Wielki wybuch

Wielki Wybuch (z angielskiego Big Bang), początek czasu, przestrzeni i materii tworzącej Wszechświat. Istnienie Wielkiego Wybuchu jako pierwszy postulował w 1947 G. Gamow. Podstawę idei Wielkiego Wybuchu stanowił model rozszerzającego się Wszechświata opracowany w 1920 przez A.A. Friedmana. Obecnie Wielki Wybuch jest powszechnie akceptowaną, choć ciągle udoskonalaną hipotezą kosmogoniczną.
Zgodnie z aktualną postacią teorii Wielkiego Wybuchu Wszechświat narodził się jako punkt o niezwykle wysokiej temperaturze i gęstości. Początkowo istniały w nim warunki unifikujące oddziaływania fizyczne. Po ok. 10-30s od narodzin uległ on gwałtownemu rozszerzeniu w tzw. procesie inflacji, w którego trakcie nastąpiło uśrednienie wszelkich niejednorodności początkowego rozkładu energii. Pod koniec pierwszej sekundy od Wielkiego Wybuchu Wszechświat, choć wciąż jeszcze bardzo gorący, zbudowany był już z materii (pod postacią plazmy) niewiele różniącej się od obecnie występującej (tworzyły ją protony, neutrony, elektrony, neutrina i fotony). Po ok. 100 s od chwili początkowej zaczęły powstawać jądra złożone (deuter).

Za hipotezą Wielkiego Wybuchu przemawia wiele danych doświadczalnych - przede wszystkim istnienie praktycznie jednorodnego mikrofalowego promieniowania tła (reliktowe promieniowanie) oraz ciągłe rozszerzanie się Wszechświata (przesunięcie ku czerwieni, prawo Hubble’a).
Zakłada się (obecnie nie jest to zupełnie pewne), że jeśli gęstość materii we Wszechświecie przekracza określoną wielkość krytyczną, to końcem jego ewolucji będzie Wielki Kolaps - zapadnięcie się całej materii w czarnej dziurze. Po nim nastąpi być może ponowny Wielki Wybuch.
Słonecznego Układu pochodzenie, pierwszą naturalną koncepcję pochodzenia Układu Słonecznego podał I. Kant, zgodnie z nią Słońce i planety uformowały się z pierwotnej materii składającej się z drobnych brył, które zderzały się i wzajemnie na siebie oddziaływały.
W 1796 P.S. Laplace sugerował, że planety powstały z materii oderwanej od coraz szybciej obracającego się, stygnącego Słońca na skutek działania sił bezwładności, na początku XX w. pojawiły się modele katastroficzne, wg których układ planetarny powstał przy bliskich przejściach innej gwiazdy; modele te były krytykowane głównie ze względu na małe prawdopodobieństwo zderzenia gwiazd nie mogące wyjaśnić powszechności układów planetarnych. Do koncepcji zbliżonej do idei Kanta powrócił w 1944 O.J. Schmidt, opracował on model, wg którego tworzą się one dzięki zlepianiu się małych ciał stałych.
Uznawaną obecnie teorię genezy Układu Słonecznego podali astronomowie amerykańscy E. Schatzman i S.S. Huang (1970), zgodnie z nią Słońce i planety powstawały jednocześnie z pierwotnego, rotującego obłoku materii, nieznacznie szybciej powstała centralna gwiazda, która wyrzucając z siebie materię przekazywała otaczającej ją materii moment pędu (w procesie tym nie zaniedbywalną rolę pełni pole magnetyczne Słońca), przez co zapobiegała opadnięciu otoczki na gwiazdę.


Satelita, ciało o małej względnej masie obiegające masywne ciało centralne. Istnieją satelity naturalne (księżyce planet) i satelity sztuczne (pojazdy kosmiczne).
Księżyc, naturalny satelita Ziemi (planeta podwójna). Księżyc jest ciałem niebieskim o średnicy 3476 km (0,272 średnicy Ziemi), masie 7,33⋅1022 kg (ok. 1/81 masy Ziemi), średniej gęstości 3,34 g/cm3 (60% gęstości Ziemi), przyspieszeniu grawitacyjnym na powierzchni 1,62 m/s2 (ok. sześciokrotnie mniejszym od ziemskiego). Temperatura powierzchni zmienia się w zakresie od +140C do -190C, ale 1 m pod powierzchnią jest w przybliżeniu stała i wynosi -30C.
planeta (p.łc. z plnetes astres ‘wędrujące gwiazdy; planety’ od plnes, plnetos ‘wędrowiec; wędrujący’ + astr ‘gwiazda’) astr. duże ciało niebieskie poruszające się wokół gwiazdy centralnej po orbicie eliptycznej, święcące odbitym od niej światłem.
Planety, masywne, chłodne ciała niebieskie świecące światłem odbitym. W Układzie Słonecznym znanych jest 9 planet, jeśli nie liczyć ich księżyców (planet księżyce). Pod względem budowy dzieli się je na dwie grupy: ziemską (Ziemia, Merkury, Wenus, Mars i Pluton) oraz olbrzymie planety zewnętrzne (Jowisz, Saturn, Uran, Neptun).