Tło historyczne, polityczne dwudziestolecia międzywojennego uwzględnieniem prądów filozoficznych, literackich, wybitnych przedstawicieli epoki (Europa i Polska).

Dwudziestolecie międzywojenne, wyznaczają daty niezwykle ważne w polskiej historii: rok 1818 – odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach niewoli i rok 1939 – wybuch drugiej wojny światowej.

W XX wieku rozpoczyna się zmiana dotychczasowego układu politycznego świata. Popularny system mieszczański i kapitalistyczny znika dopiero w 1918 roku, kiedy to do głosu dochodzą odsuwane do tej pory warstwy społeczne: chłopskie i robotnicze. Rewolucja rosyjska 1917 roku odrzuciła ideę demokracji burżuazyjnej, postanawiając ustanowić ustrój „prawdziwej równości”. Zaczęto doceniać sile, brutalność, kult życia. Doprowadziło to do zachwiania wartości jednostki ludzkiej, jej indywidualizmu. Do glosy doszła tzw. kultura masowa, narzucająca wartości rosnące się od kultury elitarnej. Ogromny wpływ na świadomość społeczną miały również osiągnięcia naukowe i techniczne, burzące dotychczasowe ustalenia:
1. Teoria względności – Alberta Einsteina
2. Odkryto atom i możliwość jego rozbicia, dając tym samym początek bombie atomowej.
3. Ustalono, iż Układ Słoneczny i Droga Mleczna to mała część wszechświata.
4. Początki cybernetyki umożliwiały skonstruowanie automatów.

Ze względu na odkrycia naukowe wszystko to, co dawało człowiekowi poczucie pewności i bezpieczeństwa, okazało się złudzeniem i czymś względnym. Człowiek zaczął odczuwać niepewność swojej egzystencji i wszechogarniający katastrofizm przy jednoczesnej euforii i zachłystywaniu się pokojem i wolnością. Rozpoczął również szukanie sposobów umożliwiających orientacje w tej nowej dla niego rzeczywistości.

W 1916 roku Albert Einstein ogłosił teorie względności, obalając hipotezy o ciągłości i trwałości materii. Świat okazał się zaskakująco nowy, co rozpalało wyobraźnie twórców. Jednak na rozwój sztuki duży wpływ miała teoria Zygmunta Freuda, wiedeńskiego lekarza, który opracował nowa metodę leczenia zaburzeń psychicznych: psychoanalizę. U jej podstaw leży przekonanie, ze motorem działań człowieka jest podświadomość. Uczniowie Freuda: Alfred Adler i Karol Gustaw Jung wzbogacili psychoanalizę o własne badania i teorie. Ci trzej uczeni w istotny sposób oddziałali na literaturę, analizując psychikę człowieka. Wraz ze zmianami na świecie zmienia się sztuka. Nowymi kierunkami literaturze były min: ekspresjonizm, futuryzm, dadaizm, surrealizm, neoklasycyzm….

Ekspresjonizm to kierunek literacki ukształtowany na niemieckim obszarze językowym około 1910 roku i trwającego do lat dwudziestych. Na podstawie ekspresjonizmu wpłynęły irracjonalne tendencje w sztuce i filozofii XIX wieku, zwłaszcza francuski symbolizm i teorie filozoficzne Henryka Bergsona (1859-1941). W swym podstawowym dziele: „Ewolucja twórcza” Bergson wskazał na istotna role, jaka przy poznawaniu świata odgrywa intuicja człowieka. Według niego zasada rządząca światem był irracjonalny „pęd życiowy”, a nie prawa uchwytne rozumem. Artyści potrafią intuicyjnie wyczuć i wyrazić ta tajemnice, ale musza odejść od sztuki realistycznej. Bergsona jest to, ze wykazał możliwość istnienia metafizyki po Imanemu Kancie, metafizyki, która raz jeszcze przypisała światu jedna przyczynę stwórczą, postawił problem swoistości człowieka, stworzył koncepcje wolności jako twórczości oraz wskazał dwa typy religii, moralności i społeczeństwa.

Ekspresjoniści głosili, ze zadaniem sztuki jest tworzenie obrazu wewnętrznego świata człowieka. Podstawowa kategoria był dla nich „wyraz czegoś”, czyli ekspresja, przekazywanie przeżyć człowieka w formie dynamicznej.

W liryce i dramacie dominowali ekspresjoniści niemieccy m in Kaiser, Toller. W Polsce ekspresjoniści skupiali się wokół pisma: „Zdrój”, wydanego w Poznaniu. Tendencje ekspresjonistyczne pojawiły się już wcześniej w niektórych dramatach Wyspiańskiego, w „Hymnach” Kasprowicza. Głównym teoretykiem polskiego ekspresjonizmu, który próbował realizować założenia tego kierunku w powieści i w dramacie był Stanisław Przybyszewski („Śnieg”).

W roku 1909 włoski poeta, Filippo Marinetti ogłosił pierwszy manifest futurystyczny (łac. „futurus” – przyszły). Futuryści gwałtownie odcinali się od przeszłości i tradycyjnych form sztuki. Anarchistycznie nawoływali do zniszczenia instytucji społecznych, utrwalających tradycje. Sprzeciwiali się akademizmowi sztuce, chwalili wytwory nowoczesnej cywilizacji. Fascynował ich rytm życia wielkich miast. Odrzucali przy tym mieszczańskie wzorce życia i tradycyjne normy moralne. Sławili odwagę, jakiej wymagało burzenie starego świata.

Futuryzm rozwinął się przede wszystkim we Włoszech i Rosji. Futuryści wyznawali planowy system antyestetyzmu – wiersze prowokacyjne drukowano np. na papierze pakowym.

Natomiast polski ruch futurystyczny rozwijał się w latach 1917 – 1922. Futuryści skupiali się wokół grupy krakowskiej albo warszawskiej. W Krakowie działał klub „Gałka Muszkatołowa”: Tytus Czyżewski, Bruno Jasielski i Stanisław Młodożeniec. Futurystom warszawskim przewodzili Anatol Stern i Aleksander Wat. W roku 1920 obie grupy zbliżyły się, zaczęły wydawać wspólne manifesty np. „Nóż w brzuchu”. Polscy futuryści nie wnieśli do literatury trwałych wartości, wywoływali ferment intelektualny, sprzyjający narodzinom polskiej awangardy.

Gdy w Niemczech rozwijał się ekspresjonizm, a we Włoszech Rosji futuryzm, pojawili się awangardowi poeci francuscy. Nie odrzucali przeszłości i tradycji, pragnęli jednak radykalnie odświeżyć język poetycki, wyzwolić wyobraźnię, odrzucić skostniale formy sztuki.

Najwybitniejszym przedstawicielem awangardy był Guillaume Apollinaire (1880 – 1918), poeta polskiego pochodzenia. Odszedł od klasycznych rygorów składni, wprowadził język poetyckich skrótów, zacierał granice miedzy rzeczywistością i fantazja.

Inni przedstawiciele pierwszej francuskiej awangardy: Max Jacob i Blaise Cendrars.
Awangardowym kierunkiem rozwijającym się w latach 1916 – 1924 (przede wszystkim we Francji, Szwajcarii, Niemczech i w USA.) był dadaizm. Bezpośrednio poprzedził on narodziny surrealizmu. Ukształtował się w latach I wojny w międzynarodowym środowisku ludzi sztuki, którzy znaleźli się w neutralnej Szwajcarii. Główni przedstawiciele to: Andre Breton, Luis Aragon.

Dadaizm wyrósł na podłożu buntu przeciwko wojnie i cywilizacji mieszczańskiej, będący negacja dotychczasowej sztuki, odrzucający wszelkie rygory i autorytetu na rzecz swobodnych skojarzeń, fantazji i absurdalnego dowcipu.

W Polskę elementy dadaizmu pojawiły się w twórczości futurystów.
Surrealizm był najważniejszym z awangardowych kierunków lat międzywojennych. Zasadniczo wpłynął na kształt nowoczesnej sztuki i na teorie estetyczne. W rozumieniu surrealizmu miarą wartości utworu miał być stopień zaskoczenia u odbiorcy. Powinno to przybliżać do spontanicznych stanów psychicznych, takich jak marzenia, halucynacje, wizje. Upodobanie do rzeczywistości „nadrealnej” powodowało, ze surrealiści chętnie sięgali do para nonsensu, czarnego humoru, parodii czy tez groteski.

Wyznawcami tego gatunku we Francji byli: Aragon i Eluard – wcześniej dadaiści – byli zaangażowani w działalność polityczną.
W Polsce surrealizm w czystej formie właściwie nie istniał. Wywarł on jednak wpływ na wczesną twórczość Adama Ważyka i Jana Brzękowskiego, również na niektóre elementy poetyckiej awangardy krakowskiej. Pokrewieństwo z surrealizmem wykazują dramaty Witkacego.

Kierunkiem kontynuującym tradycje klasycystyczne i poetykę symbolizmu, preferujący skrajny estetyzm był neoklasycyzm. We Francji czołowym przedstawicielem tego gatunku był Paul Galery (1871 – 1945), poeta i eseista. Neoklasycyści proponowali poezje intelektualna, pełna aluzji filozoficznych., ukrytych w poematach kunsztownej formie, opartej na klasycznych wzorach. Pragnęli być kontynuatorami najlepszych tradycji przeszłości, obrońcami „czystego piękna”. Dbali o kunszt formalny swoich utworów, zajmowały ich rozważania intelektualne.

W Polsce w latach trzydziestych stronę klasycyzmu zwrócili się Jarosław Iwaszkiewicz i Paweł Hertz. Po II wojnie program polskich neoklasyków sformułowało czasopismo „Kuźnica” (ówczesna twórczość Mieczysława Jastruna).

Sztuka analityczną, wychodzącą poza przedmiot zewnętrzny, poza wierna obserwacje modelu był kubizm, wywodzący się od słowa „kub”, sprowadzał kształty naturalne do kubow, brył geometrycznych. Czołowymi przedstawicielami kubizmu byli Picasso i Brogut, którzy doprowadzili nowa sztukę do apogeum przypadającego na lata 1907 – 1914. W kubizmie starano się ukazać przedmiot rozbity na części elementarne po to, żeby później złożyć je w nowa, nierealistyczna wersje modelu.

Najsłynniejszym obrazem kubistycznym jest „Panny awiniońskie” – Pabla Picasso. Ciała kobiet odbiegają od praw anatomii i naturalnej proporcji, ciała te, sprawiają wrażenie przeciętych i pogruchotanych. Ukazane w roztrzaskanym zwierciadle form geometrycznych przypominają człowieka.

W 1910 roku rosyjski malarz Wasal Kadińsky namalował obraz, który nic nie przedstawiał (akwarela).
Polskim przedstawicielem kubizmu był Kazimierz Malewicz. Jeden z jego obrazów nosi nazwę „Czarny krawat na białym tle”.
Kubizm był rewolucja przede wszystkim w malarstwie, rzeźbie, architekturze, ale także w poezji: Apollinaire, Cenzora czy tez Jacoba.
Przedstawione prądy filozoficzne i literackie SA sposobami wypowiedzi artystów okresu szczególnego fermentu i twórczych poszukiwań, żyjących wśród wielkich konfliktów politycznych i społecznych.