Ściąga: gleby, fauna i flora, czynniki zagrożenia, parki, podziały administracyjne
Dobra wersja w załączniku
Gleby: a) brunatnoziemne – (51%, pd Polska) ukształtowane na skałach okruchowych, utworach akumulacji lodowcowej i pylastych rzecznej, lessopodobnych pod wpływem lasów liściastych o char grądów. Dzielą się na: kwaśne i właściwe b) Bielicowe – (25%) powstały na piaskach porośniętymi przez bory, lasy iglaste. Mało urodzajne. Dzielą się na: rdzawe (zażelaźnione piaski), bielicowe (ubogie piaski o char wymycia), bielice (bielicowe bez poziomu próchnicznego) c) Płowe - pośrednie między brunatnoziemnymi a bielicowymi d) Czarnoziemy – (1%, wyżyna Lubelska, okol Hrubieszowa, punktowo na Wyżynie Małopolskiej) najbardziej urodzajne, duża grubość poz próchnicznego. Powstałe na lessach, na których rosły trawy, stepy e) Czarne ziemie – (1,77%, poj Kujawskie, Nizina Wielkopolska, okol Sochoczewa, Pyrzyc) urodzajne. Powstały na obszarach bagiennych f) Rędziny - (pd Polski, obszary ze skał węglanowych) porastały je dąbrowy. Urodzajne, trudne w uprawie g) Mady - (5%, Żuławy) powstałe z namułów i nanosów rzecznych. Urodzajne na Żuławach, te w dolinach rzek mają wartości rolnicze h) Górskie - (pd Polski, góry) znajdują się w fazie inicjalnej, trudne w uprawie i) Antropogeniczne – (miasta, Poznań, Łódź, Wrocław, Katowice itp.) powstałe w wyniku ludzkiej działalności. Cz. Silnie zanieczyszczona i zniszczona. Są to też gleby uprawne
Klasyfikacja bonitacyjna – ocenia jakość gleb, dzieli gleby na sześć klas, lepsza gleba – większy podatek, klasa I – najlepsza, klasa VI - najsłabsza
Erozja gleb – (silnie nachylone stoki, niewłaściwie eksploatowane obszary nizinne) niszczenie warstwy uprawnej przez wode i wiatr. Zapobieganie: zalesienie, orka wzdłuż poziomic, zasiewanie poplonów, zboża ozime, sadzenie pasów zadrzewień śródpolnych
Endemity – gatunki występujące na niewielkim obszarze: modrzew polski, ostróżka tatrzańska
Las- bioróżnorodny ekosystem, łagodzi warunki klimatyczne, łagodniejszy mezoklimat, wyższa wilgotność, dostarcza tlen. Typy: a) bory sosnowe – (cała Polska) porastają obszary piasków, produkcja papieru b) bory świerkowe – (obszary górskie, wsch cz Pojezierza Mazurskiego) dobrze przystosowany do trudnych warunków c) bory jodłowe - (pd Polska, Puszcza Jodłowa w G Świętokrzyskich) kiedyś budowa łodzi i statków d) bory mieszane – (gleby żyźniejsze, świadome zalesienie) sosna, dąb, brzoza, buk, świerk , jodła, i introdukowany (wprowadzany) modrzew e) lasy grądowe – (lasy liściaste rosnące na suchym podłożu) buki, graby, dęby, jesiony, wielopiętrowość (ściółka, podszyt, piętro koron), bogactwo gatunków f) łęgi – (wzdłuż rzek, jezior) wierzba, topole, olchy, wiązy, jesiony, produkcja mebli i koszy g) olsy – (tereny stale podmokłe, Puszcza Augustowska, Knyszyńska) podobnie jak łęgi, dominując olchy i wierzby, struktura kępkowa
roślinność górska – piętrowość roślinna: las regla dolnego (drzew liściaste: buk wiąz, jodła, świerk), regiel górny (świerk ,jodła, modrzew), bór kosówkowy (kosodrzewina), piętro hal (bezleśne obszary łąk)
łaki i pastwiska – (14%) bogate biocenozy, dawniej źródło sur leczniczych: a) murawy kserotermiczne (światłolubne), stepy b) łąki grądowe c) łąki zalewowe, łęgowe d) łąki bagienne e) łąki górskie, hale
agrocenozy – ( ok. 50%) biocenozy rolnicze, roślinność jednoroczna, obsiewane zbożami, trawami: pszenicą, żytem, jęczmieniem, pszenżytem, kukurydzą, owsem.
Podczas plejstocenu trzeciorzędowa flora uległa niemal całkowitej zagładzie, po której pozostało kilka reliktów trzeciorzędowych. Więcej jest plejstoceńskich: wierzba lapońska, limba. Początkowo uprawiano pszenicę, proso, żyto. Wprowadzono nowe gatunki drzew: robinię, kasztanowiec. Wylesiano lasy: zapotrzebowanie na ziemie, węgiel drzewny, celulozę i tarcicę. Lasy stały się monokulturowe.
Czynniki zagrożenie śr leśnego: a) abiotyczne - czynniki atmosferyczne (klimat, wilgotność, wiatr), właściwości gleby (wilgotność, żyzność) b) biotyczne - struktura drzewostanów (skład gatunkowy, niezgodność z siedlskiem), szkodliwe owady, grzyby pasożytnicze (liści i pędów, korzeni), nadmierne występowanie zwierząt roślinożernych c) antropogeniczne – zanieczyszczenie powietrza (energetyka, gospodarka komunalna, transport), wód i gleb (przemysł, gosp kom, górnictwo), przekształcenia pow ziem, pożary lasów, nadmierna penetracja lasów (rekreacja, grzybobranie), niewłaściwa gosp leśna
Fauna Polski Terytorium Polski pod względem zoogeograficznym należy do krainy Palearktyki. Polska charakteryzuje się nieliczną reprezentacją gatunkową zwierząt.
Liczebność gatunkowa – szacuje się na kilkadziesiąt tysięcy gatunków zwierząt. Nadal odkrywa się nowe gatunki bezkręgowców i owadów. W Polsce naliczyło się 600 - gatunków kręgowców, ptaki - 360, ryby - 112, ssaki - 93 gatunki, gadów – 9, płazów – 18.
Liczebność osobnicza – jest zróżnicowana. Około 40 gatunków liczy mniej niż 100 osobników. Są to głownie ptaki, np. sokół wędrowny. Masowe występowanie dotyczy drobnych ssaków, np. polnika.
Endemit – unikalny gatunek dla danego regionu, np. owady.
Relikty – gatunki z poprzednich epok i okresów geologicznych, np. świstak pochodzący z epoki glacjalnej.
W rozmieszczeniu fauny wyróżnia się dwa obszary: a)niziny i wyżyny (najbogatsze w faunę tereny leśne, żyją tam żubry, łosie, jelenie, sarny, dziki. Do drapieżników należą: wilki, lisy, jenoty, rysie) b) góry
Awifauna – fauna ptaków (orzeł bielik, orzeł przedni, sokół wędrowny, kormorany),
Ichtiofauny – przedstawiciele rzek i jezior (szczupaki, okonie, sandacze, karpie),
Ekologia – nauka badająca zależności zachodzące w środowisku dla świata ożywionego.
Sozologia – nauka zajmująca się tworzeniem zasad racjonalnego przekształcania środowiska i jego ochrony.
Atmosfera Głównym źródłem zanieczyszczenia jest przemysł, zwłaszcza energetyczny. Polska jest krajem o wysokim stopniu zanieczyszczenia atmosfery przez niezbyt nowoczesne technologie co prowadzi do emisji gazów i pyłów do atmosfery.
Mobilne źródła zanieczyszczeń – należą do nich np. samochody, pomimo stosowania urządzeń ograniczających szkodliwość spalin zwiększają udział w emisji zanieczyszczeń.
Zanieczyszczenia transgraniczne – zanieczyszczenia docierające z kierunkiem wiatru z innych terytorium.
Hydrosfera: Ścieki komunalne – składa się na nie woda zużywana w kuchniach, łazienkach. Istotnym składnikiem ścieków są substancje organiczne, w których rośnie zawartość substancji chemicznych. Innym składnikiem ścieków komunalnych jest woda spływająca z ulic i dachów.
Ścieki przemysłowe –mają inny skład chemiczny uzależniony od profilu zakładu. Do ścieków przemysłowych zalicza się wody pokopalniane i wody pochłodnicze.
Źródłem zanieczyszczeń jest również rolnictwo.
a) nawozy sztuczne nie są w całości absorbowane przez rośliny. Ich nadmiar przedostaje się do wód podziemnych. b) Produkcja zwierzęca, w których powstają duże ilości gnojowicy,
Litosfera
Źródła zanieczyszczeń litosfery dzieli się na: a) Punktowe (wysypiska śmieci i składowiska odpadów), b) Obszarowe (pochodzą z zanieczyszczeń atmosfery, zanieczyszczeń hydrosfery, działalności człowieka),
Pomniki przyrody – pojedyncze obiekty przyrody ożywionej lub nieożywionej bądź ich skupiskami, chronionymi ze względu na wartości np., kulturowe.
Stanowiska dokumentacyjne – miejsca występowania skał albo ciekawych struktur geologicznych, a także fragmenty wyrobisk powierzchniowych bądź podziemnych.
Użytki ekologiczne – pozostałości pewnych ekosystemów, np. torfowiska czy naturalne zbiorniki wodne. Żyjące na nich rośliny i zwierzęta reprezentują unikatowe zasoby genowe, że należy je chronić.
Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe – wydziela się je ze względu na ochronę cennych fragmentów krajobrazu naturalnego lub kulturowego.
Parki narodowe – stanowią najwyższą formę ochrony środowiska, utworzoną w celu zachowania w niezmienionym stanie całości przyrody tego terenu oraz swoistych cech jego krajobrazu. Powierzchnia jednego parku nie może być mniejsza niż 1000ha. W Polsce istnieją 23 parki.
Parki krajobrazowe – obowiązują w nich rygorystyczne wymogi ochrony środowiska. Obejmują tereny o nieprzeciętnych naturalnych właściwościach środowiska przyrodniczego.
Rezerwat przyrody – obszar niewielkich rozmiarów zachowujący w stanie naturalnym ekosystemy, w których żyją określone gatunki roślin i zwierząt. Ochroną rezerwatu przyrody są rezerwaty ścisłe.
Regiony fizycznogeograficzne – umownie wydzielone obszary, na ogół jednorodnymi, odróżniającymi się od terenów przylegających określonymi cechami krajobrazowymi. a) regiony muszą być różne cechami od innych regionów, b) regiony powinny być genetycznie jednorodne, c) w obrębie regionów wszystkie elementy przyrodnicze muszą być kompleksowo poznawane.
W obrębie Polski wyróżniamy 318 mezoregionów, 58 makroregionów, 18 podprowincji, 7 prowincji i 2 obszary fizycznogeograficzne.
Historia podziału administracyjnego w Polsce: -lata 1946-75 podział na województwa, powiaty i gromady; -1975r. podział dwustopniowy, z 17 na 49 województw, zlikwidowano powiaty, utworzono gminy; -1999r. 16 województw, powróciły powiaty, liczba powiatów i gmin ulega nieustannym zmianom, 379 powiatów (65 grodzkich- gmina o statucie miasta, 314 ziemskich-miasto na prawach powiatu), 2479 gmin (306 miejskich,597 miejsko-wiejskich,1576 wiejskich).
Powiat: podstawowa jednostka podziału terytorialnego, składa się z co najmniej 5 gmin lub z obszaru miasta na prawach powiatu(Tarnów, Płock, Lublin) Stolica powiatu to miasto liczące >10000 mieszkańców, w którym mieszczą się instytucje sądownicze, edukacyjne, administracyjne i zdrowotne.
Samorząd terytorialny: znajduje się w każdej jednostce terytorialnej, ułatwiają administrowanie państwem, rozwiązuje wszelkie kwestie publiczne o znaczeniu lokalnym.
Obecnie nasz kraj liczy 38,2 miliona mieszkańców. Liczba ludności w wyniku II wojny światowej i zmiany granic zmniejszyła się o 11 milionów. Rozwój demograficzny Polski po II wojnie światowej odbywał się skokowo: a) wyże demograficzne w latach 50-tych (wyż kompensacyjny – czyli wyż „wyrównujący” straty wojenne), wyż w latach 80-tych(był efektem fali urodzeń pokoleniu wyżu kompensacyjnego lat 50-tych); b) niże w sześćdziesiątych (efekt małego a nawet ujemnego przyrostu lat wojennych) i dziewięćdziesiątych (powody: w wieku rodzicielskim znalazło się pokolenie niżu lat 60-tych, wkroczenie na drogę rozwoju gospodarki wolnorynkowej, przejęcie modelu życia z zachodu). Ujemny przyrost może prowadzić do depopulacji, czyli zmniejszenia liczby ludności w Polsce. Obecna tendencja przyrostu naturalnego jest niekorzystna, społeczeństwo „starzeje się” jest więcej osób starszych emerytów.
Niższy współczynnik P.N. jest typowy dla obszarów miejskich, wyższy dla wiejskich. Wynika to z różnic w aktywności zawodowej kobiet i w modelu rodziny.
Najwyższe współczynniki PN mają obszary północnej, zachodniej i południowo wschodniej Polski, Najniższe obszary środkowej Polski. Występuje przewaga mężczyzn w niższych przedziałach wieku. Jest to naturalna prawidłowość, ponieważ rodzi się więcej chłopców niż dziewcząt.
Nadumieralność mężczyzn to wyższy poziom zgonów mężczyzn(nawyki i nałogi, alkoholizm, nikotynizm, praca ciężka oraz wypadki górnicy, rolnicy, kierowcy), co powoduje przewyższenie liczby kobiet nad mężczyznami w wyższych przedziałach wieku.
Przyczyny wielu chorób nękających ludność Polski związane są z warunkami życia. Zanieczyszczenie środowiska zmniejsza odporność naszych organizmów. Niedostatek higieny oraz nieodpowiednie odżywianie powodują zatrucia pokarmowe.
Przyczyną większości zgonów w Polsce są choroby cywilizacyjne choroby układu krążenia i nowotwory.
Mniejszość Narodowa ludność nienależąca do narodowości, która przeważa w kraju jej zamieszkania.
Najliczniejsze: Niemcy, Białorusini, Ukraińcy, Łemkowie, Wietnamczycy, Romowie, Żydzi i Ormianie. A według ostatniego Narodowego Spisu Powszechnego: Ślązacy, Niemcy(300-500tys), Białorusini, Ukraińcy(200-300tys).
Grupę etniczną cechuje poczucie odrębności, język lub gwara, swoista kultura. Wyróżniają się: Kaszubi, Górale(Karpaty, zajęcia rzemiosło góralskie, dochody z turystyki), Ślązacy(Śląsk, górnicy, specyficzna gwara), Kurpie(Puszcza Karpiowska i Puszcza Biała, charakterystyczne stroje,hafty), Łowczanie(Księżacy, okolice Łowicza, pasiaste stroje, hafty ceramika wycinanki).
Struktura wyznaniowa w Polsce: Kościół Rzymskokatolicki- posiada najwięcej wyznawców(34-35mln).Organizacyjnie składa się na niego 14 archidiecezji,39 diecezji i ordynariat polowy Wojska Polskiego.Parafii tego kościoła jest około 10 tyś.Ważną rolę w życiu religijnym i organizacyjnym Kościoła zajmują zakony. Najliczniejsze zgromadzenia zakonne w Polsce mają:dominikanie, jezuici, pallotyni, franciszkanie, bonifratrzy. Kościół prawosławny- należy do niego ok. 500 tyś. Wiernych. Są to głównie Białorusini i Polacy mieszkający na Podlasiu. Cechuje go autokefalia,czyli samodzielność. Kościół greckokatolicki-należy do niego ok. 80 tys. Wiernych przede wszystkim nardowości ukraińskiej. Kościół ten jest zorganizowany w dwie diecezje: przemysko-warszawską oraz wrocławsko-gdańska. Kościół protestancki- wywodzi się z nurtu reformacji, tworzy wiele odrębnych nurtów wyznaniowych. Najliczniejszą spośród nich jest Kościół ewangelickoaugosburski(WTF ?), do którego należy ok. 80 tys. Wyznawców. Inne kościoły protestanckie: ewangelicko-reformowany (ok. 3,5 tys. Wyznawców). Zielonoświątkowy(ok. 20 tys. Wyznawców) Kościół Adwentystów Dnia Siódmego(ok.9,5 tys wyznawców). Wyznawcy tych Kościołów zamieszkują na terenie całego kraju. Związek Wyznania Świadków Jehowy- ok. 120 tys. Wyznawców. Muzułmański Związek Religijny- ok. 5 tys. Wyznawców. Są to Tatarzy zamieszkujący głównie rejony wschodniej Polski i Gdańsk. Judaizm-wyznawcy-żydzi, zamieszkują Łódź,Warszawę,Kraków,Wrocław oraz miasta na południowych wschodzie Polski.
UKŁAD osadniczy kraju- tworzą miasta i wsie powiązane ze sobą administracyjnie,gospodarczo i społecznie. ROZMIESZCZENIE ludności Polski. Najgęściej zaludnione obszary położone są na południu oraz wzdłuż Wisły.Duże zaludnienie południa kraju wiązało się z występowaniem dobrych gleb oraz z przebiegającymi tędy szlakami handlowymi,również z tym że na Wyżynie Śląskiej występują bogate złoża węgla kamiennego. Natomiast koncentracja wzdłuż Wisły wynikała z dostępu do wody i handlu. OBECNA struktura osadnicza Polski: obecnie struktura składa się 57470 jednostek osadniczych,z tego 883 to miasta a 56 587 to wsie.
Osadnictwo miejskie: Najwięcej jest w Polsce miast małych liczących do 5 tys. Mieszkańców. Miast mających powyżej 200 tysięcy mieszkańców jest tylko 18, a mieszka w nich ponad 21% mieszkańców całego kraju.Najwięcej miast znajduje się na terenie województwa wielkopolskiego. Najmniej w województwie podlaskim. Największe miasta : Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław,Poznań. FUNKCJE MIAST:W większości polskich miast dominuje funkcja administracyjna.Wiele miast pełni funkcje przemysłowe, co oznacza obecność zakładów produkcyjnych,fabryk,kopalni itp. A także funkcje handlowe. Funkcja rolniczo-usługowa polega na zapewnianiu okolicznym gospodarstwom rolnym podaży usług rolniczych, z funkcji usługowych należy jeszcze wymienić: -komunikacyjne,rekreacyjne,uzdrowiskowe(Busko Zdrój,Polanica)edukacyjne(Pułtusk), pielgrzymkowe(Częstochowa),obsługi ruchu nadgranicznego(Słubice),handlowe,obronne(Hel,Powidz).. OSADNICTWO wiejskie- na wsi mieszka 38,2% mieszkańców Polski.Najwięcej wsi znajduje się w województwie mazowieckim.Najmniej wsi leży w województwie śląskim.Wsie zazwyczaj liczą około 400 do 800 mieszkańców. Polskie wsie stały się na ogół wielodrożnicami. MIGRACJE WEWNĘTRZNE: Mieszkancy wsi charakteryzują się zdecydowanie wiekszą zasiedziałością, aż 67% spośród nich stwierdziło w (2002r) że mieszka w aktualnym miejscu zamieszkania od urodzenia, a tylko 54% mieszkańców deklarowało podobnie.Ogólna liczba osób, które w badanym okresie przeniosły się ze wsi do miasta,była większa od liczby osób,które przeniosły się z miasta na wieś.Mieszkańcy północnej i centralnej Polski migrowali częściej niż mieszkańcy Polski południowej.Przeważały migracje wewnątrzwojewódzkie. Tendencje zmian ukł. Osadniczego, patrz strona 127 . URBANIZACJA W PRZESZŁOŚCI- po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. nastąpiły zmiany: w 1921 r. w miastach mieszkało 25% ludności Polskich a w 1938r. ludność miejska stanowiła 30%. Wyższy wskaźnik urb. Cechował lepiej rozwinięte gospodarczo tereny dawnego zaboru pruskiego.Najmniej ludzi mieszkało w miastach położonych we wschodniej części kraju. Po II wojnie światowej nastąpiło powojenne uprzemysłowienie kraju (industrializacja narzucona).Rozwijano głównie przemysł ciężki,czyli górnictwo,hutnictwo i przemysł elektromaszynowy. Miasta, w których znajdowały się zakłady tych gałęzi przemysłu rozbudowywano, proces ten określany jest(urbanizacją kierowaną).
URBANIZACJA WSPÓŁCZEŚNIE- w roku 2002 w miastach mieszkało 62% ludności Polski. Odsetek ten od wielu lat pozostaje właściwie niezmieniony.Najbardziej zurbanizowane są województwa :śląskie, oraz dolnośląskie. Najmniejszy odsetek ludności miejskiej mają natomiast województwa: podkarpackie i świętokrzyskie.W latach 90 pojawiła się w Polsce dezurbanizacja.Spadła liczba ludności niektórych miast.Przyczyny dez.. to spadek przyrostu naturalnego,druga to migracje(przenoszenie się do osiedli podmiejskich). Przenoszenie niektórych funkcji miast poza jego granice administracyjne nazywa się deglomeracją.(szerzej str.131)