zdania oznajmującego. Wszystkie inne zdania to PYTANIA DOPEŁNIENIA.
Przykładem pytania rozstrzygnięcia jest – „czy młodzi ludzie chętnie zostają na wsi?”, „czy orzeł jest ptakiem? ”itp. Pytania te przewidują możliwość tylko dwóch odpowiedzi właściwych: "tak" lub "nie", zawsze są pytaniami zamkniętymi.
Np. odpowiedź na pytanie „czy młodzi ludzie chętnie zostają na wsi?” będzie brzmieć – „tak , młodzi ludzie chętnie zostają na wsi” lub „ młodzi ludzie nie zostają chętnie na wsi”.
Odpowiedzi te są zdaniami sprzecznymi.
Aby zdanie pytajne było jasne musza wykazywać datum quaestionis oraz zakres niewiadomej.

ZAŁOŻENIA PYTANIA. PYTANIA SUGESTYWNE
Wyróżniamy pozytywne i negatywne założenia pytania:
1) POZYTYWNE-to takie, w którym przynajmniej jedna odpowiedź na pytanie jest prawdą.
2) NEGATYWNE-to takie, w którym przynajmniej jedna właściwa odpowiedź nie jest prawą.
Np. pozytywnym założeniem pytania „kto stłukł szklankę?” jest- „ktoś stłukł szklankę” negatywnym zaś-„ktoś nie stłukł szklankę”
Stawiając pytanie wierzymy iż jakaś właściwa odpowiedź dotycząca tego pytania jest prawdą.
Pytanie, którego pozytywne lub negatywne założenie jest fałszem nazywamy PYTANIEM NIEWŁAŚCIWIE POSTAWIONYM.
Właściwie postawione są tylko pytania rozstrzygnięcia, gdyż posiadają one jedynie dwie odpowiedzi-„tak” i „nie” –zdania sprzeczne.
Zdania pytajne możemy używać do przekazywania innym pewnych wiadomości. Np. gdy osoba zadaje nam pytanie „kiedy Małgosia wyszła za mąż?”, a my nie wiemy nic o tym zdarzeniu to zdanie to informuje nas o tym, że Małgosia w ogóle wyszła za mąż.
Własność taką, czyli komunikowanie pewnej wiadomości używamy przy stosowaniu PYTAŃ SUGESTYWNYCH – Czyli pytań, które są stosowane by udzielić osobie pytanej informacji.
Pytanie będzie sugestywne, gdy wypowiemy je dla osoby, która nie zna założeń pytania i po to by odbiorca uwierzył w założenia tego pytania poprzez zaufanie jakim nas darzy.
Sugestywne może być pytanie wypowiadane słowami, które pozwalają domyśleć się odpowiedzi na nie. Nadają się do tego pytania rozstrzygnięte posiadające dwie odp. Które łatwo wskazać intonacją lub gestami. Pytania sugestywne mogą być użyte złośliwie, gdy zasugerujemy odbiorcy odpowiedź fałszywą . Do takich złośliwych pytań zbliżone są PYTANIA PODCHWYTLIWE – czyli takie, w których pytający skłania odpowiadającego do odpowiedzi, z której w nierozstrzygalny sposób wynika sprzeczność z innymi wypowiedziami lub cos co odpowiadający pragnie ukryć.

ODPOWIEDZI NIEWŁAŚCIWE
Wśród odpowiedzi na pytania wyróżniamy: odp. Właściwą i niewłaściwą.
ODPOWIEDŹ WŁAŚCIWA na pytanie to zdanie, które powstaje z datum quaestionis tego pytania przez podstawienie za niewiadomą jakiejś wartości należącej do zakresu tej niewiadomej.
ODPOWIEDŹ NIEWŁAŚCIWA czyni w większym lub mniejszym stopniu zadość intencjom pytającego.
Wśród tych dwóch rodzaji odpowiedzi możemy także wyodrębnić odpowiedzi całkowite i częściowe.
ODPOWIEDŹ CAŁKOWITA- to zdanie, z którego wynika jedna lub więcej właściwych odpowiedzi
Odpowiedzi właściwe- to odpowiedzi CAŁKOWITE WPROST.
ODPOWIEDZI CAŁKOWITEB NIEWPROST – to takie, które nie są odpowiedziami właściwymi, ale z których jakaś właściwa odpowiedź wynika z wiedzy pytającego.
Np. dla pytania „ czy orka jest rybą?” odpowiedź całkowita nie wprost będzie zdaniem „ orka jest ssakiem” nie będzie to odpowiedź właściwa lecz wynika z niej poprawna odp. Gdyż żaden ssak nie będzie rybą.
ODPOWIEDŹ CZĘŚCIOWA - to zdanie, z którego nie wynika odpowiedź właściwa lecz wyklucza ono spośród takich odpowiedzi niektóre.
Np. odpowiedź częściowa na pytanie „ kto napisał Pana Tadeusza?” będzie taka-„ jakiś Polak napisał Pana Tadeusza.”
Wyróżnić możemy także wśród odpowiedzi ODPOWIEDŹ WYCZERPUJĄCĄ.
Jest to zdanie prawdziwe z którego wynika prawdziwa odpowiedź właściwa.
Każda inna jest odpowiedzią NIEWYCZERPUJĄCĄ.
Każda odpowiedź wyczerpująca jest całkowita jednak niekoniecznie następuje to na odwrót.
Odpowiedź właściwa jest wtedy wyczerpującą jeżeli jako jedna jest prawdziwa lub , gdy wynika z niej prawdziwa właściwa odpowiedź.
Do odpowiedzi niewłaściwych możemy zaliczyć tzw. Odpowiedzi znoszące pozytywne założenie pytania są to zdania, które zaprzeczają pozytywnego założenia pytania lub takie z których wynika takie zaprzeczenie.
Np. gdy na pyt. – „ Kto zdał egzamin?” otrzymujemy odpowiedź „ nikt nie zdał egzaminu.” Będzie ona znosząca pozytywne założenie pytania czyli takie że ktoś w ogóle zdał egzamin.
Pytanie w którym jedno z założeń jest fałszem to PYTANIE NIEWŁAŚCIWIEM POSTAWIONE.
Jeżeli w pytaniu nie spełnia się jego pozytywnego założenia, to nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć na nie całkowicie lub częściowo zgodnie z prawdą możemy jedynie dać taką odpowiedź, która znosi pozytywne założenie pytania. Jeżeli negatywne założenie nie jest spełnione wówczas odpowiedzią na takie pytanie będzie Odpowiedź znosząca negatywne założenie pytania.
Jest to zawsze odpowiedź całkowita niewprost.
MYSLI WYPOWIADANE ZA POMOCĄ ZDANIA PYTAJNEGO
Myśl dzięki której wypowiadamy jakieś pytanie to pragnienie uzyskania odpowiedzi na nie.
Osoba przeżywa stan pewnego napięcia psychicznego innymi słowy przeżywa stan „pytania”.
Dzięki niemu pragniemy uzyskać odpowiedź, wiadomość dającą się wyrazić zdaniami oznajmującymi stanowiącymi wartość datum quaestionis zdania pytajnego.
Więc jeżeli pytamy np. „kto zgasił światło?” chcemy uzyskać konkretną odpowiedź, nie byle jaką .
Pytający chcąc zdobyć pewną informacje myśli o przedmiocie co do którego ta informacja się tyczy. Dążenie do uzyskania odpowiedzi zaspokaja się z chwilą uzyskania jej.
Stan pytania jest zainteresowaniem. Dążenie do uzyskania odpowiedzi ma wytyczony kierunek.
Gdy ten kierunek zwraca się w stronę wiadomości wypowiadanych przez zdania datum quaestionis
To zainteresowanie przekształca się w pytanie.
Wyróżnić możemy spośród wypowiadanych pytań PYTANIA POSTAWIONE NA SERIO oraz PYTANIA TYLKO POMYŚLANE.
Różnią się one naszym stosunkiem co do wypowiadanego pytania. Czy myśl, którą wypowiadamy jest stanem dążenia , napięcia, czy też jest dla nas obojętna.

PYTANIA DYDAKTYCZNE
Gdy w szkole nauczyciel zadaje pytanie uczniom z reguły zna na nie odpowiedź, pytania takie są pytaniami tylko pomyślanymi a nie postawionymi na serio.
Nauczyciel nie dąży do uzyskania jakiejś informacji gdyż odpowiedź poprawną zna z góry.
Jednak uczeń któremu zadawane jest pytanie rozumie je jako pytanie postawione na serio.
Czasami zraża się, że nauczyciel zada pytanie na serio np. podczas eksperymentu prowadzonego przez ucznia gdy nie widzi wyników jakie uzyskuje uczeń.
Pytania zadawane nie na serio występują np. podczas egzaminu lub stosując metodę erotematyczną - pyt.” W którym roku odbyła się bitwa pod Grunwaldem?” będzie to pytanie skrócone pełne brzmiało by następująco- „czy wiesz w którym roku odbyła się bitwa pod Grunwaldem?” po tym przekształceniu staje się pytaniem zadanym na serio.
Nie na serio pytamy stosując heurezę w formie erotematycznej- w tej metodzie wyst. Pytania naczelne i pytania naprowadzające.
PYTANIE NACZELNE- to pytanie w obrębie jakiegoś okresu nauczania np. lekcji, w którym znalezienie odpowiedzi na nie jest celem.
PYTANIE NAPROWADZAJĄCE- to pytanie w obrębie jakiegoś okresu nauczania w którym znalezienie odpowiedzi na to pytanie nie jest podstawowym celem lecz tylko środkiem do osiągnięcia rozwiązania pytania głównego.
Prowadząc zajęcia nauczyciel tylko udaje, „gra” to iż pyta swych uczniów na serio, gdyż zna on odpowiedzi na pytania i tylko sprawia wrażenie dla uczniów iż tak nie jest by uczeń potraktował zadane pytanie na serio i odpowiedział na nie.