„Motyw wędrówki w literaturze. Przywołując utwory różnych epok, omów temat.”

Witam szanowną komisje, nazywam się Jakub Szczeciński i pragnę zaprezentować Państwu moją realizacje tematu pt.: ?Motyw wędrówki w literaturze. Przywołując utwory różnych epok, omów temat.?

"Idź dalej niezłomnie, a mnie zostaw sny.

Nic nie jest stracone, skończone też nie,

Gdy droga przed tobą, a sam jesteś w tle."

(E. Stachura, ?Idź dalej?)


Tak pisał Edward Stachura w wierszu ?Idź dalej? , dla którego wędrowanie było nie tylko celem, ale przede wszystkim sensem życia.

Życie jest wędrówką, którą rozpoczynamy w momencie narodzin. Podróżą, której nie podejmujemy z własnej woli, lecz jesteśmy na nią skazani. Jest drogą od zwierzęcia do anioła, czyli nieustannym przekraczaniem siebie, pokonywaniem słabości charakteru i poszukiwaniem własnych wartości. Podróż bohatera to nieustannie podejmowany motyw przez poetów i pisarzy. Służy ona często zdobywaniu nowych doświadczeń, edukacji ? zarówno, jeśli jest wędrówką w przestrzeni, jak też w głąb siebie. Nigdy jednak nie pozostawia człowieka takim samym i to chyba jest w niej najważniejsze.

W tekstach właściwie wszystkich epok traktowana jest na ogół w sposób dwojaki. Jest, więc wędrówka po prostu podróżą, przestrzennym przemieszczaniem się, dzięki któremu bohater zdobywa doświadczenie, uczy się - ma wymiar konkretny, podróżniczo - edukacyjny. Bohater dąży w trakcie takiej podróży do celu. Ale można przypuszczać, że twórcom, którzy wykorzystywali w swoich dziełach motyw wędrowania, mniej chodziło o ten konkretny wymiar. Wędrówka traktowana w sposób symboliczny otwiera dużo większe możliwości interpretacyjne. Staje się wtedy wędrowanie podróżą przez samego siebie, próbą dotarcia do istoty własnego "ja", sposobem na odkrycie najgłębszych pokładów świadomości i podświadomości, próbą zbliżenia się do absolutu. W wielu przypadkach literackich wędrówka staje się oczywistą parabolą życia ludzkiego.

Motyw homo viator jest jednym z najpopularniejszych motywów występujących w literaturze. W moim rozumieniu homo viator nie ma konkretnego znaczenia. Ponieważ można nim określić człowieka, który cały czas wędruje, oraz istniejący w kulturze topos życia ludzkiego jako nieustannej wędrówki. Często nie ma ona konkretnego celu ? jest niekończącą się, metaforyczną podróżą - wędrówką.

Od zarania dziejów człowiek wędrował. Na początku czynił to, aby osiedlić się na lepszym niż dotychczas terytorium. Z biegiem czasu wędrówka stała się sposobem na poznanie świata i własnej osobowości. Każda podróż przynosi nowe doświadczenia życiowe. Wiąże się często z poszukiwaniem szczęścia, lepszego bytu, czasem również z jakimś posłannictwem. Zazwyczaj oznacza ona zmianę środowiska i otoczenia. Każdy człowiek wędruje, czasem po świecie, a czasem po krainie własnych marzeń, pragnień i wspomnień. Dlatego więc wędrówka od początku została jednym z ulubionych motywów literackich.

Z przykładem wędrówki spotykamy się w Biblii, w Księdze Wyjścia. Mojżesz, obdarowany przez Boga mocą czynienia cudów, miał przekonać lud Izraela, aby ten poszedł za nim. Wędrówka do Ziemi Obiecanej była ucieczką z niewoli, drogą do krainy ?mlekiem i miodem płynącej?, do wiecznego szczęścia. Osiągnięcie celu nie byłoby możliwe bez czuwającego nad Izraelitami Boga, który daje się poznać jako dobry i sprawiedliwy, oraz przewodnika Mojżesza. Izraelici podążali za wizją lepszego świata, uwalniając się z rąk ciemiężyciela, zdając się na łaskę Pana. Po pewnym czasie przestali jednak mu ufać, zaczęli zwracać się przeciwko niemu ? ten zaś okazał im wiele dowodów swej dobroci, stając się symbolem mądrości i wyrozumiałości. Historia tej wędrówki to historia dążenia człowieka do pewnych wartości, drogą pełna wzlotów i upadków, kończąca się przymierzem z Bogiem. Motyw wędrówki Żydów stał się jednym z najbardziej inspirujących dla europejskiej literatury.

Również w ?Nowym Testamencie? spotykamy pielgrzyma ? jest nim Jezus. Człowiek o nadludzkich możliwościach, nieskończonej łasce i wielkim sercu pielgrzymuje wraz ze swoją świtą dwunastu apostołów, głosząc Słowo Boże. Idzie i woła: ?Nawróćcie się!?. Od początku do końca jest on oddany tylko jednej idei ? Woli Bożej, czyli pielgrzymowaniu i nauczaniu, które trwają całe jego życie.

Odległe krainy, niezwykłe miejsca, odmienne obyczaje, nieznana kultura, inni ludzie, dziwne obrzędy, piękne krajobrazy ,urzekające widoki, nowe doznania - to wrażenia, które przychodzą mi na myśl, kiedy myślę o podróżach. Niewątpliwie, nie jestem chyba odosobniony w swoich pragnieniach o dalekich wyprawach i odkrywaniu uroków i sekretów dalekich miejsc. Analizując jednak głębiej ten problem, zacząłem zastanawiać się czy rzeczywiście długa, daleka podróż byłaby spełnieniem moich marzeń. Postanowiłem przyjrzeć się bliżej Odyseuszowi, który osadzony został właśnie w realiach wędrówki, aby zobaczyć, czy taka podróż jest dla niego rzeczywiście niezwykłym i urzekającym przeżyciem.

Odyseusz, rozsławiony przez Homera, który uczynił go bohaterem swojego wybitnego dzieła, "Odysei" jest archetypem wędrowca. I już na początku swoich rozważań dostrzegam, że podróż Odyseusza różni się od moich wyobrażeń o udanej wędrówce.
Motyw długiej wędrówki, pełnej trudów i niebezpiecznych przygód, nieodłącznie kojarzy się z Odyseuszem, królem Itaki, który po zakończeniu wojny trojańskiej powracał do domu. O jego dziesięcioletniej tułaczce opowiadają mity, lecz najpiękniej przedstawił ją Homer w 24 księgach swojej epopei, zatytułowanej ?Odyseja?.
Akcja utworu rozgrywająca się w ciągu czterdziestu dni rozpoczyna się w dziesiątym roku podróży Odysa i opisuje ostatni etap wędrówek i przygód bohatera spod Troi. Pozostałe wydarzenia przedstawione zostały w retrospekcjach. Epopeja przedstawia Odyseusza w różnych rolach. Poznajemy go między innymi jako sprawiedliwego króla haki, dobrego ojca i wiernego męża , doskonałego wojownika, wodza drużyny, ale przede wszystkim jako wędrowca uparcie dążącego do celu. W trakcie wędrówki przeżywa wiele przygód, napotyka na liczne trudności, które dzięki roztropności, odwadze i sprytowi zawsze umie pokonać. Tułacz Odyseusz był człowiekiem bardzo cierpliwym i wytrwałym. Czyż bowiem nie posiadając tych cech, mógłby przez dziesięć lat z takim uporem dążyć do celu, mimo licznych przeciwności losu i nieprzychylności Posejdona, który na prośbę syna, Polifena, utrudniał mu powrót do ojczyzny? Kto inny potrafiłby tak długo znosić niewolę u nimfy Kalipso, która przez siedem lat nie chciała wypuścić Odyseusza ze swojej wyspy? Syn Laertesa był też roztropny i zapobiegliwy. Kazał swoim towarzyszom podróży, o których zawsze się troszczył, zalepić uszy woskiem, a sam przywiązał się do masztu, by nie ulec pokusie czarodziejskiego śpiewu Syren. Po dziesięciu latach tułaczki, dzięki pomocy Ateny, która od początku wspierała bohatera, jak również własnej zaradności, wytrwałości i uporowi, Odyseusz dotarł do haki, by połączyć się z wierna żona Penelopą i synem Telemachem. Odys stał się bohaterem niezliczonych utworów, które różnie interpretują jego postać. Najczęściej jednak przedstawiają go jako uosobienie wiecznego tułacza, a jego wędrówkę jako symbol drogi człowieka przez życie. Każdy bowiem jak Odys zmagać się musi z losem, doznawać zarówno radości, jak i cierpienia, dokonywać różnych wyborów.

Wędrówka przyjmowała przez wieki wiele znaczeń i symboli. Była sprawdzianem, decydowała o człowieku, popychała go również do odnajdywania swojej wartości i wartości ogólnie. Była spowodowana poczuciem misji, uczyła i wpływała na światopogląd człowieka. Była symbolem życia i śmierci. Czasami nęciła wizją ziemi obiecanej, czasem była konsekwencją opuszczenia tej ziemi. Wędrowano do ojczyzny, do Boga, do osiągnięcia ideału, chociaż nie zawsze tak się stanie ? ma za zadanie każdego z nas doprowadzić do odnalezienia sensu własnego życia.

Niezwykle ważne w epoce romantyzmu było wędrowanie. Wędrówka w epoce romantyzmu zajmuje bardzo ważne miejsce. A obowiązkową dla romantyków była podróż na Wschód, gdzie docierano do źródeł religii i mitów. Te mistyczne podróże, z których przeżycia odnajdujemy w rozmaitych tekstach literackich epoki, pogłębiają w człowieku poczucie osamotnienia, kruchości jego życia, uświadamiają mu ogrom świata, w którym on sam jest tylko prochem. Opis egzotycznej przyrody ukazany jest w ?Sonetach krymskich? Adama Mickiewicza.
"Sonety krymskie" zostały wydane w 1826 roku. Wyrażają zachwyt orientem, krajobrazem górskim. Kultura orientalna była dla romantyków tajemnicza, ciekawa, inna. Jest wprowadzone słownictwo orientalne. Tymi sonetami Mickiewicz potwierdza swoje zainteresowanie orientem. Każdy z tych wierszy stanowi samodzielny utwór. Elementem głównym i wiodącym jest przyroda. Jest ona pretekstem do wyrażania uczuć podmiotu lirycznego. Z jednej strony jest to poezja gór, krajobrazów, morza. Z drugiej strony jest to prezentacja odczuć poety. We wszystkich wierszach jest ten sam podmiot liryczny.
Bardzo istotnym elementem wędrówki jest wędrówka poety-wygnańca, emigranta, stęsknionego za swą ojczyzną. Przykładów możemy się doszukać przede wszystkim w twórczości Adama Mickiewicza, właśnie w jego ?Sonetach krymskich?, będących swoistym pamiętnikiem poetyckim, zapisem wrażeń z podróży po Krymie. Ich bohaterem jest Pielgrzym, samotny romantyk, cierpiący z powodu rozstania z ojczyzną. Jest to postać niewątpliwie tajemnicza, wiedzę o nim możemy poszerzyć dzięki tym osiemnastu sonetom, jednak z pewnością nie wystarczą one, aby nakreślić jego dokładny portret. Czytelnik ma możliwość podziwiania uroków orientalnych krajobrazów, wspólnie z Pielgrzymem przemierza stepy akermańskie, przechodzi nad przepaścią, obserwuje morskie fale rozbijające się o skały, płynie statkiem po morzu spokojnym, innym razem po groźnym i złowrogim. Bohater tych sonetów jest człowiekiem o niezwykle wrażliwej naturze ? orientalna przyroda go zachwyca, zadziwia swym urokiem, pociąga swoją tajemniczością, staje się bodźcem dla rozważań filozoficznych. Upojenie jest jednak chwilowe i zastępcze, bowiem w głębi duszy Pielgrzym tęskni za ojczyzną ? pamięć o tym, co kochał, jest bardzo silna, ogarnia go smutek i przeświadczenie, że nie wróci do ziemi ojczystej, że jest skazany na tułaczkę. Takie życie traci dla niego sens, zanikają pragnienia i zanika nadzieja. Wędrówka jest świadomie niedokończona ? nie możemy określić ani jej początku, ani końca ? tułaczka zatem dalej trwa.

Literatura pokazuje, jak wiele znaczeń może mieć podróż, wędrówka. Może być źródłem wiedzy, bogatych doświadczeń wewnętrznych, zarówno tych estetycznych, jak i intelektualnych. Z tej perspektywy warto przyjrzeć się naszym podróżom. Wydaje się, że w dobie błyskawicznej komunikacji i kultury masowej, sprawiającej, że cały świat zaczyna wyglądać podobnie, są one znacznie uboższe od prezentowanych przez literaturę.

Obecność motywu podróży aczkolwiek w innym charakterze dostrzegam w powieści Stefana Żeromskiego ?Przedwiośnie?. Wędrówka młodego człowieka Cezarego Baryki to jednocześnie powrót do ojczyzny rodziców. Cezary wraz ze swym ojcem Sewerynem udają się do odrodzonej po wojnie Polski. Droga wiedzie ich przez Moskwę. Sceneria tu wprowadzona nie ma nic wspólnego z egzotyką czy pięknem. Czytelnikowi zostaje przedstawiony obraz Rosji zrujnowanej bolszewicką rewolucją. Widzimy państwo biedne i skłócone wewnętrznie. Opis ten pełni funkcję ostrzeżenia przed zagrożeniem, jakie niesie ze sobą rewolucją. Motyw podróży został wprowadzony tu jako przestroga. Powrót do kraju tylko po części jest celem bohatera, który ucieka przed złem obecnym na całym świecie. Baryka ucieka przed nietolerancją panującą w Baku, która doprowadziła do krwawych starć między Tatarami a Ormianami. Bohater ucieka także przed szaleństwem wojny, jaka w tym czasie opanowała Krym. Wojny toczonej między mocarstwami a dotykającej zwykłych ludzi. W tym utworze mamy dokładne opisy masakr dokonywanych przez wojska Rosyjskie Tureckie oraz Angielskie. Wędrówka Baryki jest w końcu próbą uwolnienia się z kraju, w którym niezależnie od tego, kto rządzi i jakimi pobudkami się kieruje terror wciąż pozostaje narzędziem gry politycznej. Tak oto ojciec Baryki jako urzędnik jest zależny od władzy zwierzchniej a zmiana rządów prowadzi go do utraty majątku. Wędrówka w ?Przedwiośniu? daje możliwość autorowi by ten mógł wskazać zagrożenia, na które powinien zwrócić uwagę czytelnik. Zastosowany w utworze motyw podróży służy także ukazaniu iluzji ideałów. Dramat przeżywa Cezary przybywający do kraju rodzinnego sam gdyż ojciec zginął podczas podróży. Widzimy jak wielkie jest rozczarowanie młodego człowieka u celu wędrówki. Zastaje zamiast idealnego państwa pełnego ?szklanych domów? kraj biedny, zrujnowany wojną. Gdyby nie podróż młody Baryka nigdy nie zweryfikowałby słów ojca opisującego Polskę jako kraj, w którym spełniają się marzenia. Opisana podróż ma kluczowe znaczenie wyraża ona, bowiem osobisty pogląd autora na kwestię odbudowy niepodległego państwa Polskiego. Tułaczka bohatera pozwala nam czytelnikom lepiej poznać jego psychikę. Żeromski nie przez przypadek umieszcza opisane w powieści wydarzenia w okresie, gdy Baryka dojrzewa a jego psychika dopiero się kształtuje. Takie zestawienie czyni bohatera bardziej rzeczywistym a tym samym bliższym czytelnikowi. Cierpienia młodzieńca, jego radości pierwsza miłość, fascynacja komunizmem, młodzieńczy bunt wobec matki to momenty, w których mamy wgląd w jego psychikę. Czytelnik odnosi wrażenie, że staje się świadkiem wyprawy w dorosłość i w głąb samego siebie. Podróży, jaką odbywa każdy człowiek.

Podróż w życiu człowieka może mieć bardzo wiele znaczeń: może przynosić nowe doświadczenia, oznaczać chęć poznania, ucieczkę, tułaczkę, poszukiwanie szczęścia czy lepszych warunków życia, wreszcie może wiązać się z misją, posłannictwem. Zwykle wiąże się z porzuceniem na zawsze lub na pewien czas dotychczasowych warunków, środowiska i otoczenia.
To właśnie misja i powołanie doprowadziły mojego ostatniego bohatera do wiecznej wędrówki.

Głównym bohaterem powieści Stefana Żeromskiego pt. ?Ludzie bezdomni? jest doktor Tomasz Judym, młody chirurg, syn ubogiego, uzależnionego od alkoholu warszawskiego szewca. Był bardzo obiecującym młodym lekarzem, choć kompleks niższości zaważył na jego późniejszej karierze. Był idealistą, człowiekiem posiadającym niezłomną wolę i charakter, stawiający na pierwszym miejscu dobro ludzi najuboższych, zawsze w pełni świadomy swego statusu społecznego, który mimo wykształcenia uzależniony jest od pochodzenia. Miał silny kompleks niższości, który jest dla niego zarazem siłą napędową do działania, jak i hamulcem.
Podróżuje w pokładach swych pragnień, ambicji, marzeń na przekór ?niedobrej rzeczywistości?, niezrozumieniu. Pragnie zająć się najbiedniejszymi, chce stworzyć im godziwe warunki pracy. Wyjeżdża do Paryża, tam studiuje i po ?zrobieniu dyplomu? powraca do kraju. Tu spotyka go rozczarowanie, środowisko lekarskie nie akceptuje jego poglądów, nikt nie chce go poprzeć. Ale nie rezygnuje. Chce zmieniać świat. Wyjeżdża i zaczyna pracować w zakładzie leczniczym w Cisach. Następnie Judym wyjeżdża do Zagłębia Dąbrowskiego. Decyduje się tu pełnić obowiązki lekarza społecznika, wiedząc jak bardzo w środowisku górników szerzą się choroby. Poświęca się całkowicie tej pracy. Rezygnuje ze wszystkiego, co wiąże się z życiem osobistym: z dostatku, wygód, stabilizacji, domu, rodziny, a nawet miłości. .

Doktor obracał się w różnych środowiskach; był w Warszawie, Paryżu, Cisach i wreszcie osiadł w Zagłębiu. Poznał życie: i ludzi bardzo bogatych, i środowisko inteligencji, i los biedoty. Sam przez pewien czas żył życiem ludzi zamożnych. Miał możliwość wyboru. A jednak odrzucił los bogatego, wziętego lekarza na rzecz lekarza-wędrowca niosącego pomoc nędznie wegetującemu społeczeństwu. Toteż jego wybór był świadomy, oddający rzeczywiste i głęboko tkwiące w nim pragnienie działania na rzecz najuboższych.

Wędrówka zawsze, poza znaczeniem konkretnym, przestrzennym, nabiera wymiaru symbolicznego ? zawsze przywołanie tego motywu służy czemuś więcej niż pokazaniu tylko podróży odbywającej się fizycznie. Autorzy traktują ją jako pretekst do refleksji o losie ludzkim, o kondycji człowieka w świecie, o odwiecznym dążeniu do celu, którym może być miłość, śmierć, dotarcie do siebie samego lub po prosu zdobycie kolejnego doświadczenia. Nieco przewrotnym pomysłem może być potraktowanie ucieczki jako wędrówki ? tak przecież można by interpretować modernistyczne metody uciekania od świata.

Podróże są integralną częścią naszego życia. Podróżujemy, bo chcemy oderwać się od codzienności, czasami przed czymś uciekamy, albo pragniemy po prostu odpocząć. Kiedy jesteśmy w podróży, zmienia się nie tylko nasze otoczenie, ale my sami. Dlatego podróżnik to człowiek otwarty i elastyczny traktujący siebie i innych z większym dystansem, ponieważ odczuwa on przelotność sytuacji. Nie mamy czasu ani potrzeby, by wnikliwie analizować szczegóły, by wydawać sądy, rozdawać potępienia albo zachwyty. Nastawieni jesteśmy na rejestrację wrażeń, krajobrazów, ulotnych odczuć. Ta lekkość i pozbawiona odpowiedzialności swoboda potrafi wciągać jak nałóg, hipnotyzować, upajać

Żywot ludzki jest pełen niespodziewanych wzlotów i upadków. Niektórzy z nas idą przez kręte drogi własnego przeznaczenia z głową podniesioną wysoko, ku niebu, ku szczytnym ideałom. Zaś innym nie zależy na wyglądzie ich przyszłości, ich szczęściu, nie zawsze czują potrzebę spełnienia. Nie ma dla nich większego znaczenia, czy ich ?droga losu? będzie usłana ?różami? dobrych uczynków bądź kawałkami złamanych obietnic.
Jednakże każdy z nas ma w swoim życiu wiele okazji, aby zmienić się, naprawić własną drogę przeznaczenia, wypełniając powierzoną mu misję. Tę misję przypisuje nam sam Bóg, sam los zapisany w gwiazdach.
Wędrówka do własnego wnętrza ma w życiu każdej jednostki subiektywne znaczenie. Ale jedno jest pewne: ubarwia i wzbogaca nasze życie osobiste o nowe, unikalne doświadczenia, doznania i wartości. Zmienia nasze dotychczasowe spojrzenie na świat i ludzi, ukazuje drugą stronę medalu. Tą stroną medalu jest nasza dusza.

Podczas wędrówki każdy z nas stanie kiedyś na rozdrożu i będzie musiał wybrać sam drogę, którą pójdzie dalej. Ważne jest aby wybrać tą właściwą ścieżkę i iść nią wytrwale do celu.

Od wieków podróż była i jest symbolem życia ludzkiego. Życie jak każda droga ma swój początek i koniec.

Reasumując, motyw wędrówki pojawiał się w każdej epoce literackiej, w niektórych częściej, w innych rzadziej. Różne więc były inspiracje autorów do opisania wędrówki, różne motywy działania samych tułaczy. Jednakże każdy z twórców bezsprzecznie starał się potwierdzić znaną od dawien dawna prawdę, którą tak pięknie ujął Edward Stachura w tytule jednego ze swoich wierszy: ?Wędrówką życie jest człowieka?. O prawdziwości tego prostego, ale jak wiele wyrażającego stwierdzenia świadczyć mogą liczne utwory literackie, w których występuje motyw wędrowca lub tułacza.