Wszyscy ludzie przynależą do jednego gatunku Homo sapiens sapiens, jednak istnieją pomiędzy nimi znaczne różnice. Wygląd zewnętrzny, płeć i wiek są niezależne od nas. Odmienności w wyglądzie zewnętrznym są tłumaczone ewolucyjnym przystosowywaniem się organizmu człowieka do osiadłego trybu życia i bardzo zróżnicowanych warunków środowiska i klimatu. Zróżnicowanie odmian człowieka przejawia się najwyraźniej w wyglądzie zewnętrznym, np. barwie skóry, rodzaju włosów, proporcjach ciała, profilu czaszki, niektórych cechach twarzy (kształcie nosa, warg). Kolor skóry to biologiczna adaptacja do strefy, w której żyjemy: - ciemna skóra chroni przed nadmiernym działaniem promieniowania ultrafioletowego. - jasny odcień skóry pozwala w naturalny sposób uzupełnić niedobór witaminy D. Główne odmiany człowieka zaczęły wyodrębniać się dopiero wówczas gdy przedstawiciele praczłowieka wywędrowali ze swoich pierwotnych siedlisk, najprawdopodobniej z Afryki, na tereny Europy i Azji. Zasiedlanie nowych obszarów, często w skrajnie różnych warunkach klimatycznych, powodowało stopniowe zmiany zewnętrznych cech fizycznych u całych grup ludzi. Na skutek wędrówek nastąpiło wymieszanie cech fizycznych ludzi z różnych, niekiedy bardzo odległych regionów świata. Epoka wielkich odkryć geograficznych doprowadziła na niektórych kontynentach do całkowitego załamania istniejących struktur ludnościowych. Kolonizacja Ameryki Północnej i Południowej stała się bezpośrednią przyczyną upadku cywilizacji indiańskich (Azteków i Inków). Ludność napływowa stopniowo wypierała rdzennych mieszkańców na coraz gorsze tereny. Ludzie opuszczali Europę w nadziei poprawy warunków życia, zaś z Czarnego Lądu przywożono na siłę Afrykanów, którzy byli zatrudniani na plantacjach i w kopalniach. Pośrednim skutkiem nowej struktury ludności jest mieszanie cech genetycznych na skutek zawierania małżeństw pomiędzy przedstawicielami różnych odmian człowieka. Ten proces zwany jest metysażem i obecnie 30% mieszkańców Ziemi to przedstawiciele różnych odmian mieszanych. Najliczniejsi wśród nich to Metysi i Mulaci. Metysi – mieszańcy odmian białej i żółtej (amerykańskiej). Mulaci – mieszańcy odmian białej i czarnej. Zambosi – mieszańcy odmian czarnej i żółtej (amerykańskiej). Rasa – Termin określający grupy zwierząt powstające w procesie ewolucji w obrębie danego gatunku, wykazujące cechy wspólne, istotne dla odróżnienia ich od innych zwierząt tego samego gatunku. Rasy wytworzyły się w wyniku konieczności dostosowania się do danych warunków bytowania, np. - rasy geograficzne powstały na określonym terenie - rasy ekologiczne powstają w wyniku oddziaływania określonego środowiska. Proces powstawania ras zwany jest rasogenezą. Osobniki różnych ras w obrębie gatunku mogą krzyżować się ze sobą dając płodne potomstwo. Ostatnio część uczonych w obawie przed dyskryminowaniem ludzi na tym tle, zaczęła domagać się odrzucenia pojęcia „rasa” i stosowania określenia „odmiana człowieka”. Badania dowiodły że członkowie różnych odmian mają jednakowe możliwości rozwoju umysłowego i fizycznego, a różnią się tylko życiem w określonych środowiskach. Biała odmiana człowieka, europeidzi charakteryzuje się: - ortognatyzmem, polegającym na lekkim wysunięciu kości twarzy do przodu - szerokimi otworami ocznymi - różnym ubarwieniem oczu - wąskim nosem - wyraźną bródką (wysunięta do przodu dolna część żuchwy) - obficie owłosionym ciałem - falistymi i prostymi włosami - jasną skórą Odmiana biała (europeidalna) europejska indyjska EuropaAmeryka Północna i PołudniowaAustraliazachodnia Azja i południowa Syberia północna Afryka oraz lokalne w RPA IndiePakistanBangladeszSri Lanka Żółta odmiana człowieka, mongoloidzi charakteryzuje się: - kolorem skóry od żółtego do ciemnobrązowego - czarnymi lub brązowymi oczami, o ukośnej linii, utworzonej przez specyficzny fałd skórny (fałd mongolski), łączący się z krawędzią górnej powieki - płaską twarzą z wyrastającymi kośćmi policzkowymi - czarnymi, prostymi, grubymi włosami - niskim wzrostem (rzadko przekraczającym 170 cm) - posiadają głównie krew grupy B Odmiana żółta (mongoloidalna) azjatycka amerykańska polinezyjska MadagaskarGrenlandiapółnocne wybrzeża Ameryki Północnejpołudniowo-wschodnia i wschodnia Azja Ameryka Północna i Południowa (Indianie) Polinezja Czarna odmiana, negroidzi charakteryzują się: - ciemnym kolorem skóry - ciemnymi oczami - spłaszczonym, szerokim nosem - grubymi, często wywiniętymi wargami - wydatnymi łukami brwiowymi - wysuniętą do przodu przednią częścią czaszki - wełnistymi, falistymi lub prostymi włosami. Odmiana czarna (negroidalna) afrykańska australijska melanezyjska Afryka na południe od SaharyLokalnie w Ameryce Północnej i Południowej (potomkowie niewolników) Australia (rdzenni mieszkańcy – Aborygeni) Melanezja Dialekt – odmiana języka narodowego, używana na określonym obszarze, wyróżniająca się swoistymi cechami, przede wszystkim fonetycznymi i leksykalnymi; gwara. Przykładowe dialekty to: - języka arabskiego (egipski, tunezyjski, libijski, marokański) - języka polskiego (małopolski, wielkopolski, śląski, mazowiecki, pomorski) - języka greckiego (staroateński) Współcześnie wyróżnia się pięć dialektów polskich: 1. Dialekt małopolski obejmuje m.in. gwarą podhalańską, krakowską, sądecką, żywiecką, kielecką. Ich cechą wspólną jest mazurzenie (wymowa głosek oznaczonych literami sz, ż, cz, dź jak s, z, c, dz). Największą odrębność zachowała gwara podhalańska: archaiczna końcówka –ech w 1. os., np. –byłech; spółgłoska –ch na końcu wyrazu wymawiana jak –k; akcent wyrazowy na pierwszej sylabie. 2. Dialekt wielkopolski charakteryzuje: ścieśnienie samogłosek e/ę np. zymby (zęby); dyftongiczna wymowa samogłosek, np. kueza (koza), guyra (góra). 3. Dialekt śląski różniący się w części północnej, gdzie występuje mazurzenie i południowej (Śląsk Cieszyński), tzw. sziakanie, czyli jednakowa wymowa szeregów sz, ż, cz, dż oraz ś, ź, ć, dź jako zmiękczonej głoski pierwszego z nich, np. sziano (siano). Ponadto na całym terenie występuje wymowa samogłoski ę bliska a, np. kans (kęs), zanik nosowości na końcu wyrazu np. lubią muzyka (zam. muzykę). 4. Dialekt mazowiecki składa się z mazurzenia, wymowy samogłosek nosowych ą jak o, ę jak e, np. wzioł (wziął). Największą odrębnością fonetyczną charakteryzują się Kurpie. 5. Dialekt pomorski z najwyraźniejszym wydzieleniem Kaszub, charakteryzujących się: wymową głosek s, z, c, dz zamiast ś, ź, ć, dź np. sedzec (siedzieć) i dyftongiczną wymową spółgłosek, silnym zmiękczeniem głosek ki, gi brzmiących ci, dzi, ruchomym akcentem wyrazowym.
