Renasans - syntezy

1. Jakie wydarzenia historyczne ukształtowały epokę renesansu?
1517 – wystąpienie Marcina Lutra
1531 – Henryk VIII w Anglii żeni się z Anną Boleyn i ogłasza się głową Kościoła anglikańskiego
1536 – publikacja dzieła Kalwina
1545 – otwarcie soboru trydenckiego
1546 – wojny religijne w Niemczech
1563 – zakończenie soboru trydenckiego; wojny religijne we Francji
1572 – rzeź w noc św. Bartłomieja we Francji
1598 – edykt nantejski we Francji (o tolerancji religijnej).

2. Określ ramy czasowe oraz pochodzenie nazwy epoki
Kolebką renesansu były Włochy i tam początek epoki przypada na XIV w., a jej szczytowy okres trwa przez cały wiek XV. W Europie północnej XV-XVI w. Zaś w Polsce odrodzenie przypada głównie na czasy panowania Jagiellonów i trwa od końca XV po lata 30. XVII wieku.
Nazwa ma oznaczać odrodzenie dawnych, zapomnianych w średniowieczu, wartości starożytnych. Ludzie szesnastowieczni dążyli ku ideałom antyku, ku człowiekowi, nowej, humanistycznej ideologii. Główne przyczyny tej epoki to druk, odkrycia geograficzne, humanizm i reformacja.

3. Wyjaśnij znaczenie pojęć: mecenat, humanizm, reformacja, antropocentryzm
Mecenat – to opieka, zwłaszcza finansowa, możnych nad wybitnymi twórcami, artystami w zakresie kultury i sztuki. Nazwa ta pochodzi od prawdziwego nazwiska arystokraty rzymskiego – Mecenasa, który opiekował się twórcami ówczesnej literatury. W renesansie zjawisko to stało się bardzo modne i przyczyniło się do rozwoju różnych dziedzin sztuki.
Humanizm – prąd filozoficzny kierujący uwagę myśli ludzkiej na osobę i sprawy człowieka.
Reformacja – wielki ruch religijny skierowany przeciw Kościołowi katolickiemu, w jego efekcie powstały nowe odłamy religijne, a także ruch kontrreformacji.
Antropocentryzm – poglądy stawiające człowieka w centrum zainteresowania, człowiek ośrodkiem myśli.

4. Dlaczego epokę renesansu nazywa się „epoką odkryć”
Ponieważ w tej epoce było mnóstwo odkryć:
*Kolumb i jego następcy odkryli nowe lądy
*Kopernik odkrył, że centrum wszechświata jest Słońce, a Ziemia i inne planety krążą wokół niego – na nowo odkrył Kosmos
*Człowiek odkrył, że dzięki miłości, wolności i poczuciu własnej godności jest Człowiekiem – doskonałym tworem Boskim
*Na nowo odkryto antyk, odkopano starożytne teksty i zaczęto je tłumaczyć
*Rewolucja w Kościele – odkrywanie na nowo Boga przez indywidualną interpretację „Biblii”

5. Wymień znane ci nurty wyznaniowe, powstałe w wyniku reformacji

6. Wymień myślicieli europejskich doby renesansu
Erazm z Rotterdamu – głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy. Propagował ideę irenizmu, która jest pochwałą pokoju, przeciwstawienia się waśniom, wojnom i kłótniom. Jego znane dzieło to „Pochwała głupoty”. Narratorem jest Głupota, która wyśmiewa ludzka tępotę.
Niccolo Machiavelli – jest autorem dzieła pt. „Książe”. Umieścił tam doktrynę polityczną zalecającą w postępowaniu fałsz, podstęp, przemoc, brak skrupułów, jeśli tylko wymaga tego interes kraju. Dobro publiczne, państwo to ideał, który wymaga, aby cel uświęcał środki. Władca musi być lwem i lisem, prócz siły o odwagi potrzebna jest mu chytrość i przebiegłość. Od jego nazwiska pochodzi makiawelizm.
Tomasz Morus – autor „Utopii”. Jest to dzieło prezentujące idealny ustrój na wyspie Utopii, gdzie żyje się w zgodzie z naturą, nie jest potrzebny pieniądz, istnieje tam równość między ludźmi. Od jego dzieła pochodzi utopijny, czyli nierealny, niemożliwy do spełnienia, istniejący tylko w wyobraźni.

7. Jaki gatunek literacki rozpowszechnił Boccaccio?
Gatunkiem tym jest nowela. Boccaccia nazywa się wręcz twórcą nowożytnej nowelistyki, gdyż „Dekameron” jest zbiorem nowel, skonstruowanych wg wymogów tego gatunku. Są to zatem utwory o zwartej akcji, jednowątkowe. Centralny motyw często zapowiadany w tytule, pojawia się w każdej fazie fabuły. Występuje mało postaci, opisów, komentarzy, charakterystyk. Wzorem późniejszych nowelistów stała się nowela „Sokół” – od niej powstała teoria sokoła.

8. Na czym polega ponadczasowość twórczości Szekspira? Wskaż cechy dramatu szekspirowskiego na przykładzie „Makbeta”
Jego sztuki – zapomniane w epoce baroku i oświecenia, odkryte na nowo przez romantyków – grane są do dziś i uważane za klasykę teatru. Sztuki Szekspira to chyba najczęściej interpretowane i najczęściej wystawiane dzieła teatralne. Tłumaczone na całym świecie, w Polsce m. in. Przez Jana Kasprowicza, Stanisława Koźmiana, Jarosława Iwaszkiewicza, Romana Brandstaettera, Stanisława Barańczaka. Niektóre utwory doczekały się ekranizacji, np. „Poskromienie złośnicy”, „Romeo i Julia”, „Hamlet”, „Makbet”.
Szekspir rozpatruje i ukazuje sprawy ludzkie, dotyczące człowieka zawsze, bez względu na epokę, historię, obyczaje. Bohaterzy kierują się miłością, nienawiścią, zazdrością, chciwością.

Cechy dramatu szekspirowskiego:
- złamanie reguły trzech jedności – akcja rozgrywa się w komnatach pałacowych, na leśnej polanie, na polu bitwy. Akcja jest wielowątkowa np. psychologiczny, polityczny;
- więcej niż trzech aktorów na scenie;
- rezygnacja z zasady decorum – czyli odpowiedniości (dobór osób i stylu do gatunku sztuki). Szekspir wpr. do swoich utworów humor;
- zmienność charakteru postaci - psychika Makbeta jest inna na początku i na końcu, przechodzi przemianę
- nie ma już chóru, ale w akcjach współuczestniczą siły nadprzyrodzone.

9. Czym jest sonet? Kto pisał sonety w dobie renesansu?
Sonet – to utwór liryczny składający się z dwóch strof czterowersowych i trzech trójwersowych. Część pierwsza ma charakter narracyjny lub opisowy, a druga liryczny, refleksyjny lub filozoficzny.
· Petrarka prekursor epoki (Włoch – wiek XIV)
Pisał sonety miłosne, kierował je do ukochanej, wybranki swego serca – Laury. Dzisiejsi badacze twierdzą, że poeta wymyślił sobie Laurę, a jeśli nawet ją spotkał to nie zamienił z nią ani słowa. Poeta rozpropagował gatunek sonetu; stworzył poetycki język mówienia o miłości, jej objawach, charakterystykę zakochanych; stałe sformułowania: płacz, śmiech, ogień, lód, bladość, bicie serca.
· Szekspir (Anglik – wiek XVI/XVII)
Napisał cykl składający się ze 154 sonetów. Za to rodacy okrzyknęli go arcymistrzem poezji. Tematy jakie odnajdujemy w sonetach jego to czas, przemijanie, wciąż odradzające się życie.

10. Dlaczego epokę renesansu polskiego nazwano „złotym wiekiem kultury polskiej”?
Złoty wiek kultury polskiej to renesans. Nazwano go tak nie bez powodu, za Jagiellonów wiele się działo w Polsce – w polityce i w kulturze, a i na mapie Europy zajmujemy tłustą połać ziemi. Król Zygmunt Stary ożenił się z Boną Sforzą – ta zaś przywiozła z Włoch nowinki zarówno polityczne, kulinarne, jak i ze świata sztuki i obyczaju. Przybyli do Polski prekursorzy nowej epoki: Kallimach (włoski poeta), Konrad Celtis – humanista z Niemiec.

11. Jaki wzorzec osobowy i jaką filozofię reprezentuje Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego”?
„Żywot człowieka poczciwego” jest utworem parenetycznym. Ideałem jest poczciwy ziemianin – czyli szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny żywot na swoich włościach. W utworze tym występuje magia liczb , szczególnie 4 (4 są płyny w człowieku i 4 typy ludzi: sangwinik, flegmatyk, choleryk, melancholik; 4 wiatry, 4 żywioły, 4 strony świata, 4 pory roku i 4 epoki życia człowieka. Rej podaje wiele pouczeń. Wyjaśniając swoim odbiorcom, czym jest szlachectwo, twierdzi, że nie jest to tylko wyróżnienie i powód do chwały, lecz przede wszystkim obowiązek, który nakłada na człowieka herb, powinność wobec ojczyzny i szereg cnót, które należy spełniać. Mikołaj Rej proponuje poczciwemu szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr , jakie przynoszą kolejne pory roku.

12. Jaką ocenę społeczeństwa zawarł w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem A Plebanem”? Dlaczego Jana Kochanowskiego określa się mianem twórcy renesansowego, typowego humanisty i „poety doctusa”?
Jest to dialog szlachty (Pan), duchowieństwa (Pleban) i chłopstwa (Wójt). Rozmowa ta świadczy o trosce autora o sprawy kraju. Widać krytykę stanów społecznych, organizacji państwa, sądownictwa, starostw, sejmu, wojskowości.
Szlachcic jest: rozrzutny, przekupny, łakomy, próżny, wygodny, leniwy.
Duchowny jest: interesowny, chciwy, nieobowiązkowy, leniwy, świecki, bogaty tryb życia, zepsuty.
Chłop jest: wyzyskiwany przez obie warstwy, biedny, wystraszony.

13. Jakie tematy podejmował w swojej twórczości Jan Kochanowski?
· problematyka filozoficzna – „Pieśni”, „Fraszki”, „Treny, poematy
· temat patriotyczny – „Pieśni”, „Odprawa posłów greckich”, fraszki
· tematyka moralna – „Pieśni”
· pochwała natury i piękna świata – „Pieśni”
· natura ludzka – „Fraszki”
· sztuka, poezja, artysta – „Pieśni”
· ból ojcowski po stracie dziecka – „Treny”
· tematy starożytne i mitologiczne – „Odprawa posłów greckich, „Szachy”

14. Omów kompozycję „Odprawy posłów greckich”
- zachowanie jedności miejsca, czasu i akcji
- operuje niewielką liczbą aktorów w poszczególnych epizodach – aby zachować tę liczbę, nie pokazuje przebiegu obrad, ale jeden poseł je relacjonuje
- zachowuje antyczną strukturę dramatu: prolog, epeisodia, stasimony.

15. Przedstaw treść i alegoryczność dramatu Kochanowskiego
Jest to dzieło alegoryczne – czyli „pod płaszczykiem” realiów starożytnych kryją się znaczenia współczesne autorowi. I tak Troja jest przenośnią Rzeczpospolitej doby Jana Kochanowskiego. Przesłanie pouczające obywateli, iż przekupstwo i prywata mogą doprowadzić do upadku państwa, troska o los ojczyzny wpisana w „Odprawę posłów greckich” jest troską o Polskę. Król Priam wykazuje pewne podobieństwa do króla Zygmunta Augusta. Rada Królewska w utworze obraduje na wzór polskiego sejmu: marszałkowie stukają laskami o ziemię, posłowie rozstępują się, by zagłosować.
Przesłanie: potępienie prywaty, egoizmu, przekupstwa, demagogii, niepraworządności, a pochwałą patriotytzmu, dalekowzroczności i rozsądku jest z kolei uniwersalne – aktualne tak samo w czasach starożytnych, renesansowych, jak i współczesnych.

16. Jaką filozofię zawarł Jan Kochanowski w „Fraszkach” i „Pieśniach”
Fraszka – jest to krótki utwór wierszowany, o różnorodnej tematyce, często żartobliwej. Bywa pisana „na coś”, „do czegoś” lub „o czymś”. Fraszki dzielimy na obyczajowe, miłosne, filozoficzne, patriotyczne.
We fraszkach odnajdujemy:
- satyrę na obyczaje panujące na dworach
- kpinę z ludzkich wad, z dewocji, chciwości
- refleksję filozoficzną: np. fraszka „O żywocie ludzkim jest jakby chwilą zadumy nad ludzkim losem, nad niepewnością i ulotnością ziemskich wartości (zacność, moc, pieniądze, sława). Wszystko co myślimy i czynimy to fraszki. Ludzi poeta obrazowo porównuje do teatralnych kukiełek, laleczek, które po przedstawieniu wędrują do worków. Bóg w świetle fraszek jest Wielkim Budowniczym i Architektem. „Wielka myśli” – zwraca się Kochanowski do Boga w drugiej fraszce pt. „O żywocie ludzkim”. W tym utworze ludzie to dzieci przypisujące wagę rzeczom i wydarzeniom zgoła nieważnym w Boskim systemie wartości. We fraszce „Do gór i lasów” pisze poeta z Czarnolasu o sobie i o swoim życiu, w którym spróbował wszystkiego. Sam poeta doceniał rolę fraszek. Są zwierciadłem jego tajemnic, odczuć, losów, mimo, że są to informacje ukryte i niełatwe do odczytania.

„Pieśni” – są wśród nich: pieśni towarzyskie (biesiadne); miłosne; refleksyjne; patriotyczne; pieśni będące pochwałą wsi. Problematyka pieśni krąży wokół zagadnień, takich jak przemijalność, krótkotrwałość życia, cnota, rozum, patriotyzm, nieśmiertelność poezji, afirmacja świata, natury i życia, miłości. Kochanowski dąży do ideału złotego środka. Wg epikurejczyków należy używać życia i poznać jego rozkosze, dążyć do szczęścia i8 „chwytać dzień”, bo wszystko przemija. Zaś wg stoików należy zachować spokój i umiar, męstwo i cnotę, dobrą sławę, bo najwyższe szczęście człowieka tkwi w harmonii i równowadze duchowej.

17. Omów „Treny” Kochanowskiego – zawartość treściową i gatunek
Tren wywodzi się z antyku, jest to bowiem gatunek poezji żałobnej, ukształtowany w starożytnej Grecji. Jest to pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, zapamiętująca jego chwalebne czyny, zalety, zasługi. U Kochanowskiego 19 trenów układa się wg klasycznych założeń. Mają one dwoje bohaterów: Urszulkę i jej ojca – poetę.

(opisy fraszek)

18. Jakie znaczenie w epoce odrodzenia miał rozwój publicystyki? Jakich znasz jej przedstawicieli?
Publicystyka – to dział piśmiennictwa, który porusza tematy aktualne, bieżące, żywo interesujące społeczeństwo, dotyczące polityki, obyczajów, kultury. Rozwój publicystyki jest charakterystyczny dla czasów obfitujących w ważne wydarzenia historyczne, wpływające na losy późniejszych pokoleń. Jej przedstawiciele to: Andrzej Frycz Modrzewski (podjął temat i rozpropagował pojęcie demokracji) oraz Piotr Skarga (pozostał symbolem, nawet mitem polskiej kultury, gdyż jego kazania były przepełnione emocjami, wyrażające troskę o losy ojczyzny.

19. Jaką wymowę zawiera dzieło A. Frycza Modrzewskiego „O poprawie rzeczpospolitej”?
Tworzy on własną wizję prawidłowo funkcjonującego, sprawiedliwego, prawego państwa. Modrzewski swoje wywody rozpoczyna od przykładu. Pewien szlachcic zostaje tak pobity, że umiera. Sprawcy są znani – trzeba ich ukarać. I oto „sprawiedliwość”! Za takie samo przewinienie szlachcic nie zostaje ukarany, a plebejusz zostaje skazany na śmierć. Państwo polskie nie spełnia więc podstawowego zadania. Jakże ważny jest postulat Modrzewskiego o równouprawnieniu wszystkich!
Najistotniejszą i najbardziej światłą częścią dzieła wydaje się dziś księga II „O prawach”, ze względu na zawartą w niej myśl: „bez praw nie może być prawdziwej wolności”.
Z księgi „O wojnie” należy zapamiętać, że Frycz Modrzewski jest wyznawcą irenizmu, czyli przeciwnik wojen.
W księdze „O obyczajach” zajmuje się obowiązkami, cnotami, jakimi winien odznaczać się uczciwy obywatel.
W księdze „O szkole” widać ogromną wagę do edukacji młodego obywatela i do wagi zawodu nauczyciela.

20. Omów zawartość „Kazań” Piotra Skargi. Czym są kazanie i retoryka?
Piotr Skarga pozostawił po sobie ok. 200 kazań. Najważniejsze to „Kazania sejmowe”, które zawierają najwięcej przestróg i nawoływań o miłości do kraju, o rozsądek. Skarga używał obrazowych porównań i całe serce wkładał, by przekonać swoich słuchaczy o potrzebie dbania o ojczyznę jak o własną matkę.
Dlaczego „Kazania sejmowe”? Bo Skarga głosił słowo Boże w czasach gorących politycznie, gdy król pragnął wzmocnić władzę królewską, a szlachta pogłębiać wolność szlachecką. Skarga jako stronnik króla występował zatem przeciw samowoli szlacheckiej, prywacie i zrywaniu sejmów. W „kazaniu wtórnym” porównuje kraj do tonącego okrętu – a gdy okręt tonie, „głupi tłomoczki swoje i skrzynie swoje opatruje i na nich leży.

21. Jaki temat podejmuje Szymon Szymonowic w „Żeńcach”? Czy „Żeńcy” są sielanką?
„Żeńcy” przedstawiają scenkę z życia wiejskiego – obraz pracujących w polu żniwiarzy. W trakcie pracy rozmawiają trzy osoby: Oluchna, sprytna i „cięta” Pietrucha oraz okrutny Starosta dozorujący pracę. Oluchna i Pietrucha narzekają na ciężar pracy i na srogość Starosty, który nahajką pogania pracujących. Pietrucha śpiewa nawet pieśni, które możemy nazwać oskarżeniem lub przekleństwem pod adresem Starosty. Pietrucha, choć odważna, złorzeczy dozorcy tylko wtedy, gdy jest on daleko. Gdy nadchodzi – dziewczyna śpiewa pieśń pochlebną, niby życzliwą, zwiastującą Staroście szczęście, żonę i czeladkę. Pochlebstwo to chroni Pietruchę przed biczem Starosty. Utwór ten piętnuje niesprawiedliwość ówczesnych stosunków społecznych i okrucieństwo pilnujących.
O „Żeńcach” mówi się, że są antysielanką lub sielanką niekonwencjonalną. Choć Szymonowic jest autorem sielanek to „Żeńcy” nie pasują do tego gatunku.
Sielanka jest to bowiem utwór dotyczący życia wsi, pracy pasterzy, rolników, rybaków. Przedstawia pogodną, radosną, nieco wyidealizowaną wizję świata, bez realistycznych obrazów, upiększoną. Dawniej sielanką nazywano idyllą. Dzieliły się one na:
- bukoliki – o życiu i pracy pasterzy
- georgiki – dotyczące pracy rolników
Ze względu na kompozycję sielanki dzielimy na:
- epickie – opowiadające, opisujące dane wydarzenia
- udramatyzowane – będące dialogiem, małą scenką dramatyczną.

22. Czy Mikołaj Sęp Szarzyński jest twórcą renesansowym czy barokowym?
Poetę uznano za prekursora tendencji nowej epoki, choć jego krótkie życie mieści się w granicach renesansu. Przedwcześnie zmarły, „dziwnie pokorny”, skromny, żarliwy katolik, który pozostawił tylko jeden tomik wierszy.

Co w tych utworach jest jeszcze renesansowe?
· miłość do życia
· walka z szatanem, lecz nie odmalowanie straszliwych obrazów szatana i śmierci
· człowiek jest istotą honorową, szlachetną i silną choćby przez sam trud walki
· Szarzyński to człowiek oczytany i wykształcony – poeta ductus, uczony również w rzemiośle poetyckim.

A co w „Rytmach...” jest już barokowe?
· barokowy styl obrazowania: zmienność toku zdania, ozdobność wypowiedzi, gwałtowność i uczciwość wyrazu, zabawy słowne, paradoksy
· zmiana renesansowego światopoglądu: na przykład trwoga wynikająca ze zmienności doczesnego świata
· człowiek ciągle skazany na walkę z szatanem
· motyw szatana, śmierci, przemijalności i marności rzeczy doczesnych.

23. O czym traktują znane ci utwory Mikołaja Sępa Szarzyńskiego?
Sonet IV „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”
Zawartość treściową sonetu łatwo jest zapamiętać, bo wskazuje ją tytuł. Tematem jest „wojna” człowieka z: szatanem, światem i ciałem. Ogólnie jest to walka człowieka z szatanem, bo pełno go w urokach świata i cielesnych pokusach. Jest to ogromnie ważna walka, bo stawką jest „byt nasz podniebny” – czyli życie wieczne. Po stronie szatana opowiada się wszystko co ziemskie, są to kusicielskie siły, dobra ziemskie, zazdroszczące duszy i napastujące ja nieustannie. Poeta woła Boga o pomoc. Sam człowiek jest słaby, lecz pomoc Boga i jego opieka zapewnia mu zwycięstwo.

Sonet V „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”
Utwór rozróżnia dwie miłości: trwałą (celem jej jest Bóg) i nietrwałą (jej obiektem są rzeczy świata).
Nasze myśli „cukrują” rzeczy, które kochamy, więc idealizują, upiększają wartości rzeczy takich jak: złoto, władza, sława, ludzka miłość, piękne oblicze. Rozkosze ziemskie nie odpędzą trwóg człowieczych, a przecież miłość jest słuszna.

24. Wzorce osobowe proponowane w epoce renesansu
Wzór ziemianina (bohater „Żywota człowieka poczciwego” Mikołaja Reja)
- rozważnie gospodaruje i zarządza, majątkiem
- dba o umiar i harmonię życia
- jest zapobiegliwy, ufa rozumowi i naturze, dba o rodzinę, czeladkę, jest spokojny o przyszłość
- nie jest zbyt oczony

Ideał patrioty (Antenor z „Odprawy posłów greckich” J. Kochanowskiego)
- miłuje ojczyznę ponad własne sprawy i spełnia powinności obywatelskie
- jest nieprzekupny, nie szczędzi dla ojczyzny sił, majątku, a gdy trzeba życia.

Wzór dworzanina („Dworzanin polski” Łukasza Górnickiego)
- wykształcony
- włada językami obcymi
- zna się na muzyce
- dba o dobre maniery, piękno mowy i o swoje szlachectwo
- rycerski wobec dam.

Renesansowy twórca (Leonardo da Vinci, Mikołaj Kopernik, Klemens Janicki, Jan Kochanowski)
- poeta doctus, czyli renesansowy uczony, umysł wszechstronny. Artysta i wynalazca, astronom i medyk – światłe osobowości łączyły różne specjalizacje.

25. Troska o losy ojczyzny w dorobku twórczości doby renesansu
Mikołaj Rej nie tylko w ”Żywocie...” wspomina o obowiązkach obywatela. Troskę o kraj, o jego społeczny kształt, odnajdujemy przede wszystkim w „Krótkiej rozmowie między trzema...” Tu właśnie Rej wykłada nieprawidłowości, jakie zauważa w panujących stosunkach społecznych. Utwór jest krytyką: Pleban nie wypełnia kapłańskich obowiązków, lecz myśli o zysku, Pan z kolei – myśli o urzędach, zabawach i prywatnym majątku, źle sprawuje się w sejmie.
Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie rzeczpospolitej” to następny głos w sprawie ojczyzny. Słynne dzieło ujmuje i opisuje ową „poprawę kraju” w pięciu dziedzinach: „O obyczajach”, „O poprawach”, „O wojnie”, „O Kościele”, „O szkole”. Szczególną rolę przypisuje Modrzewski działaniu w kraju prawa – sprawiedliwego i równo traktującego wszystkich obywateli.
Piotr Skarga porównuje on w „Kazaniach sejmowych” ojczyznę do tonącego okrętu, nazywa go matką i grzmi do jej synów o opamiętanie. Ukazując sześć chorób społecznych – obojętność wobec ojczyzny, chciwość, niezgody i kłótnie, herezje, osłabienie władzy króla, niesprawiedliwość prawa i grzechy przeciw Bogu – głosi wizję upadku, nieszczęścia politycznego, które grozi Polsce.

26. Jakie obrazy wsi proponuje literatura renesansu?
Temat wsi podejmują: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Szymon Szymonowic. Pierwsze oblicze wsi renesansowej to wieś sielska – szczęśliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskość z naturą przynosi człowiekowi ukojenie, miłość i wdzięczność do Boga, godnie przeżyte życie i spokojną starość. Symbolizują tę idealną wizję słowa z „Pieśni o Sobótce”: „wsi spokojna, wsi wesoła, jakiż głos twej chwale zdoła”. Pamiętać należy, że jest to także wizja harmonii, ładu, czasu na pracę, która wszystkim daje radość, rozrywkę, która przynosi zadowolenie.
Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna, gdzie ludzie zamieszkujący wieś są skłóceni, chciwi, myślą egoistycznie. Pan wyzyskuje chłopa, nie spełnia obowiązków obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb życia. Ksiądz nie spełnia powinności kapłańskich, ściąga datki od wiernych. Chłop musi pracować na pańskim polu, praca nie jest radosną pieśnią – jest trudem, wysiłkiem.

27. Co daje współczesnemu czytelnikowi lektura dzieł renesansowych?
Dowiadujemy się:
- o podziale stanowym społeczeństwa (wójt, pleban, pan);
- o ówczesnych prawach, obyczajach, szkole, urzędach („O poprawie Rzeczpospolitej”);
- o życiu ziemiańskim („Żywot człowieka poczciwego”);
- o życiu dworskim („Dworzanin polski”);
- o rozrywkach i zabawach wiejskich („Pieśń świętojańska o Sobótce”);
- wreszcie o wydarzeniach historycznych („Pieśń o spustoszeniu Podola”);
- i prywatnych z życia twórców („Treny”).

Poza tym literatura renesansu zawiera:
· szereg prawd życiowych, wartych przemyślenia, a czasem przyswojenia. Dobrą, uspokajającą receptą na życie wydaje się stoicyzm, który zapewnia spokój ducha, godne przyjmowanie ludzkiego losu, zwycięstwo rozumu i cnoty;
· aktualny wciąż epikureizm; przypomina się hasło „carpe diem” – korzystaj z dnia;
· ideę antropocentryzmu, stawiania człowieka w centrum zainteresowania, gdyż żyjemy w epoce „materialnej”
· aktualny kult nauki rozpropagowany w renesansie. Odmienność staropolskiego języka wręcz przydaje tej twórczości wdzięku i egzotyki, mimo tak wielkiej odległości czasu, niektóre maksymy zapadają człowiekowi w pamięć.