Sztuka Średniowiecza
Sztuka Średniowiecza
Średniowiecze to termin określający epokę historii i kultury europejskiej, obejmujący najogólniej rzecz biorąc okres między starożytnością a czasami nowożytnymi,
wyodrębniony po raz pierwszy w XV-XVI w. przez humanistów pragnących odróżnić własną epokę, nawiązującą do cywilizacji antycznej, od poprzedzających ją wieków uznawanych przez nich za czasy przejściowego upadku kultury. Ze względu na ogół przemian wyróżnia się: wczesne średniowiecze (do XI w.), jego rozkwit (XI-XIII w.) i schyłek (XIV-XV w.).
Sztuka średniowiecza odgrywała rolę wspomagającą w stosunku do religii. Ze względu na odmienność form wyrazu stały przed nią nieco inne zadania od tych, wyznaczonych dla literatury. Średniowieczne malarstwo nie naśladowało świata, lecz przedstawiało treści umowne, dotyczące wiary. Poszczególne atrybuty, przypisane przedstawianym postaciom miały odpowiednie znaczenie alegoryczne lub symboliczne (smoki, perły, róże).
Najpopularniejszym architektonicznymi stylami były romański i gotycki.
Styl romański rozwinął się na południu Francji. Jego najlepszym okresem był wiek XI-XIII.
Cechy stylu romańskiego:
- prostota i masywność, która polega na budowaniu budowli o grubych murach z dużych kamiennych głazów.
- małe okna okrągłołukowe, które powodują półmrok we wnętrzu umożliwiający skupienie modlitewne.
- budowle urozmaicone przybudówkami i wieżami.
- sklepienia kolebkowe i kolebkowo-żebrowe.
- pojawiają się płaskorzeźby o charakterze biblijnym
- sztuka bestialska, ma charakter groteskowy, w okrutny sposób ukazuje połączenie elementów roślinnych i zwierzęcych.
Zabytki architektury romańskiej:
Katedra gnieźnieńska
Katedra na Wawelu, w Płocku, w Poznaniu
Kościół św. Andrzeja w Krakowie
Kościoły w Tours, Sienie, Modenie.
Styl gotycki:
- sztuka schyłku średniowiecza-XIII-XVw.
- ostrołuki jako elementy okien. Czasem są one wypełnione witrażami.
- sklepienia krzyżowe i krzyżowo żebrowe; liczne filary powodują rozkład masy.
- wnętrz są oświetlone, a witraże powodują rozsiewanie wewnątrz migotliwego, tajemniczego światła.
- smukłe wieże i niezwykle skomplikowana bryła budowli, pokryta lasem wieżyczek, spadzistych przypór, łukowych wsporników.
Przykładem architektury gotyckiej są:
- Katedry: w Reims, Chartes w Amiens, Niemiecka w Magdeburgu, Austriacka w Wiedniu, w Krakowie.
- Zamek w Będzinie
- Kolegiata w Kruszwicy
Rzeźba wyrażała związek wiary i rozumu. Za pomocą płaskorzeźby wyrażano treści religijne. Chętnie sięgano po posągi figur świętych (Madonna z Krużlowej).
Duże znaczenie zyskały witraże, określane mianem "Biblii pauperum" (księgi ubogich). Uczyły one ludzi niepiśmiennych historii zbawienia i etyki chrześcijańskiej.
Malarstwo średniowiecza miało więc swoje ulubione tematy, a wśród nich także piekło. Dowodzi tego również literatura: chętnie przedstawiano środowisko ludzi wysoko urodzonych oraz wyobrażenia śmierci, piekło, a także Chrystusa i Matkę Bożą.
Literatura była miejscem współzawodnictwa między religijnym i świeckim modelem życia. Cechy literatury średniowiecznej: przewaga pierwiastków religijnych nad świeckimi (sakralny charakter literatury); anonimowość (‘Na większą chwałę Bogu’); dwujęzyczność literatury: j. łaciński i narodowy; utylitaryzm (użyteczność) względem Kościoła, władcy; charakter dydaktyczny (skłonność do moralizowania); alegoryzm; charakter parenetyczny (prezentuje wzorce; charakter meliczny poezji (przeznaczona do śpiewu).
Muzyka w Polsce: śpiew chorałowy pojawił się wraz z przyjęciem chrześcijaństwa. Pielęgnowano go w zakonach i klasztorach. Do najstarszych i najcenniejszych zabytków polskiej muzyki należy Bogurodzica, religijna pieśń z XIII wieku. Wincenty z Kielczy (ur. ok. 1200 roku), ksiądz i zakonnik, był pierwszym znanym z imienia kompozytorem polskim. Jego pieśń Gaude Mater Polonia (Raduj się, Matko Polsko) za czasów Władysława Łokietka była hymnem królewskim. Na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładano muzykę. Najważniejsze utwory muzyki polskiej w okresie średniowiecza:
• Orędzie wielkanocne 1060 r. - chorał benedyktyński
• Bogurodzica
• Gaude Mater Polonia Wincentego z Kielczy, hymn pochodzący z oficjum rymowanego o św. Stanisławie, ok. 1253 r.
• Hymn ku czci św. Stanisława
• Weselą się wszyscy Hymn ku czci św. Jadwigi, żony Henryka Brodatego
• Hymn ku czci św. Kingi
• Hymn ku czci św. Wojciecha