Ruchy tektoniczne

Tektoniczne ruchy, wielkoskalowe ruchy skorupy ziemskiej wywoływane przez procesy zachodzące we wnętrzu Ziemi, powodujące powstawanie deformacji tektonicznych. Ze względu na szybkość ich przebiegu wyróżnia się: powolne, wyłącznie pionowe (wznoszące) ruchy epejrogeniczne (epejrogeneza- ruchy lądotwórcze) oraz jednocześnie skierowane poziomo i pionowo, szybsze ruchy orogeniczne (orogeneza- ruchy górotwórcze).
Jednym ze skutków ruchów tektonicznych Ziemi jest przemieszczanie się kontynentów na kuli Ziemskiej. W połowie dziewiętnastego wieku naukowcy odkryli skamieniałości podobnej natury na oddalonych od siebie krańcach Ziemi. Kontynenty stopniowo oddalały się od siebie. Przesuwanie się lądów mogło wytworzyć ciśnienie powodujące wypiętrzanie się łańcuchów górskich. Istniały również dowody, że skały Afryki oraz Ameryki Południowej pokrywał lód. Naukowiec- Alfred Wegener opublikował swe odkrycia w książce pt. „Pochodzenie kontynentów i oceanów” z 1915 roku. Według niego obecność skamieniałych roślin tropikalnych na Grenlandii świadczy o tym, że znajdowała się ona kiedyś w okolicach równika. W tym samym czasie duże części Afryki i Ameryki Południowej pokryte były lodem, czyli musiały być zgrupowane przy Biegunie Południowym, czyli kontynenty zmieniały swoje położenie.

Początkiem badań nad wędrówką kontynentów było podobieństwo ukształtowania linii brzegowej obu Ameryk oraz Europy i Afryki. Linia brzegowa nie jest jednak odzwierciedleniem rzeczywistego kształtu kontynentu, który jest otoczony szelfem (łagodnie opadającym, do głębokości ok. 200m, przybrzeżnym fragmentem lądu, zalany przez morze.). Prawdziwym brzegiem każdego kontynentu jest stok kontynentalny. Po zbadaniu i komputerowym odtworzeniu kształtu kontynentów na głębokości około 1000m, okazało się, że pasują one do siebie jeszcze lepiej, niż widoczne na powierzchni ziemi ich linie brzegowe. Położenie kontynentów na powierzchni ziemi ciągle się zmieniało i będzie się zmieniać bez końca.
W Kambrze kontynenty skupione były na półkuli południowej, Natomiast półkulę północną zajmował Paelopacyfik.
W Permie kontynenty przemieściły się i w wyniku, czego powstał jeden kontynent Pangea, który rozciągał się pomiędzy biegunami.
W Kredzie następuje rozpad kontynentów.
Przemieszczanie się kontynentów doprowadziło wreszcie do układu kontynentów, który występuje obecnie w naszych czasach.

Dowodów do zaakceptowania teorii wielkich płyt litosfery przez środowisko naukowe dostarczyło badanie dna morskiego. Skorupa ziemska na dnie oceanów nie tylko jest znacznie cieńsza od warstwy pokrywającej lądy, lecz także o wiele od niej młodsza, ponieważ powstała w ciągu ostatnich 200 milionów lat. Stanowi to jedynie chwilę w życiu naszej planety, której wiek określa się na około 4, 6 mln. lat. Generalnie dno morskie jest płaskie, jednak jego cechą charakterystyczną są gigantyczne grzbiety i rowy oceaniczne. Podstawowe grzbiety na dnie oceanów tworzą łańcuch górski o długości 80 tysięcy kilometrów za szczytami niejednokrotnie sięgającymi grubo ponad 4 tysiące metrów.


Innym ze skutków ruchów tektonicznych ziemi są trzęsienia ziemi. Grunt pod naszymi stopami wydaje się twardy i niewzruszony, ale skorupa ziemska wcale nie jest spokojna i drży bardzo często. Uczeni szacują, że na całym świecie ma miejsce około miliona wstrząsów rocznie. W większości są one słabe i można je wykryć tylko za pomocą czułych przyrządów. W ciągu roku występuje jednak średnio od 15 do 25 silnych trzęsień ziemi, powodujących czasem duże zniszczenia. Te najgroźniejsze naturalne kataklizmy powodują śmierć tysięcy ludzi i ogromne straty materialne oraz przekształcają powierzchnię ziemi. Skorupa ziemska nie jest jednolitą powłoką, lecz składa się z około tuzina olbrzymich płyt, pływających w plastycznym płaszczu ziemi. Płyty te powoli, lecz stale, trącają się wzajemnie, przez co wzdłuż ich krawędzi powstają silne naprężenia. W końcu stają się one tak duże, że płyta ugina się i powstaje wstrząs. Naprężenie na jakiś czas znika, ale ziemia może się trząść nadal na obszarze setek kilometrów. W czasie trzęsień na krawędziach płyt tektonicznych uwalnia się energia równoważna tuzinom bomb atomowych.


Ruch płyt litosfery spowodowany jest konwekcją cieplną w płaszczu Ziemi. Aby obliczyć prędkość ruchu płyt wykorzystuje się na ogół badania dna oceanicznego. Pomiary pozwalają określić prędkość płyt względem siebie. Poruszają się one z prędkością nie wielką, bo kilku cmrok.



Na Ziemi wyróżniamy wiele płyt, min. : Eurazja, Turecka, Helleńska, Irańska, Filipińska, Arabska, Afrykańska, Indo-Australijska, …
…Juan de Fuca, Północno Amerykańska, Kokos, Południowo Amerykańska, Nazca, …
…Wysp Salomona, Fidżi, Pacyfik.

W wyniku ruchów skorupy ziemskiej powstają także góry. Czasami tworzą się wielkie pęknięcia, czyli uskoki, wzdłuż których wypiętrzają się lub zapadają olbrzymie bloki skalne. Powstają wówczas góry zrębowe, których przykładem mogą być nasze Sudety. W niektórych miejscach pod naciskiem skorupa ziemska powyginała się w wielkie, podobne do fal fałdy i powstały długie, równoległe linie grzbietów i dolin. W ten sposób powstały góry fałdowe np.
Alpy i Karpaty. Trzeci rodzaj gór to góry kopułowe. W wyniku wciskania się lawy pomiędzy leżące wyżej warstwy skalne, powstaje wybrzuszenie.


Kolejnym oczywistym dowodem istnienia potężnych sił tektonicznych są wybuchy wulkanów. Kolizja jednej z płyt skorupy ziemskiej z drugą kruszy skały, wywołuje trzęsienia ziemi i pozwala magmie wydostawać się z wnętrza ziemi na powierzchnię i tworzyć wulkany. Większość spośród 600 czynnych dziś wulkanów lądowych powstała w pasie kolizji dwu płyt, głównie gdzie jedna z płyt zanurza się pod drugą. Jeden z takich pasów otoczył Ocean Spokojny tworząc złożony z wulkanów „Ognisty Pierścień Pacyfiku”, od góry Erebus na Antarktydzie, poprzez Andy, Kordyliery, góry Alaski, Kamczatkę, Japonię, Filipiny, Indonezję po Nową Zelandię.

Podstawowe założenia:
a) litosfera Ziemi jest podzielona na płyty;
b) granicami płyt są strefy rozrostu dna oceanicznego, strefy subdukcji i uskoki transformacyjne;
c) rozsuwanie się płyt zachodzi w strefach rozrostu, zbliżanie-w strefach subdukcji, a przesuwanie równoległe- w uskokach transformacyjnych.