Plemiona afryki środkowej, daję naj. Na zaraz

POLANIE Plemiona wschodniosłowiańskie zamieszkujące oba brzegi Dniepru oraz dolny bieg Desny i Prypeci. W IX w. gęsto zaludnione (liczne kurhany) ziemie Polan, początkowo podległe Chazarom, potem niezależne, zostały ostatecznie zajęte przez ks. nowogrodzkiego Olega. Przez ziemie Polan przechodził szlak handlowy od Waregów do Greków wiążący pn. Europę z wybrzeżem czarnomorskim i Bizancjum. Największymi miastami Polan były: Kijów i Perejasław. W X w. Polanie podporządkowali sobie Drewlan, Dregowiczów i Siewierzan, a ich ziemie zaczęto nazywać Rusią (nazwa Polanie ostatni raz użyta w latopisie 944). DREWLANIE Plemię wschodniosłowiańskie zamieszkujące ziemie na pd. od Prypeci. W IX X w. utworzyli własną organizację państwową ze stolicą w Iskorosteniu (ob. Korosteń). Od 883 płacili trybut władcy kijowskiemu Olegowi. Po nieudanym powstaniu przeciwko Igorowi (który chciał podwoić daninę), w 946 włączeni do Księstwa Kijowskiego. WOŁYNIANIE (DULEBOWIE) Plemię wschodniosłowiańskie zamieszkujące ziemie nad górnym Bugiem i Styrem. Pierwotnie nosiło nazwę Dulebów, od IX w. Bużan, następnie Wołynian (być może od grodu Wołyń, należącego do kompleksu Grodów Czerwieńskich). Ok. 981r Włodzimierz Wielki włączył ich terytorium, zw. potem Wołyniem, do Rusi Kijowskiej. TYWERCY Plemię wschodniosłowiańskie osiadłe między Dniestrem a Bohem. Stale nękani przez koczownicze ludy stepowe. W IX w. najeżdżani przez księcia rus. Olega, ok. 915 przyłączeni do Rusi Kijowskiej przez Igora. Częściowo wyginęli, częściowo zmieszali się z innymi plemionami ruskimi. ULICZE Plemię wschodniosłowiańskie, początkowo zajmowali ziemie nad dolnym Dnieprem, a w IX w. przenieśli się na tereny między Dniestrem a Prutem. ok. 915 przyłączeni do Rusi Kijowskiej. W XIII-XIV w. ich ziemie zostały podbite przez romańskich Wołochów, częściowo wyginęli lub zmieszali się z innymi plemionami ruskimi, częściowo zasymilowali się z najeźdźcami. ANTOWIE Nazwa plemion protosłowiańskich osiadłych między Dniestrem i Dnieprem, używana w IV-VI w. przez pisarzy łacińskich i greckich. Na przełomie V i VI w. Antowie rozpoczęli wędrówkę na pd., od tego czasu datują się ich walki z Bizancjum. SCYTOWIE Nazwa nadana przez starożytnych Greków koczowniczym ludom pochodzenia gł. irańskiego, zamieszkującym od VII w. p.n.e. do pierwszych wieków n.e. stepy na północ od M. Czarnego. Dominującą rolę wśród Scytów odgrywały wojownicze plemiona pasterskie, koczujące między Dnieprem i Donem, zw. Scytami królewskimi. Mniejsze grupy prowadziły osiadły tryb życia (nad dolnym Dnieprem i Bohem) zw. Scytami rolnikami. Scytowie utrzymywali kontakty handlowe z kupcami greckimi, dostarczając im m.in.: zboże, bydło, skóry, a także niewolników. Naciskani przez plemiona trackie i sarmackie w III-II w. p.n.e., ograniczeni do rejonów dolnego Dniepru i stepowych obszarów Krymu, utworzyli państwo (koło obecnego Symferopola) o wysokiej kulturze (złotnictwo) istniejące do III w. n.e. TRAKOWIE Plemiona indoeuropejskie zasiedlające od II tysiąclecia p.n.e. tereny Tracji, a od ok. 1200 p.n.e. również część Azji Mniejszej (Bitynię, Frygię, Myzję). Ludy wojownicze, pozostające pod władzą królów. Trakowie trudnili się rolnictwem, hodowlą (zwłaszcza koni), wywarli wpływ m.in. na religię (Dionizos) i sztukę (mit o Orfeuszu) Greków, przez kontakty z koloniami greckimi ulegli hellenizacji, a w początkach n.e. romanizacji. Między VI a X w. zmieszali się z ludnością Płw. Bałkańskiego. Języki trackie stanowią odrębną grupę języków indoeuropejskich. W Tracji plemiona Traków były podzielone na 2 grupy: pnółnocną - poddaną wpływom kimeryjskim i później scytyjskim oraz południową - zdominowaną przez oddziaływania greckie. Zamieszkiwali osiedla otwarte, rzadziej ufortyfikowane. Archeolodzy odkryli pozostałe po Trakach groby kurhanowe z pochówkami szkieletowymi lub ciałopalnymi. W VI w. p.n.e. pojawiają się szczególnie bogato wyposażone groby książęce, rozwinięta obróbka metali kolorowych i żelaza, charakterystyczny styl tracki będący mieszaniną elementów greckich , stepowych, orientalnych i miejscowych. SARMACI Ludy koczowniczo-pasterskie pochodzenia irańskiego, w połowie I tysiąclecia p.n.e. zasiedlające tereny nad dolną Wołgą W IV-II w. p.n.e. przesunęli się na zachód wypierając Scytów. W końcu I w. p.n.e. dotarli do Dunaju, wchodząc w bezpośredni kontakt z imperium rzymskim. W I-IV w. pod naciskiem Słowian, Gotów i Hunów część plemion sarmackich, uznając zwierzchnictwo Rzymu, osiedliła się w prowincjach naddunajskich, część, wraz z plemionami germańskimi w Hiszpanii i pn. Afryce, pozostali schronili się w górach Kaukazu. W literaturze i publicystyce pol. XV XIX w. Sarmaci uchodzili za przodków szlachty polskiej. GOCI (gotowie) Lud wschodniogermański przybyły z główną falą Germanów ze Skandynawii (prawdopodobnie od nich pochodzi nazwa wyspy Gotlandia na Morzem Bałtyckim) do środkowej Europy. W III w. osiedli nad Morzem Czarnym, w tym czasie podzielili się na Ostrogotów (Goci wschodni) i Wizygotów (Goci zachodni). Archeologia. Za najwcześniejszy, uchwytny archeologiczny ślad Gotów jest uznawana kultura wielbarska, która w początkach okresu wpływów rzymskich uformowała się na Pomorzu Gdańskim. W kulturze tej jest czytelna obecność elementów skandynawskich (np. kręgi kamienne), co jest zbieżne z przekazaną przez Jordanesa tradycją plemienną, wg której Goci mieli pochodzić ze Skandynawii. Następujące na przełomie II i III w. rozszerzenie się zasięgu kultury wielbarskiej na Mazowszu i Podlasiu jest interpretowane jako ślad wędrówki Gotów i sprzymierzonych z nimi plemion wschodniogermańskich nad M. Czarne i nad dolny Dunaj. Formująca się kultura czerniachowska jest łączona przede wszystkim z Ostrogotami, a kultura Sintana de Mures, występująca w Siedmiogrodzie i pd. Karpatach, z Wizygotami. Najazdy Hunów u schyłku IV i w V w. wyparły Gotów z dotychczasowych siedzib, źródła archeologiczne nie dają jednak podstaw do prześledzenia ich dalszej wędrówki. Dopiero z ostatecznych siedzib obu odłamów Gotów: z Hiszpanii (Wizygoci) i z Italii (Ostrogoci) są znane materiały archeologiczne, które można bezdyskusyjnie wiązać z Gotami. W Europie Wschodniej pozostała tylko niewielka grupa Gotów, która w górach Krymu przetrwała aż do podboju tur. w XV w. HUNOWIE Koczowniczy lud azjatycki pochodzenia tureckiego, wywodzący się ze wschodnich obszarów Azji Środkowej. Znani od II w. p.n.e. z najazdów na terytorium Chin, w III w. n.e. rozbici przez plemiona Ruanruan (Żuan-Żuan), pod których naciskiem zaczęli przesuwać się na zachód. Część z nich, tzw. Biali Hunowie lub Heftalici utworzyli w V w. silną organizację plemienną na terytorium dzisiejszego Afganistanu i wtargnęli do Indii. Pozostali Hunowie dotarli (IV w.) do stepów czarnomorskich. Około 350r. podbili oni Alanów, w 375r zadali klęskę Ostrogotom, powodując europejską wędrówkę ludów. Na początku V w. założyli na stepach nad Cisą (Panonia - dzisiejsze Węgry) ośrodek swej organizacji plemiennej i narzucili zwierzchnictwo okolicznym ludom germańskim. Do największej potęgi doszli w 1. poł. V w. za panowania Attyli, kiedy ich wpływy sięgały od Kaukazu po Ren, a cesarstwo wschodniorzymskie było zmuszone płacić im daninę. W 451r najechali Galię i ponieśli klęskę w wielkiej bitwie na Polach Katalaunijskich. Po śmierci Attyli (453) imperium Hunów błyskawicznie się rozpadło. WIĘCEJ: K. DĄBROWSKI, T. NAGRODZKA-MAJCHRZYK, E. TRYJARSKI Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie, Wrocław 1975 E.A. THOMPSON A History of Attila and the Huns, Oxford 1948 L. LAMBIS Attila et les Huns , Paris 1972. KOZACY Grupa ludności, która tworzyła w XV-XVII w. swoisty wolny stan w Rzeczypospolitej i w XVI-XVIII w. w państwie moskiewskim (potem Rosji). Kozacy w Rzeczypospolitej uformowali się z chłopów, plebsu miejskiego i szlachty (gł. drobnej), zbiegłych nad dolny Dniepr, na tereny ukrainne (czyli kresowe), zw. także Niżem lub Zaporożem (Kozacy niżowi albo zaporoscy). W samoobronie przed najazdami tatarskimi organizowali oddziały zbrojne, które potem same organizowały wyprawy przeciw Tatarom i Turkom. Naczelny wódz wojska zaporoskiego (hetman) i dowódcy wypraw (atamani) byli obieralni, w czasie wypraw atamani sprawowali władzę absolutną. Organami swoistego parlamentaryzmu kozackiego była czarna rada (ogólne zebranie wszystkich Kozaków) i rada pułkowników (m.in. decydująca o wyborze dowódców). Główną siłą wojska kozackiego była doskonała piechota, do wypraw morskich przeciw Turcji używano łodzi (tzw. czajek). Kozacy w służbie państwa polsko-litewskiego pierwszy raz wystąpili w r. 1489, za Jana I Olbrachta, od początku XVI w. werbowani na służbę do magnatów kresowych (Kozacy zamkowi lub dworscy). W 1578r Zygmunt II August utworzył rejestr kozacki , ciągłe zmiany liczebności rejestru były źródłem konfliktów z Rzecząpospolitą i główną przyczyną powstań kozackich. W wyniku największego powstania w latach 1648-54 pod wodzą B. Chmielnickiego powstało państwo kozackie, w 1667r podzielone w Andruszowie między Rosję (część zadnieprzańska) i Polskę (część prawobrzeżna). W Polsce wojska kozackie zlikwidowano ostatecznie uchwałą sejmu w 1699r, w Rosji autonomię kozacką zniosła w roku 1775 Katarzyna II. Kozacy w państwie moskiewskim i Rosji. W XVI w. na wzór Kozaków zaporoskich zaczęli organizować się zbiegowie z państwa moskiewskiego , osiedlający się nad rzeką Don i nad rzeką Jaik (obecnie Ural). Na czele Kozaków dońskich, wyprawiających się na Tatarów krymskich i Turków, stała Rada Wojskowa i obieralny ataman. Autonomia, przyznana im w 1613r przez Michała Romanowa, była systematycznie przez carów ograniczana od poł. XVII w., co stało się przyczyną powstania S. Razina 1668-71. Po jego klęsce od 1671r kozacy składali przysięgę na wierność carowi, a od czasów Piotra I stopniowo podporządkowano ich władzy cara. Pod koniec XVII w. raskolnicy, liczni wśród Kozaków dońskich, wystąpili w obronie tzw. starej wiary, rozbici przez wojska rosyjskie, zbiegli na Kubań (odtąd zw. Kozakami kubańskimi). Kozacy jaiccy, walczący z Kirgizami, Nogajami i Chiwą, w 1623r przyjęli zwierzchnictwo cara. Byli wykorzystywani w ekspansji Rosji na ziemie południowo-wschodnie, m.in. z powodu prześladowań religijnych (raskolnicy) wzięli licznie udział w powstaniu J.I. Pugaczowa a po jego klęsce zostali pozbawieni całkowicie wolności kozackich (nazwani Kozakami uralskimi). Część z nich przesiedlono na Kubań i wybrzeże Morza Azowskiego, część wzięła udział w kolonizacji Syberii (w 2. poł. XVII w. dotarli do Oceanu Spokojnego). Władze rosyjskie, likwidując samodzielność Kozaków, wykorzystały ich stanową organizację do służby wojskowej. Poza Kozakami dońskimi, uralskimi i kubańskimi zorganizowano kozackie wojska wołżańskie (1733), astrachańskie (1737-50), orenburskie (1775), siemireckie, zabajkalskie, amurskie, ussuryjskie i in. Kozaków, jako część siły zbrojnej (starszyzna otrzymała rosyjskie stopnie oficerskie i szlachectwo, atamanem od 1827r był następca tronu), odegrali w XVII-XX w. ważną rolę w imperialnych wojnach Rosji - jednocześnie od XIX w. wojska kozackie wykorzystywano do tłumienia powstań i ruchów niepodległościowych (także w Polsce). Podczas rewolucji lutowej i październikowej w 1917r oraz wojny domowej część Kozaków (A.M. Kaledin, A.I. Dutow, G.M. Siemionow) poparła Rząd Tymczasowy i jako trzon Armii Ochotniczej wzięła na siebie główny ciężar walk z Armią Czerwoną, część przeszła do bolszewików (S.M. Budionny). W 1920r władza radziecka zniosła wszystkie formacje kozackie, a od 1925r likwidowała odrębności kozackie (zwł. przez tzw. walkę z kułactwem i powszechną kolektywizację). W 1936r zezwolono Kozakom na zaciąganie się do Armii Czerwonej, a niektóre dywizje kozackie walczyły w jej szeregach w II wojnie światoej, część Kozaków służyła w formacjach kolaborujących z Niemcami i w 1945 została wydana przez aliantów zachodnim władzom ZSRR (zostali częściowo rozstrzelani, częściowo uwięzieni w łagrach). Kozaczyzna zaczęła się odradzać dopiero w czasie rozpadu ZSRR - w 1990r na południu Rosji powstał Związek Kozaków, a zarządzająca nim Rada Atamanów przyjęła w II 1993r na zjeździe w Moskwie tzw. deklarację kozactwa, która za główne zadanie uznaje obronę państwa i pokoju obywatelskiego w Rosji oraz domaga się powołania specjalnych oddziałów Kozaków w armii rosyjskiej, w wojskach wewnętrznych i wojskach ochrony pogranicza, jednocześnie Kozacy postulują powołanie kozackich formacji rezerwistów, przeznaczonych do obrony granicy, likwidacji następstw klęsk żywiołowych i kontroli stanu wyjątkowego czy wojennego. WIĘCEJ: W.A. SERCZYK Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kraków 1984 W. GOŁOBUCKI Zaporożskoje kozaczestwo, Kijew 1957.