Sposoby techniczne i organizacyjne ograniczające narażenie na substancje toksyczne

W przemyśle i gospodarce wykorzystuje się ponad 60 tysięcy różnych związków chemicznych, przy czym każdego roku przybywa średnio około 600 nowych. Wiele z nich wykazuje wysoką toksyczność lub silne działanie utleniające czy też wybuchowe i łatwopalne. Zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt ze strony tych substancji chemicznych jest duże w wypadku awarii lub przypadkowego uwolnienia się ich w dużej ilości do atmosfery i do gleby. Niektóre są bardzo trwałe i mogą dłuższy czas utrzymywać wysokie stężenie, co może spowodować dostanie się ich do organizmu drogą pokarmową, oddechową. Mogą być także wchłaniane przez skórę. Środki tego typu określa się mianem TSP - Toksycznych Środków Przemysłowych. Budowa chemiczna i toksyczne właściwości tych środków jest tak różnorodna, że uniemożliwia prostą klasyfikację. Najczęściej klasyfikuje się je na podstawie objawów zatrucia. Większość z tych związków działa na błony śluzowe dróg oddechowych, spojówki, skórę. Wiele z nich oddziałuje na system nerwowy i niektóre organy wewnętrzne (akumulacja i degradacja).

ierwsza pomoc przy zatruciach TSP

W przypadkach skażenia ludzi różnymi środkami trującymi istotne znaczenie w ratowaniu ich życia ma sposób udzielania porażonym pierwszej pomocy.
Zakres i sposób jej niesienia zależy od rodzaju środka toksycznego, drogi przenikania trucizny do organizmu i aktualnego stanu zdrowia porażonego.
Elementem zasadniczym jest przerwanie ekspozycji środka toksycznego na organizm głównie poprzez ewakuację porażonych ze strefy skażonej lub nałożenie maski przeciwgazowej, zdjęcie skażonej odzieży i odkażenie ciała.
Jeżeli trucizna dostała się drogą pokarmową należy truciznę usunąć powodując wymioty a dalej podanie podstawowych środków pierwszej pomocy medycznej lub odtrutek.
Pierwsze rozpoznanie rodzaju środka trującego opiera się na danych o okoliczności skażenia. Każdy przewoźnik środków chemicznych ma obowiązek oznakowania na pojazdach (cysternach, przyczepach itp.) w postaci nazwy oraz międzynarodowego i krajowego numeru identyfikacyjnego substancji, w celu szybkiej jej identyfikacji w razie nagłej potrzeby ( np. awarii). Jest to niezwykle istotne, gdyż od szybkości identyfikacji i działania służb uprawnionych do usunięcia skutków awarii zależy życie ludności i pracowników w zagrożonej strefie skażenia.
U osób nieprzytomnych oraz w stanie drgawkowym nie należy nic podawać doustnie ani powodować wymiotów.
Przy zaburzeniach oddychania lub bezdechu należy zastosować sztuczne oddychanie. Przy skażeniach oczu chemikaliami należy płukać je kilkakrotnie ( nawet do 15 razy) dużą ilością wody. Przy oparzeniach oczu wapnem palonym lub "azotniakiem" należy płukać oczy olejem parafinowym i w żadnym wypadku nie wolno użyć w tym celu wody.
Przy skażeniach wodą amoniakalną lub innymi zasadami (np. ługiem sodowym) należy płukać oczy roztworem kwasu bornego , rozcieńczonego kwasu octowego lub tez soku z cytryny natomiast w wypadku skażenia kwasami (np. kwasem solnym) nie należy używać środków neutralizujących, a zwłaszcza sody oczyszczonej - należy obficie przemyć ciepłą wodą lub roztworem soli fizjologicznej ( ok. 1% roztwór NaCl) i niezwłocznie odwieźć do szpitala.
W wypadku zatrucia wewnętrznego kwasami i zasadami nie należy stosować sztucznego oddychania. Miejsca oparzone termicznie (poza twarzą) najpierw przemywa się etanolem a następnie zakłada suchy jałowy opatrunek. Podawanie alkoholu etylowego zatrutym może mieć miejsce jedynie wtedy, gdy poszkodowany został zatruty metanolem (alkoholem metylowym) lub glikolem etylenowym (np. z płynu BORYGO). Są to tylko podstawowe działania podczas awarii z uwolnieniem TSP.
Sposoby ochrony przed środkami chemicznymi:

Przed środkami trudno lotnymi, występującymi w postaci kropli gęstej cieczy ochronić może specjalna odzież ochronna i maska przeciwgazowa. Natomiast przed lotnymi środkami toksycznymi (gazami) wystarczająco chroni sama maska przeciwgazowa.
Wraz z maską przeciwgazową powinno przenosić się Indywidualny Pakiet Przeciwchemiczny (IPP) - niewielkie, owalne pudełeczko z tworzywa sztucznego. Służy on do częściowych zabiegów sanitarnych, czyli odkażania ciała. Ważne jest wykonanie takich zabiegów jak najszybciej po skażeniu, ponieważ dłuższa obecność kropli środków toksycznych na skórze spowoduje jej uszkodzenie, wchłonięcie do organizmu i porażenie wewnętrzne, a także owrzodzenia i trudno gojące się rany, które w przypadku umiejscowienia w okolicy oczu mogą doprowadzić nawet do utraty wzroku.

Niezależnie od odkażania IPP wskazane jest wykonanie pełnych zabiegów sanitarnych polegających na dokładnym wymyciu całego ciała pod prysznicem, z użyciem gorącej wody i mydła. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na usunięcie brudu zza paznokci, przemycie jamy ustnej, nosa i uszu, oraz dokładne wymycie owłosionych części ciała. Odkażaniem powinno się objąć także odzież, oporządzenie i sprzęt.
Istnieją trzy sposoby odkażania:
Chemiczny, polegający na niszczeniu środków toksycznych roztworami odkażalników, czyli substancji, które wchodząc w reakcje chemiczne ze środkami toksycznymi powodują powstanie nowych, nieszkodliwych związków chemicznych. Odkażalnikami są m.in. chloroamina B, dwuchloroamina, podchloryn wapniowy, wapno chlorowane, soda kaustyczna. Do neutralizacji skażeń iperytowych można wykorzystać nawozy azotowe oraz barwniki do tkanin i inne substancje zawierające chlor, natomiast do neutralizacji środków typu sarin należy wykorzystywać popioły, żużle i inne substancje zasadowe.
Fizykochemiczny, polegający na usuwaniu substancji toksycznych przez ogrzewanie, wietrzenie lub zmywanie wodą czy alkoholem. Co ważne, takie zabiegi nie niszczą środka trującego, dlatego materiały pozostałe po odkażaniu (np. węgiel) należy spalić lub zakopać w ziemi.
Mechaniczny, w którym zdejmuje się warstwę skażoną (np. ziemi) lub nakłada na skażoną powierzchnię izolator (np. przykrywa ziemią, darnią).
Warto wiedzieć, że odzież, obuwie i oporządzenie oraz środki ochrony indywidualnej odkaża się poprzez:
- przecieranie obuwia i środków ochrony roztworem odkażającym bezpośrednio po napadzie
- posypywanie ubrań aktywowanym proszkiem silikożelowym, który sorbuje pary środka trującego (tabun, sarin, soman V-gazy)
- gotowanie skażonych ubrań w wodzie z dodatkiem 2-4 % węglanu sodowego
- odkażanie przy pomocy gorącej pary wodnej (gorącego wilgotnego powietrza) z dodatkiem par amoniaku
- pranie w wodzie z dodatkiem środków piorących
- wietrzenie


Unieszkodliwianiem nazywa się całkowite lub częściowe eliminowanie szkodliwego oddziaływania środków toksycznych poprzez ich utylizację (gosp. wykorzystanie odpadów) lub izolację od środowiska. Unieszkodliwianie toksyn obejmuje:
1) selektywne gromadzenie w miejscu powstania z rozdzieleniem na te składniki, które mogą być zagospodarowane jako surowce wtórne, oraz pozostałe, wymagające izolacji oraz dokładne ich oznaczenie i zabezpieczenie w miejscu ich przechowywania
2) składowanie na wysypiskach specjalnie zbudowanych. i odpowiednio zlokalizowanych (z dala od ujęć wody pitnej, w podłożu o małej przepuszczalności itp.), zabezpieczających środowisko przed rozprzestrzenianiem się
3) spalanie — najbardziej radykalna metoda unieszkodliwiania wszelkich substancji i odpadów — jest zalecane zwłaszcza dla odpadów stanowiących zagrożenie epidemiologiczne, gazowe produkty spalania zawierające szkodliwe dla środowiska składniki (pyły, gazy: dwutlenek siarki, chlorowodór, tlenki azotu, oraz substancje trujące i rakotwórcze, np. pochodne dioksyny) muszą być przed odprowadzeniem do atmosfery oczyszczone.