1. Geneza. "Pan Tadeusz" został wydany w Paryżu w 1834 r. Początkowo Mickiewicz zamierzał napisać niewielki poemat składający się z III ksiąg, ale w trakcie pisania utwór rozrósł się do ksiąg XII. O przyczynach dla których Mickiewicz sięgnął po formę epicką swojej twórczości dowiadujemy się z Epilogu i z Inwokacji. W Epilogu M. mówi o beznadziejnej, bardzo trudnej sytuacji psychicznej i życiowej polskich emigrantów. To dla tych Polaków na emigracji, skłóconych politycznie, pogrążonych w beznadziejności po klęsce Powstania Listopadowego, nie mogących wrócić do ojczyzny, pisze poeta swoje dzieło. Chce im przypomnieć utracony kraj, dać przynajmniej wspomnieniem, możliwość przeniesienia się w "kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie święty i czysty, jak pierwsze kochanie." W Epilogu poeta wyraża swoją osobistą nadzieję, że jego księgi trafią też do ojczyzny, i że również polski lud będzie czytał jego epopeję. Inwokacja składa się z 2 części: - w 4 pierwszych wersach poeta zwraca się do Litwy - swojej ojczyzny, wyraża myśl, która nawiązuje do fraszki Kochanowskiego, że podobnie jak zdrowie, tak i ojczyznę docenia się wtedy, gdy się ją traci. Pozostaje tylko tęsknota i wspomnienia. - w II części poeta zwraca się do religijnej patronki Polski i Litwy, wyobrażonej w dwóch ikonach: Częstochowskiej i Ostrobramskiej, i wyraża mocne przekonanie, że dzięki wstawiennictwu Matki Boskiej emigranci "powrócą cudem na ojczyzny łono". 2. Dzieje J.Soplicy Jacek to hulaka, porywczy, odważny, wrażliwy, brał udział w sejmikach, ulubieniec okolicznej szlachty, zapraszany na zamek Horeszki - zakochał się w Ewie, lecz Horeszka nie dał mu jej za żonę. Wtedy Jacek przypadkowo zabija Stolnika, a że akurat jego zamek atakują Moskale - to zostaje posądzony o sprzymierzenie się z nimi; nazwano go zabójcą i zdrajcą. Wyrzuty sumienia po zbrodni sprawiają, że następuje w nim przemiana wewnętrzna - staje się spokojny, przywdziewa habit i staje się kwestarzem Robakiem. Zrozumiał, że przyczyną jego zbrodni była pycha, więc pokutował w pokorze. Dla ojczyzny poświęcił wszystko - nie miał rodziny: wyrzekł się syna, brata, nazwiska. Jest tajemniczy, działa z ukrycia jako działacz polityczny i organizator walki o wolność (agituje szlachtę i chłopów do wspólnej walki). Walczył pod Hohenlinden, Jeną, Samosierrą - gdzie był 2 razy ranny. - wrócił na Litwę w habicie , z woli Napoleona jako emisariusz, aby organizować powstanie, usunąć Moskali z Litwy - agituje szlachtę, lecz Gerwazy krzyżuje mu plany (nie rozumie słów Jacka) i razem z Hrabią organizują zajazd na Sopliców przy pomocy Dobrzyńskich - zostaje ranny w walce z Moskalami i na łożu śmierci spowiada się Gerwazemu, który mu przebacza - umiera z nadzieją na odzyskanie wolności, bo dociera wiadomość o rozpoczęciu wojny Napoleona z Rosją - wiosną 1812 roku po wkroczeniu wojsk Napoleona, zostaje przywrócone do czci jego imię i zostaje wyróżniony Krzyżem Legii Honorowej - powieszonym na jego grobie. 3. Charakterystyka szlachty. Środowisko szlacheckie jest zróżnicowane: * magnateria - Hrabia, Podkomorzy, Stolnik Horeszko - są ludźmi bogatymi i noszą tytuły magnackie, ale każdy z nich odznacza się swoistymi cechami charakteru i osobowości np: - Podkomorzy - sędzia Trybunału, gość Soplicowa, miał rozstrzygnąć spór o zamek, jest pełen powagi, dostojeństwa, ale też energii i zapalczywości - Hrabia - romantyczny dziwak, ale szlachetny, dobry dla poddanych - Stolnik - patriota, ale pyszałek, postępuje nieuczciwie i okrutnie z Jackiem * szlachta zamożna: - Sędzia Soplica - wzorowy gospodarz, strażnik obyczajów szlacheckich, ale pieniacz, nie chce pogodzić się z Hrabią; patriota, ale lekkomyślnie uważa, że jak wybuchnie powstanie, to jakoś to będzie - Tadeusz - syn Jacka wychowywany przez sędziego, przeciętny, niczym szczególnym się nie wyróżnia, naiwny, daje się uwieść kokietce Telimenie, ale to właśnie jego Mickiewicz uczynił bohaterem tytułowym. * szlachta uboga tzw. rezydenci u szlachty bogatej: - Gerwazy - dawny sługa Horeszków, który nad ciałem umierającego Stolnika poprzysiągł zemstę wszystkim Soplicom - Wojski - prawa ręka sędziego w prowadzeniu majątku, on przygotowuje polowanie na niedźwiedzia, czuwa nad przygotowaniem uczt w ruinach zamku - Protazy - sługa sędziego * szlachta zaściankowa: - Dobrzyńscy - mieszkają w skromnych chatach, w Dobrzyniu, uprawiają rolę, ale są pełni animuszu, poczucia własnej wartości, rwą się do czynu zbrojnego, są jednak dość ograniczeni intelektualnie, trudno im się ze sobą porozumieć, widzimy jak się kłócą, awanturują zamiast zaplanować przygotowanie do powstania, ale za to okażą się świetni w walce z Moskalami. Mickiewicz nie idealizuje szlachty, ale wyraża wiarę w jej patriotyzm, zdolność do czynu zbrojnego, wzniesienia się ponad własne wady dla dobra ojczyzny. 4. Tło historyczne. 10 ksiąg rozgrywa się w miesiącach letnich 1811 r., a 2 pozostałe księgi w miesiącach letnich 1812 r. W tym czasie, gdy Sopliców i Dobrzyń żyją swoimi sprawami, ucztami i polowaniami, sporami, flirtami - w Europie Napoleon przygotowyje się do wojny z Rosją (wybucha ona wiosną 1812 r.). Bohaterowie utworu wiążą z tą wyprawą wielkie nadzieje na odzyskanie niepodległości. Napoleon pokonał już Prusy i Austrię, utworzył namiastkę wolnego państwa polakiego - Księstwo Warszawskie. Ksiądz Robak potajemnie przygotowuje powstanie przeciwko Rosji, które ma wybuchnąć w momencie, gdy armia francuska, a u jej boku Legiony Polskie, wkroczą na ziemie litewskie wcielone do Rosji. W ostatnich dwóch księgach sędzia i Wojski z radością witają legionistów, gen. Dąbrowskiego i Kniaziewicza i wyprawiają na ich cześć wielką ucztę. Legiony Dąbrowskiego w przemarszu na Moskwę, zatrzymują się właśnie w Soplicowie. Wśród legionistów są Tadeusz i Hrabia. Pod koniec księgi X po bitwie z Moskalami muszą uciekać przed represjami do Księstwa Warszawskiego. Tam wstępują do Legionów. Na kartach utworu obecna jest także przeszłość historyczna np.: tragedia Jacka Soplicy rozegrała się w czasach Konstytucji 3 Maja, następnie Targowicy i wojny polsko-rosyjskiej - są to lata 1791 - 1793. Stolnik Horeszko był zwolennikiem Konstytucji 3 Maja, dlatego wojska rosyjskie oblegają jego zamek i to wtedy doszło do nieszczęsnego zabójstwa Horeszki przez J. Soplicę. Słynnym fragmentem jest koncert Jankiela na cymbałach w księdze ostatniej. Przy pomocy dźwięków stary Żyd odmalowuje najważniejsze momenty z historii Polski: - radość z ogłoszenia Konstytucji 3 Maja - zdradziecką Targowicę - rzeź Pragi (w czasie wojny pol-rosyj) - powstanie Legionów Polskich we Włoszech Koncert kończy się Mazurkiem Dąbrowskiego. liczę na naj...:)
