Noc listopadowa

W nocy z 29 na 30 listopada niemal nic nie poszło zgodnie z planem uczestników tajnego sprzysiężenia zawiązanego w szkole podchorążych, na którego czele stanął Piotr Wysocki. Już podpalenie starego browaru na Solcu, które miało być sygnałem inicjującym akcję, nie powiodło się. Mimo to plan realizowano. Rozdzieleni podchorążowie i ich cywilni wspólnicy zaatakowali wprawdzie koszary i Belweder, jednak głównego celu, jakim było pojmanie wielkiego księcia Konstantego, nie udało się zrealizować. Dzięki wsparciu wiernych adiutantów wojskowy namiestnik Królestwa zdołał zbiec ze swojej siedziby i dołączyć do stacjonujących na obrzeżach miasta oddziałów rosyjskich. Grupa dowodzona przez samego Wysockiego przebiła się przez oddziały wroga skoncentrowane w okolicach Placu Trzech Krzyży. Marsz miał dramatyczny przebieg, wbrew oczekiwaniom inspiratorów zrywu ludność początkowo przyjmowała ich obojętnie, zamiast entuzjastycznie włączać się w ich szeregi, a czasem, w obawie przed ewentualnymi represjami rosyjskimi, reagowała na ich wezwania i prośby o aktywne wsparcie wręcz wrogo. Wcześniej również sztab oficerski zdystansował się do powstania, co skończyło się tragicznie. W noc listopadową sześciu polskich generałów, w tym generał Potocki, zostało oskarżonych przez młodych podchorążych o zdradę i zabitych. Jednak to nie bierni bogaci mieszczanie, powodowani egoistycznymi pobudkami i dbałością o własne interesy, mieli tej nocy decydujący wpływ na rozwój wypadków. Gdy maszerująca kolumna spiskowców, tracąc stopniowo nadzieję na realizację swojej wizji i wzywając mieszkańców miasta do pomocy z coraz mniejszym przekonaniem, dotarła w rejon Starego Miasta i Powiśla , gdzie dominowały niższe warstwy społeczne, doczekała się wreszcie upragnionego odzewu. Masy ludu połączone z osławionymi "czwartakami", skierowały się pod Arsenał i po zajadłym szturmie przepuszczonym na starą zbrojownię weszły w posiadanie broni. Rozpoczęła się walka na ulicach, mnóstwo gorączkowych potyczek, w których, jak okazało się po nastaniu dnia, powstańcy byli ostatecznie górą. Najlepszym tego potwierdzeniem był fakt wycofania się wojsk rosyjskich z księciem Konstantym na czele w kierunku Wierzbna. 30 listopada 1830 roku Warszawa była ponownie wolna.