Całość z notatek, myślę że są bardzo dobre :): Czynniki sprzyjające powstaniu folwarku szlacheckiego: - zapotrzebowanie na zboże w Europie Zachodniej - okres pokoju * szlachta rozwijała swoje gospodarstwa * pochwała życia na wsi w literaturze odrodzenia (sielanki) - przywileje gospodarcze * 1374 - przywilej koszycki Ludwika Węgierskiego dla szlachty > stały podatek 2 grosze z łanu kmiecego > z pozostałych świadczeń szlachta była zwolniona > na nowe podatki musiała wyrazić zgodę * 1423 - statut warcki Władysława Jagiełły > szlachta mogła wykupić majątki sołtysów "krnąbrnych i nieużytecznych" i sama wyceniała wartość sołectw > ograniczenie wychodźctwa chłopów ze wsi > taksy wojewodzińskie - wojewodowie ustalali ceny maksymalne na produkty rzemieślnicze w miastach * 1496 - statuty piotrkowskie Jana Olbrachta > ograniczenie wychódźctwa chłopów ze wsi - tylko 1 chłop w ciągu roku mógł opuścić wieś > tylko 1 przedstawiciel rodziny chłopskiej mógł zmienić zawód i iść do miasta; jeśli to był jedynak, nie mógł opuścić wsi * 1520 - sejm w Toruniu i Bydgoszczy > ustalono minimalny wymiar obowiązkowej pańszyczny w wysokości 1 dnia w tygodniu z łanu > swoboda żeglugi szlachty po Wiśle - folwark szlachecki stanowił gospodarczo wyodrębniony obszar ziemi, będący gospodarstwem własnym szlachcica, uprawianym bezposrednio przez poddanych chłopów * liczył do 20 łanów (1 łan = ok. 17 ha) * zespoły folwarków znajdujące się w niedalekiej odległości, wspólnie zarządzane, tworzyły tzw. klucze * koncentracja ziemi przez szlachtę poprzez: zakup nowych ziem; włączanie ziem gromadzkich (pastwiska, łąki); zagospodarowanie nieużytków; zagarnianie sołectw; włączanie tzw. pustek, czyli łanów chłopskich niezagospodarowanych przez gospodarzy z powodu np. bezpotomnej śmierci, zbiegostwa * folwark był samowystarczalnym gospodarstwem > zatrudniano w nim rzemieślników > budowano browary, gorzelnie, młyny - wzrost wymiaru pańszczyzny; w drugiej połowie XVI w. 2 dni z łanu w tygodniu * pańszczyzna sprzężajna - chłopi pełnorolni (kmiecie) uprawiali ziemię pańską własnymi wołami i narzędziami * pańszczyzna piesza - chłopi zagrodnicy, komornicy, bezrolni chałupnicy zobowiązani byli do wskazanej pracy na folwarku Polska "spichlerzem" Europy: - w XVI w. przez port gdański eksportowano ok. 46 tys. łasztów, a pod koniec wieku - ok. 70 tys. łasztów zboża rocznie (łaszt = ok. 2 tony) - zmonopolizowanie handlu polskim zbożem przez Holendrów - eksport innych produktów - skóry, futra, wełna, len, konopie, bydło - import wyrobów przemysłowych, tekstyliów * dodatni bilans w handlu, gdyż Polska więcej eksportowała niż sprowadzała do kraju Antymieszczańska polityka: - 1496 - statuty piotrkowskie Jana Olbrachta * zwolnienie szlachty z opłat celnych na towary własne i sól * zakaz kupowania ziemi przez mieszczan * wprowadzenie taks wojewodzińskich na towary miejskie - 1505 - ograniczenie dostępu mieszczan do urzedów świeckich i duchownych - 1520 - sejm w Toruniu i Bydgoszczy * ograniczenie praw sądów miejskich w razie, gdy sprawcą przestępstwa popełnionego w mieście był szlachcic - 1543 - nakazano mieszczanom sprzedać posiadane dobra ziemskie (nakaz zrealizowano na początku XVII w.) - 1565 - zakazano polskim kupców wywożenia towarów krajowych za granicę i przywożenia do kraju towarów zagranicznych (mogli zrobić to wyłącznie kupcy obcy) - w XVI wieku przyjęto zasadę że szlachcic sprawujący urząd miejski lub zajmujący się handlem lub rzemiosłem tracił szlachectwo Dominacja szlachty w życiu gospodarczym i politycznym Rzeczypospolitej: - stanowiła ok. 10% społ. polskiego - była stanem zamkniętym - cieszyła się równością - miała wyłączne prawo do posiadania ziemi i piastowania urzędów - na uchwalenie podatków potrzebna była zgoda sejmu - towary szlacheckie nie podlegały zwykłym opłatom celnym *magnateria - posiadała ogromne tereny, własne miasta, zamki - osiągała najwyższe dochody - piastowała najwyższe urzędy - tworzyła prywatne wojska * średnia szlacha - właściciele folwarków - tworzyła typ szlachcica-ziemianina - najbardziej dynamiczna część szlachty *szlachta zagrodowa (zagonowa, zaściankowa) - właściciele niewielkich gospodarstw, które sami uprawiali - nie posiadali poddanych - głównie na Mazowszu, Podlasiu, Żmudzi *szlachta gołota (nieposesjonaci) - nie miała żadnej ziemi - posiadała tylko herb szlachecki, który dawał jej prawo do aktywnego udziału w życiu publicznym - przebywała na dworach magnackich, realizując politykę magnatów
