Powstanie narodowe

POWSTANIA NARODOWE

a)Powstanie kościuszkowskie
Wśród uchodźców z Polski byli m.in. Tadeusz Kościuszko, Książe Józef Poniatowski, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj Ignacy Potocki, którzy postanowili przygotować zbrojne powstanie, ponieważ uważali, że II rozbiór Polski jest kolejnym etapem likwidacji RP. Postanowili, więc przygotować kraj do ataku zbrojnego. Na wodza wyznaczono Tadeusza Kościuszkę, który obejmując stanowisko Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej 24 marca 1794 r.ogłosił w Krakowie Akt powstania(insurekcji).Kościuszko,korzystając z doświadczeń amerykańskich, zamierzał oprzeć się na regularnej armii oraz uzbrojonych chłopach i mieszczanach. Powołano wszystkich mężczyzn w wieku 18-40 lat do pospolitego ruszenia. Utworzono oddziały kosynierów złożone z chłopów z podkrakowskich wsi, uzbrojonych w kosy osadzone na sztorc. Po raz pierwszy kosynierzy wspomogły regularną armię w bitwie pod Racławicami( 4 kwietnia 1974r.).Ich atak rozstrzygnął zwycięstwo Polaków. Szczególną odwagą wykazał się chłop Wojciech Bartos. W nagrodę został mianowany oficerem i zyskał nazwisko Głowacki. Uniwersał, wydany w obozie po Połańcem miał zachęcić chłopów do udziału w walkach.Na jego mocy zniesiono poddaństwo oraz zagwarantowano nieusuwalność z użytkowanej ziemi, pod warunkiem wywiązania się z obowiązków wobec dworu. Zmniejszono też pańszczyznę na czas powstania o 25-50%, a powołanych do wojska zwolniono z jej odrabiania. Walki powstańcze toczyły się również w miastach. W stolicy na czele powstania stanął szewc Jan Kiliński(17 kwietnia 1794r.).Wraz z wojskiem doprowadził do wyzwolenia stolicy i wycofania wojsk rosyjskich. Podobny ruch w Wilnie zapoczątkował Jakub Jasiński. Władze powstańcze dokonały olbrzymiego wysiłku. Przeciwko powstańcom wystąpili Prusacy, którzy przyłączyli się do Rosjan oblegających od lipca Warszawę. Obrona stolicy trwała 2 miesiące. Na krótko poprawiła się sytuacja powstańców w stolicy, gdy w Wielkopolsce wybuchło powstanie, które zmusiło Prusaków do wycofania wojsk. Dla wsparcia powstańców w Wielkopolsce Kościuszko wysłał oddziały dowodzone przez generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Zdobył one Bydgoszcz i wkroczyły do Prus Królewskich. Poprawa sytuacji była tylko chwilowa. Do starcia polsko-rosyjskiego doszło 10 października 1794 r. pod Maciejowicami. Oddziały polskie zostały pokonane a ranny Kościuszko dostał się do niewoli.Klęska pod Maciejowicami załamała wiarę powstańców w zwycięstwo. Oddziały rosyjskie podeszły pod stolicę i 4 listopada gwałtownym szturmem zdobyły Pragę. Zmasakrowały bezbronną ludność cywilną. Władze Warszawy przerażone bezwzględnością przeciwnika,podpisały akt kapitulacji.
-Klęska powstania zadecydowała o losach RP. Trzech zaborców 24 października podpisało porozumienie rozbiorowe(III rozbiór RP)..
GŁÓWNE BITWY:
Bitwa pod Racławicami, powstanie w Warszawie i Wilnie, powstanie w Wielkopolsce i wyprawa generała Dąbrowskiego, obrona Warszawy, bitwa pod Maciejowicami, Rzeź Pragi.


b)Powstanie listopadowe

Polacy w Kongresówce byli początkowo zadowoleni ze swojej sytuacji Otrzymali państwo autonomiczne, cieszące się pewną Odrębnością w ramach carskiego imperium. Car Rosji pragnął być uważany za liberała. Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu konstytucję, której gwarantował mieszkańcom wolność osobistą, swobodę wyznania, wolność druku, nietykalność osobistą i majątkową, Królestwo Polskie było takim małym państwem w Rosji. Ludzie łudzili się,że tak będzie zawsze. Liberalizm króla był pozorny: konstytucję łamano i ograniczano gwarantowane prawa. Przeciwko łamaniu konstytucji wystąpiła grupa posłów zwanych Kaliszanami. Ich przywódcami byli bracie Niemojowscy. Protest został wyciszony a wobec Niemojowskich zastosowano areszt domowy. Sejmu nie zwoływano przez pięć lat, dlatego patrioci zaczęli zakładać tajne organizacje. Zrzeszały one głownie studentów, inteligencję oraz wojskowych. Największym towarzystwem było Towarzystwo Patriotyczne(ich celem było obrona swobód konstytucyjnych oraz rozszerzenie granic Królestwa).Towarzystwo zostało jednak wykryte a jego przywódcę majora Waleriana Łukasińskiego aresztowano i zdegradowano. W 1828r powstała jedna z tajnych organizacji-Sprzysiężenie Podchorążych na czele, którego stanął Piotr Wysocki. Spiskowców było niewielu i nie mieli doświadczenia, ale wierzyli ze ich wystąpienie będzie iskrą. Decyzje o rozpoczęciu walki podchorążowie musieli przyspieszyć, ponieważ policja wpadła na trop Sprzysiężenia. Spiskowcy przystąpili do działania 29 listopada 1830 r.. Jedna grupa zaatakowała siedzibę wielkiego księcia Konstantego-Belweder(spiskowcy chcieli zabić go lub pochwycić,jednak Książe uciekł).Inna grupa powstańcza tej pamiętnej nocy listopadowej zdobyła Arsenał dzięki poparciu mieszkańców stolicy. Opanowali także koszary wojsk rosyjskich oraz mosty na Wiśle i prochownie na Pradze. Całkiem inaczej od młodzieży z sprzysiężenia zachowywali się generałowie, do których zwrócono się z prośba o objęcie dowództwa. Byli oni przeciwni walce zbrojnej. Generał Józef Chłopicki kilka dni po nocy listopadowej objął dowództwo i obwołał się dyktatorem powstania. Chłopicki uważany był za dzielnego żołnierza,uważał,że dzięki negocjacjom zjedna cara i uratuje Królestwo Polskie. Jednak, gdy z Petersburga przyszło żądanie, by Polacy zdali się na łaskę cara Chłopicki złożył dowództwo. Armia rosyjska stanęła w tym czasie na przedpolach stolicy. W dniach 24 i 25 lutego 1831 r. pod Grochowem rozegrała się bitwa. Oddziały polskie powstrzymały napór i zmusiły wojska rosyjskie do odstąpienia od stolicy. W czasie bitwy szczególną odwaga wykazali się żołnierze 4 Pułku Piechoty Liniowej tzw.czwartacy. W tej bitwie wojskami dowodził generał Chłopicki,chociaż nie był już dyktatorem. Armia polska po zwycięstwie w bitwie grochowskiej odniosła jeszcze kilka sukcesów pod miejscowościami Wawel(31 III), Dębe Wielkie(31 III), Iganie(10 IV).Sukcesy te były zasługą bohaterstwa niższych szczebli poświęcenia żołnierzy. Wśród generalizacji polskiej wyróżnił się generał Ignacy Prądzyński, który opracował świetne plany działań wojsk polskich.
Niestety ówczesny wódz naczelny powstania generał Jan Skrzynecki nie wykorzystał ich. Wstrzymał działania ofensywne i wycofał wojska polskie do Warszawy. Dało to czas Rosjanom na ściągniecie posiłków. Działania ofensywne dyktator wznowił w maju. Poniósł jednak klęskę w bitwie pod Ostrołęką(26 V) i jedynie generał Józef Bem uratował wojska polskie przed całkowitą klęską. Dowodzona prze z niego artyleria skutecznie osłaniała ich odwrót. Rosjanie po bitwie po Ostrołęką przeszli aż pod granice pruską i tam przeprawili się przez Wisłę. Był to dogodny moment dla Polaków, aby uderzyć. Skrzynecki nie wykorzystał tej szansy i został pozbawiony dowództwa. Na kilka dni dowództwo objął generał Henryk Dembiński. Jednak i on nie był doskonały zamiast walczyć z wrogiem nakazał odwrót wojsk. Klęski armii spowodowały wybuch rozruchów ulicznych w stolicy. Zamieszki opanował generał Jan Krukowiecki mający opinię „mocnego człowieka”. Dzięki sukcesom został prezesem rządu. Niestety wódz bardziej zajmował się polityką niż wojskiem i zyskał miano „grabarza powstania”. Tymczasem armia rosyjska zaczęła szturm stolicy(6IX). Kluczowym punktem obrony była Wola i obroną jej dowodził generał Józef Sowiński. Po 2-dniowych walkach polskie linie obrony zostały zdobyte a generał Sowiński zginął.. Armia polska, sejm i rząd opuściły stolicę przekroczyły granice pruską i udały się na emigrację. Skutki tego powstania nie były tak tragiczne jak powstania kościuszkowskiego.

Tymi skutkami były m.in.
nastanie ciężkiej ery Paskiewicza, ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego, zsyłki na Sybir, Wielka Emigracja.

c)Powstanie krakowskie

Po pierwszym szoku wywołanym klęską powstania odrodziła się idea walki o niepodległość. Zakładano nowe organizacje spiskowe, niektóre były rozbijane prze policję. Tragicznie zakończyła się działalność Szymona Konarskiego. Inny działacz ksiądz Piotr Ściegienny organizował spisek wśród chłopów Lubelszczyzny i Kielecczyzny zachęcając ich obietnicą nadania ziemi. Liczne donosy spowodowały jego aresztowanie. Spiskowcy inspirowani przez działaczy towarzystwa demokratycznego Polskiego, zorganizowało swoją sieć we wszystkich trzech zaborach. Dążyli do wzniecenia ogólnonarodowego powstania. Od tego planu nie mogły ich powstrzymać prześladowania zaborców. Na początku 1846 r. podjęto próby rozpoczęcia walk w zaborach pruskim i rosyjskim. Jednak zdrada, brak doświadczenia i niewielki siły były przyczynami niepowodzenia. Jedynie w Krakowie udało się przejąć na chwile władzę. Dużą aktywnością wykazał się młody działacz Edward Dembowski. Próbował on rozszerzyć działania powstańcze na inne tereny Galicji wyruszył bez broni na czele procesji na wieś, aby skłonić chłopów do walki. Tuż za Krakowem pochód zaatakowało wojsko austriackie. Wśród poległych był również Dembowski. Jego śmierć przyspieszyła klęskę powstania. Wojska austriackie wkroczyły do miasta, kładąc kres istnieniu Rzeczpospolitej Krakowskiej. Jej terytorium włączono do cesarstwa austriackiego. Szybki upadek powstania spowodowało również zbrojne wystąpienie chłopów galicyjskich przeciwko szlachcie, tzw. Rabacja. Nastroje te wywołał panujący ucisk oraz głód. Nie do wszystkich dotarły wieści o manifeście władz powstańczych ogłoszonym w Krakowie, który znosił przywileje oraz zapowiadał uwłaszczenie Uzbrojone oddziały chłopskie pod dowództwem Jakuba Szeli napadały na dwory. Paliły zabudowania i mordowały mieszkańców. Przyczyna upadku powstania, które trwało kilka dni byli zbuntowani chłopi galicyjscy. Rabacja galicyjska przyczyniła się do następnego zrywu Polaków.

d)Powstanie styczniowe

W latach 1853-1856 Rosja brała dział w tak zwanej wojnie krymskiej, w której poniosła klęskę. Po klęsce Rosji w ludzie zaczęli się buntować i żądali od cara demokratycznych zmian. Car Aleksander II chcąc załagodzić nastroje społeczne złagodził cenzurę i ogłosił ukaz o uwłaszczeniu chłopów. Ta sytuacja obudziła w Polakach nową nadzieje. Sądzono,że słabość Rosji pomoże im zwyciężyć. Na ulicach rozpoczęły się manifestację, w kościołach odprawiano uroczyste msze ku ojczyźnie, śpiewano „Mazurka Dąbrowskiego” oraz „boże coś Polskę”. Na początku Rosjanie tolerowali manifestacje z czasem jednak zaczęli je ostro tłumić. W kwietniu 1861 r. wojsko carskie dokonało masakry i zginęło wówczas 200 osób. Władze carskie w 1861 r.wprowadziły stan wojenny, aby zapobiec oporze społeczeństwa. Na ulice wyszło wojsko. Tępiono wszelkie przejawy polskości. Konspiracyjne towarzystwa wkrótce zjednoczyły się w Komitet Centralny Narodowy. Podlegle mu komitety działały w Wilnie, Krakowie i Kijowie. W terenie powstawały tzw. dziesiątki i setki. Ich zadaniem było prowadzenie przygotowań powstańczych. Zwolenników walki zbrojnej nazywano czerwonymi. Jednym z najsłynniejszych przywódców czerwonych był Jarosław Dąbrowski.
Program tego ugrupowania zakładał walkę zbrojna o niepodległość. Za ważne uznali też rozwiązanie sprawy chłopskiej oraz udział chłopów w powstaniu.
Nie wszyscy jednak chcieli walczyć (głównie burżuazja i właściciele ziemscy)uważali oni, ze walka zbrojna jest bezsensu i jedynym sposobem są manifestacje pokojowe i legalna działalność.
Takie poglądy głosiło stronnictwo białych, do którego przywódców należeli ziemianin Andrzej Zamoyski a także bankier Leopold Kronenberg. Biali nie chcieli walczyć tylko negocjować, bo uważali, że powstanie zbrojne to będzie manifestacje zbrojna. Hamowali także planowane uwłaszczenie i powołanie chłopów do walki. Rząd carski zgodził się na zmiany zdając sobie, sprawę z nastrojów panujących w Królestwie Polskim. Na czele władz administracyjnych stanął Aleksander Wielopolski, który reprezentował postawę lojalizmu wobec caratu. Był przekonany, że wszelkie próby powstańcze zakończa się klęska. Twierdził, że najlepszym rozwiązaniem byłyby negocjacje i ugodowa polityka wobec caratu na przeprowadzenie reform. Za zgodą Petersburga przeprowadził kilka, aby dowieść swojej słuszności. Umożliwił chłopom zamianę pańszczyzny na czynsz oraz zlikwidował ograniczenia praw ludności żydowskiej a także przywrócił język polski w szkole i administracji. Dzięki niemu otworzono Szkołę Główną w stolicy. Jego stanowisko budziło niechęć społeczeństwa tym bardziej ze odrzucił propozycję białych dotycząca współpracy we wprowadzaniu reform. Władca nie chciał dopuścić do rozpoczęcia powstania. Z jego inicjatywy postanowiono zarządzić pobór do wojska carskiego tzw. Brankę. W ten sposób chciano wcielić patriotów do wojska carskiego, aby wysłać ich jak najdalej na Kaukaz czy na Syberie do służby, aby podjecie walki o niepodległość było niemożliwe. Sporządzono specjalne listy, według których w styczniu 1863 z domów zabierano młodych mężczyzn. Czerwoni planowali wybuch powstania na wiosnę. Branka spowodowała przyspieszenie wybuchu powstania. W ten sposób chciano zapobiec wcieleniu do armii rosyjskiej większości członków organizacji. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. Komitet ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym. W opublikowanym manifeście wzywali cały naród do walki. Powstańcy zaczynając powstanie chcieli zaskoczyć Rosjan. Mieli także nadzieję,że chłopi włączą się do walki. To jednak nie nastąpiło. Chociaż pewna ilość chłopów wzięła udział w powstaniu to wielu zachowało obojętność lub wrogość. Tymczasowy Rząd Narodowy musiał działacz w konspiracji a pozatym nie udało mu się zdobyć żadnego większego miasta. Nie powiodły się plany utworzenia regularnej armii. Źle uzbrojone oddziały prowadziły wojnę partyzancką. Po kilku miesiącach walk stało się oczywiste, że powstanie nie ma szans powodzenia. Nie wyzwolono żadnych terenów Rosjanie rozbijali oddziały. W tej sytuacji Rząd Narodowy(nowa nazwa od maja 1863 r.)przekazał władzę dyktatorska Romualdowi Trauguttowi. Zreorganizował on wojska powstańcze i wydał dekrety dotyczące uwłaszczenia chłopów. Jednak jego poświęcenie nie zmieniło tragicznego biegu wypadków. Chociaż losy powstania były przesadzone to Traugutt pozostał do końca a swoim stanowisku. W kwietniu 1864 r. został aresztowany i powieszony w Cytadeli wraz z innymi członkami Rządu Narodowego. Powstanie dobiegło końca. Śledząc dzieje powstania styczniowego nie można było się oprzeć wrażeniu, że było ono od początku skazane na klęskę. Dlaczego więc podjęto walkę? Bo dla Polaków walka nie wydawała się pozbawiona szans. Za upadek powstania ponoszą częściowo winę sami jego przywódcy. Rosjanie mieli przewagę liczebną a chłopi nie popierali powstania. Mimo bohaterstwa i patriotyzmu nie uniknęli błędów. Szczególnie negatywny wpływ na dzieje powstania wywarła rywalizacja pomiędzy białym a czerwonymi. Oba stronnictwa osłabiały już szczupłe siły powstańcze. Walki oraz carskie represje przyniosły śmierć wielu tysięcy ludzi.
Wielu znalazło się w więzieniach lub zostało zesłanych na Syberię. Władza konfiskowała majątki powstańców, na ludność nakładano kary pieniężne za pomoc powstańcom.
Królestwo całkowicie utraciło swoją autonomie, a jego nazwę zmieniono na Kraj Przywiślański. Trwałym osiągnięciem było uwłaszczenie ok. 5 mln chłopów, którzy dzięki temu stali się pełnoprawnymi gospodarzami. Mimo klęski zostało wzmocnione poczucie narodowej solidarności wśród Polaków, w tym także na ziemiach utraconych bardzo dawno temu-Śląsku, Warmii i Mazurach.