Charakterystyka i ocena postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy w II połowie XIX wieku.

Scharakteryzuj i oceń postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy w 2 poł. XIX wieku.

I. Wstęp
Przywiązanie Polaków do idei patriotyzmu w okresie zaborów wystawione zostało na poważną próbę. Zwłaszcza po upadku powstania listopadowego 1831r., a następnie – styczniowego w 1863r., gdy polityka wynaradawiania prowadzona wobec Polaków przez zaborców oraz represje popowstaniowe szczególnie się nasiliły, zmuszeni oni byli do udzielenia sobie jasnej odpowiedzi na pytania o własną narodowość, patriotyzm oraz dokładny zakres tych definicji. O ile w zaborze austriackim zastosowano odrębne i wyjątkowe na tle pozostałych zaborów rozwiązanie polityczne, dając Galicji szeroka autonomię oraz dużą swobodę w podtrzymywaniu tradycji narodowej, o tyle w pozostałych dwóch zaborach – pruskim i rosyjskim prowadzono bezwzględną politykę germanizacji i rusyfikacji, dążąc – jak w przypadku Prus – do całkowitej unifikacji ziem polskich i ich mieszkańców z Rzeszą, czy też – jak w przypadku Rosji – do maksymalnego wyzysku ziem zabranych, wynarodowienia oraz narzucenia pełnego posłuszeństwa caratowi. Toteż przystępując do charakterystyki postaw i zachowań Polaków w stosunku do zaborców nie wolno pomijać uwarunkowań politycznych oraz stosunku państw zaborczych do kwestii polskiej, gdyż maja one znaczący wpływ na kształtowanie się tych postaw.

II. Realizacja tematu

1. zabór austriacki – Galicja
a) Sytuacja Polaków: zapoczątkowanie przez Wiosnę Ludów (1848-1849) kryzysu tendencji absolutystycznych w wielonarodowościowym państwie habsburskim; ścieranie się tendencji centralistycznych i decentralistycznych, objęcie rządów przez Franciszka Józefa I); coraz większa autonomia dla Galicji:
1860 – dyplom październikowy (A. Gołuchowski)
1861 – patent ludowy, pierwszy sejm galicyjski (Sejm Krajowy we Lwowie)
1867 – ustawa o polonizacji szkolnictwa w Galicji – utworzenie Austro-Węgier; Statut
Krajowy dla Galicji określający jej ustrój
1869 – spolszczenie administracji i sądownictwa
1870 – wprowadzenie języka polskiego na większości katedr uniwersytetów w
Krakowie i Lwowie
1873 – koniec walki o autonomię
b) postawy
• trójlojalizm, serwilizm
1866 – klęska Austrii pod Sadową – adres sejmu galicyjskiego do cesarza
1869 – ogłoszenie pamfletu Teka Stańczyka (Przegląd Polski, 1869, J. Szujski, S. Tarnowski, L. Wodzicki i S. Koźmian); stańczycy

• rozwój nowoczesnych ruchów politycznych
Po 1873 – początek działalności ks. Stojałowskiego
1879 - Koło Polskie w większości rządowej
1893 – zawiązanie PPSD (I. Daszyński)
1894 – wystawa Krajowa w Lwowie
1895 – powstanie Stronnictwa Ludowego (Rzeszów, B. i M. Wysłouchowie)
1903 – SL zmienia nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe (m.in.: K. Lewakowski, H. Rewkowicz, J. Stapiński, J. Bojko, B. Wysłouch, W. Witos. Organy prasowe: Przyjaciel Ludu, Kurier Lwowski, Gazeta Ludowa.
1905-7 – walka o reformę wyborczą i pierwsze równe i powszechne wybory w Galicji

• aktywizm społeczny; rozwój kultury, sztuki i przemysłu, dbałość o utrzymanie tożsamości narodowej:
działalność teatrów i uniwersytetów w Krakowie i Lwowie, obchody wielkich rocznic (m.in. 200. rocznica odsieczy wiedeńskiej, 500. rocznica bitwy pod Grunwaldem); Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, rozwój nurtu młodopolskiego w literaturze; 1885 – powstanie Macierzy Szkolnej na Śląsku Cieszyńskim; Galicja „polskim Piemontem” – centrum odrodzenia Polski na początku XX w.

2. zabór rosyjski – Królestwo Polskie
cezurą czasową jest data wybuchu powstania styczniowego
a) Sytuacja Polaków przed wybuchem powstania: duży wpływ „odwilży posewastopolskiej” i ustępstwa Rosji wobec Królestwa; kształtowanie się postaw patriotycznych,
po 1860r. manifestacje patriotyczne (pogrzeb generałowej Katarzyny Sowińskiej, pogrzeb pięciu ofiar zabitych 27 II 1861r.), manifestowano na rózne sposoby: śpiewano piesni patriotyczno-religijne, noszono czarne stroje, patriotyczną biżuterię, uroczyste obchody historycznych rocznic, bojkot oficjalnych uroczystości, podziemna prasa, ulotki, zamachy na urzędników i oficerów rosyjskich (Andrzej Potiebna strzelał do namiestnika Aleksandra Ldersa); popularność idei społecznego aktywizmu, pracy organicznej („millenerzy” – Edward Jurgens); polskie organizacje w Rosji (Związek Trojnicki na Ukrainie, koło oficerskie w Petersburgu – Z.Sierakowski, Z.Padlewski);

brak społecznego porozumienia co do tego jak realizować idee patriotyzmu:
„czerwoni” (lewicowa młodzież dążąca do obalenia cara i odzyskania niepodległośc) i „biali” (konserwatyści i liberałowie propagujący działalność legalną i pracę organiczną, dążenie do jak największej autonomii i rozwoju gospodarczego kraju, by w przyszłości odzyskać niepodległość)

b) Zmiana sytuacji po powstaniu styczniowym: represje popowstaniowe, rusyfikacja i polityka wynarodowienia (Kraj Nadwiślański, administracja, szkolnictwo – „noc apuchtinowska”), polityka antyklerykalna, represje gospodarcze
1867 – likwidacja autonomii Królestwa Polskiego
1869 - zamknięcie Szkoły Głównej
1874 likwidacja stanowiska namiestnika
- wprowadzenie funkcji generał- gubernatora
- policyjne rządy generał-gubernatora
„noc apuchtinowska”
1875 – likwidacja kościoła unickiego na ziemiach rosyjskich

Postawy:
- próby zachowania tożsamości narodowej poprzez zmianę sposobu walki z rusyfikacją : praca organiczna (pozytywizm), państwo należy wzmocnić poprzez oświatę i gospodarkę, praca u podstaw (E. Orzeszkowa, H. Sienkiewicz, B. Prus), rozwój szkolnictwa :
• Szkolnictwo zawodowe (Szkoła Techniczna w Warszawie – Hipolit Wawelberg i Szkoła Handlowa w Warszawie – Leopold Kronenberg)
1882 – powstanie „Macierzy Szkolnej”
1885 – początki działalności Uniwersytetu Latającego
• Walka z analfabetyzmem i tajne nauczanie
• Konrad Prószyński (pseud. Kazimierz Promyk) Elementarz
• Kasa im. Mianowskiego [fundusze na naukę – Słownik geograficznyc Królestwa
Polskiego…, stypendia, czytelnie, sieć bibliotek]
• Rozwój prasy (Niwa, Przegląd tygodniowy, Gazeta Świąteczna)
• Poparcie dla rozwoju handlu (Bank Handlowy – Leopold Kronenberg, rozwijanie przemysłu poprzez zakładanie towarzystw)
- lojalizm i ugodowość wobec władzy, bezwarunkowa wierność carowi (serwilizm, m.in.
Zygmunt Wielopolski); Erazm Pilty i Włodzimierz Passowicz na łamach pisma „Kraj” propagują ugodowość, która mogła przynieść poprawę społeczeństwa
- tworzenie nowoczesnych ruchów politycznych w Królestwie
1893 – utworzenie Ligi Narodowej
1897 – utworzenie Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego

3. zabór pruski – Wielkie Księstwo Poznańskie
a) wyjątkowo trudna sytuacja Polaków w zaborze pruskim: Wlk. Ks. Poznańskie traktowane jak jedna z prowincji Rzeszy ; ograniczanie autonomii; 1862-1890 – epoka bismarckowska oraz represje związane z polityką Kulturkampfu (1872-1879)– antyklerykalizm ; germanizacja szkolnictwa i administracji – walka z polskością w myśl hasła „ausrotten” (niem. ‘wykorzenić’):
1885 – rugi pruskie
1886 – założenie Komisji Kolonizacyjnej
1894 – powstanie Hakaty (Hanemann, Kenemann, Tiedemann) – Związku Popierania Niemczyzny w Marchiach Wschodnich

b) postawy Nie rzucim ziemi skąd nasz ród – gospodarczy aktywizm, brak podziałów wśród
społeczeństwa –silne poczucie jedności narodowej i walka o polskość (w literaturze –
M. Konopnicka Rota, H. Sienkiewicz; w malarstwie – W. Kossak Rugi pruskie; w szkol-
-nictwie – 1901r. strajk szkolny we Wrześni);
idea pracy organicznej:
• towarzystwa oświatowe i rolnicze, kółka rolnicze
• kasy pożyczkowe, banki, różne formy spółdzielczości, azar” w Poznaniu (Tytus Działyński, Karol Marcinkowski, Hipolit Cegielski, Maksymilian Jackowski, ksiądz Piotr Wawrzyniak, )
• Kościół ostoją polskości (tajny Związek Misyjny, którego członkowie w przebraniach odwiedzali parafie przeprowadzając modlitwy); towarzystwa śpiewacze („Harmonia”), gimnastyczne („Sokół”), 1872r. Towarzystwo Oświaty Ludowej (późniejsze Towarzystwo Czytelni Ludowych)
• Biblioteki w Kórniku i Rogalinie
• Budzenie świadomości narodowej na Śląsku [ Karol Miarka – pismo „Katolik”, Józef Lompa – redaktor „Dziennika Górnośląskiego”, Wojciech Korfanty – gazeta „ Górnoślązak”) i na Mazurach (Krzysztof Mrongowiusz, pastor Gustaw Gizewiusz, Wojciech Kętrzyński)
• 1901-1908 „pruskie ustawodawstwo wyjątkowe „ kanclerza Bernarda Bllowa
• 1901 – nauczanie religii po niemiecku
• 1904 – nakaz uzyskania pozwolenia na postawienie domu ( wóz Drzymały – ustawodawstwo kagańcowe w Prusach)
• 1908 – ustawa o wywłaszczeniu Polaków (nie weszła w życie)
• 1908 – ustawa „kagańcowa”

III. Zakończenie i wnioski
Krótkie porównanie postaw Polaków w każdym zaborów; zwrócenie uwagi na: różnice sytuacji politycznej Polaków w zaborach rosyjskim i pruskim oraz w Galicji, zależności między intensywnością polityki antypolskiej a stopniem poczucia solidaryzmu narodowego i dbałości o podtrzymanie kultury polskiej (zwł. zabór pruski), postawy lojalizmu, serwilizmu oraz trójlojalizmu oraz ich zależność od prowadzonej polityki zaborcy (negatywna ocena), pozytywizm; pozytywna ocena postaw Polaków, którzy mimo zaborów zachowali odrębność narodową, podtrzymując wartości patriotyczne oraz własne tradycje kulturowe i historyczne, tworząc solidne podstawy pod budowę przyszłej, niepodległej już, II Rzeczpospolitej