Charakterystyka chłopstwa w "Weselu"

WESELE
Charakterystyka chłopstwa:
-> chłopi interesują się polityką; Czepiec chce rozmawiać z Dziennikarzem na temat polityki, Czepiec widzi ironiczny stosunek
Dziennikarza do siebie, uważa, że prostych ludzi nie należy lekceważyć.
-> cechuje ich patriotyzm i szczery zapał do walki narodowowy-zwoleńczej; Czepiec wspomina tradycje udziału chłopów w walce o wolność ojczyzny pod wodzą Tadeusza Kościuszki:
-> brak im przywództwa; trzeba nimi pokierować, bo sami jeszcze nie potrafią, czekają na znak ze strony inteligencji:
-> kobiety wiejskie są skore do swatów
-> Gospodarz, który tu już dziesięć lat mieszka na wsi i obserwuje chłopów, dostrzega w nich rozwagę, godność i po-
bożność, uważa, że te cechy stanowią o ich potędze; wierzy w ich siłę i wypowiada pochwałę chłopskiej godności
-> Gospodarz wysoko ceni chłopów,jego stosunek do nichjest bardziej pozytywny niż do inteligencji; poznał nie tylko zewnętrzne formy życia chłopskiego, ale przede wszystkim ich wartości moralne, ich zalety i wady; zdaje sobie sprawę z temperamentu chłopskiego, który znajduje wyraz nie tylko w tańcu i uważa, że chłop może stanowić łatwo zapalną i niebezpieczną siłę i że możliwe jest powtórzenie wypadków z 1846 roku,
-> chłopów cechuje prostota myślenia, kierują się własnym rozumem, są pełni dobrych chęci, zapalczywi, skłonni do wypitki i do bitki,
Charakterystyka inteligencji:
-> zachwyca się wsią, przyrodą, ciszą wejską i strojem wiejskim
-> porywają temperament, sposób bycia i obyczaje chłopów, ale tylko pozornie zachwyca się wsią, w rzeczywistości wsi nie zna, nie rozumie i nie docenia,
-> uważa, że chłopi powinni zamknąć się tylko w opłotkach swojej wsi
-> inteligencja gardzi chłopami,
-> nie wie, kiedy i jakie prace odbywają się na wsi
-> jest niechętnie ustosunkowana do chłopów i przekonana o swojej wyższości nad nimi, np. lekceważący, a nawet arogancki jest stosunek Dziennikarza do Czepca i wyniosły ton Radczyni wobec Kliminy,
-> cechuje ją niechęć do zrozumiania rzeczywistych problemów wsi i charakteru chłopa,
-> gospodarz wytyka inteligencji, że przybywają na wieśjedynie dla rozrywki i odprężenia
-> nie przystosowana do realnego życia, rozpoetyzowana, ucieka od życia do poezji, szuka wartości w świecie ułudy, upajając się słowami, poza którymi kryje się wewnętrzna pustka;
-> artyści popadają w nastrój ludomanii (chłopomanii) i pijaństwa (Nos), co Wyspiański wyszydza, potępia,
-> jest niezdolna i niechętna do walki narodowowyzwoleńczej i kierowania nią, nie umie i nie chce podjąć się przewodzenia, nie dorosła do roli przywódcy:
-> jest bierna, słaba, zagubiona, bezradna wobec rzeczywistości i niewoli narodowej, cechuje ją wewnętrzna niemoc, karmi się mitami;
-> Gospodarz wytyka inteligencji, że jest pełna aktorstwa, pozy patriotycznej i słomianego zapału; nie potrafi wykorzystać chęci i zapału chłopów do walki i brak jej odpowiedzialności, czego przejawem jest również oddanie przez Gospodarza złotego rogu Jaśkowi,
-> oskarżenie skierowane do inteligencjijest równocześnie oskarżeniem ówczesnej poezji, którą Wyspiański ocenia bardzo surowo zarzucając jej ucieczkę od rzeczywistości; chciałby, aby poezja włączyła się w ogólny nurt spraw narodowych i mobilizowała naród do walki o wolność kraju,
-> stańczykom zarzuca Wyspiański obłudę i deprawowanie społeczeństwa, gaszenie w nim wszelkiej myśli o zbrojnym czynie, którego wyniki z góry przesądzają jako klęskę, sprowadzającą na Polaków nowe prześladowanie i nieszczęścia; stwierdza poeta, że stańczycy zaprzepaścili to wszystko, co w przeszłości było szlachetne, wielkie, godne naśladowania, wypaczyli idee pozytywistyczne, a wydobyli na jaw same wady
-> zarzuty Wyspiańskiego wobec inteligencji mają więc charakter oskarżycielski.
Wzajemne stosunki między inteligencją a chłopami:
-> ich wzajemne stosunki nie układają się dobrze, Klimina mówi:
"Wyście sobie, a my sobie Każden sobie rzepkę skrobie"
-> mają kłopoty z porozumieniem się; widać sztuczność roz
mów między tymi warstwami i sztuczne, powierzchowne zniżanie się inteligencji do poziomu chłopów, o czym świadczy rozmowa Radczyni z Kliminą, kiedy ta, chcąc się zbliżyć do wiejskiej kobiety, zadaje jej zabawne pytanie dotyczące siewu w polu,
-> obie strony patrzą na siebie z wyższością i są sobie obce; w sytuacji, kiedy są razem we wspólnym towarzystwie, czują się obco i źle,
-> istnieje między nimi dystans i głęboko zakorzeniony przedział społeczny,
-> brakjest więzi między inteligencją a chłopami, istnieje między nimi przepaść intelektualna i obyczajowa, odrębność myślenia i zainteresowań, kontrasty oraz odmienność spojrzenia na życie i otaczający ich świat,
-> istniejące różnice między inteligencją a chłopami sygnalizuje Żyd w rozmowie z Panem Młodym; mówi mu, iż oni obaj są takimi przyjaciółmi "co się nie lubią"
-> chłopi doceniają siebie, wcale nie są zachwyceni zbliżeniem się inteligencji do wsi, trafnie oceniają postawę inteligencji, uważają, że gdy im się w mieście znudziło, to przyszli do wsi pobawić się:
-> w odnoszeniu się chłopów do inteligencji brak jest uniżoności czy czołobitności, są oni pewni siebie, nie czują żadnego skrępowania, wręcz przeciwnie
-> w próbach zbliżenia się inteligencji do wsi chłopi nie widzą nic nadzwyczajnego, uważają, że wszyscy ludzie sąjednakowi,
-> chłopi potrafią otwarcie nie tylko krytykować inteligencję, ale jej nawet zagrozić kosą,
-> w świadomości inteligencji i chłopów jest zakorzeniona dawna rzeź galicyjska z 1846 r.
-> Pan Młody nie chce zastanawiać się nad przeszłością
-> utajony strach inteligencji przed chłopami powodowany jest świadomością istniejącej w nich siły,
-> nie może być serdecznej więzi między inteligencją a chłopami, ponieważ pamięć rebelii z 1846 r. jest wciąż żywa u chłopów i u panów;
Stosunek Wyspiańskiego do ludomanii:
-> w okresie Młodej Polski powstaje w Galicji zwrot do ludu zwany ludomanią (albo chłopomanią); jest to fascynacja ludem, jego siłą, radością, prostotą, barwnością życia, kolorystyką stroju i obyczajowością; przejawemjej są popularne wśród inteligentów, szczególnie artystów młodopolskich, małżeństwa z chłopkami, np. Włodzimierza Tetmajera, Lucjana Rydla; młode pokolenie, dusząc się w Krakowie, zbliża się do ludu, łączy się z nim związkami krwi, zachwyca się wsią i przyrodą wiejską, chociaż naprawdę wsi nie zna i nie rozumie; ulubionym celem podmiejskich wycieczek staje się wieś Bronowice; Włodzimierz Tetmajer, chcąc zaznać spokoju, musi się nieraz ukrywać w życie przed intruzami,
-> Pan Młody (Rydel), postać komediowa, entuzjasta natury, prostoty (na wesele przywdział chłopski strój), szczęśliwy i radosny, zwierza się ze swych uczuć Pannie Młodej, zachwyca się jej urodą i wyraża swój zewnętrzny stosunek do ludu wiejskiego, sam przyznaje, żejego zainteresowanie się chłopami wynika z odmienności ich świata:
Wyspiański ośmiesza zewnętrzne cechy ludomanii u Pana Młodego; styl ludomanii Rydla uważano za śmieszny nawet w samym środowisku chłopskim; jego zachwyt wsią jest bezkrytyczny,
-> Wyspiański atakuje w dramacie rzekomy solidaryzm inteligencko-chłopski, w który tak naiwnie wierzy Rydel i inni uczestnicy wesela; wyśmiewa się z zewnętrznej postawy fascynacji ludem wiejskim przy jednoczesnym, zupełnym niezrozumieniu problemów wsi, charakteru chłopa i praw kierujących jego życiem.
Wątek symboliczny jako pogłębienie charakterystyki osób: Akt II o charakterze fantastyczno-symbolicznym
- związany jest z osobami dramatu (czyli widmami), które ukazują się osobom (rzeczywistym, tj. uczestnikom wesela),
- ukazuje te osoby (rzeczywiste) niejako od wewnątrz, a więc: ich przeżycia, myśli, marzenia, dążenia, słabości, wady,
-> widma są personiiikacją (uosobieniem) myśli osób rzeczywistych, uzewnętrznieniem ich marzeń, pragnień, uczuć, przeżyć, lęków, słabości, wad, wątpliwości, bolesnych wydarzeń z przeszłości i wyrzutów sumienia,
rolę i znaczenie zjaw w "Weselu" wyjaśnia Chochoł: "Co się komu w duszy gra, co kto w swoich widzi snach"
pod wpływem czaru Chochoła w duszach ludzkich budzą się najskrytsze myśli, pragnienia i tęsknoty.
Chochoł nie jest odpowiednikiem czyichś wewnętrznych stanów i należy go odróżnić od pozostałych widm; on się nikomu nie ukazuje; gdy zjawia się w izbie weselnej i zapowiada przybycie gości, spotyka małą Isię, dlatego z nią rozmawia; Isia nazywa go "głupim śmieciem"; on sam mówi o sobie, że jest krzakiem róży, przyodzianym na zimę, aby nie zmarzł;
-> ożył, gdy go wywołano na prawach baśni ludowej i pojawił się pierwszy w izbie weselnej, bo go wołano; zapowiedział przybycie innych zjaw, bo Pan Młody polecił mu, aby sprowadził jeszcze kogo chce,
-> staje się pośrednikiem między światem rzeczywistym a światem fantastycznym; jego przybycie zmienia charakter utworu z komedii realistycznej na dramat fantastyczny i rozpoczyna ludowe czary - pojawianie się widm; Chochoł zjawia się na początku akcji fantystycznej i na końcu w celu rozwiązania finału dramatu.
Zestawienie osób z osobami dramatu:
Marysia - Widmo, Dziennikarz - Stańczyk, Poeta - Rycerz, Pan Młody - Hetman, Dziad - Upiór, Gospodarz - Wernyhora. Widmo - uosobienie wewnętrznych przeżyć Marysi, jej tęsk
noty miłosnej, postać malarza Ludwika de Laveaux (ucznia Jana Matejki, później kształcącego się w Monachium i Paryżu), z którym była zaręczona; po jego śmierci (na gruźlicę) Marysia wyszła za mąż za bronowickiego chłopa Wojciecha Susułę, ale nie może zapomnieć dawnego narzeczonego; wesele siostry przypomina jej, że i ona miała być żoną inteligenta i nasuwa jej myśl o weselu, które nie doszło do skutku ("Miałabym tylo wesele - co jak dziś, jak to dziś"); widmo wzorowane jest na upiorach z podań ludowych, wprowadza znany motyw literatury romantycznej, symbolizuje indywidualny dramat miłosny, podobny do dramatu bohatera II cz. "Dziadów".
Stańczyk - błazen nadworny ostatnich Jagiellonów, postać z obrazu Matejki, symbol głębokiej troski o przyszłość ojczyzny, mądrości i dalekowzroczności politycznej oraz uosobienie bólu patriotycznego; Matejko na swoim obrazie ukazał go siedzącego w fotelu ze splecionymi rękoma, z wyrazem rozpaczy na twarzy, podczas gdy obok przy otwartych drzwiach widać tańczące pary na dworskim balu,
-> Stańczyk ukazuje się Dziennikarzowi, który jest redaktorem stańczykowskiego pisma "Czas", o charakterze konserwatywnym i ma z tego powodu wyrzuty sumienia; Stańczyk jestjakby głosem wewnętrznym Dziennikarza, uosabiajego sumienie, jakby drugą tragiczną stronę jego życia; przypomina mu o trwającej niewoli narodowej i niemocy charakteryzującej społeczeństwo polskie,
-> w rozmowie Stańczyka z Dziennikarzem występuje ostra krytyka działalności dziennikarskiej, potępiającej przeszłość i teraźniejszość i wyrażającej niewiarę w przyszłość, dlatego Stańczyk mówi do Dziennikarza, wręczając mu kaduceusz, tj. symbol władzy: "Mąć tę narodową kadź, serce truj, głowę trać!", Dziennikarz zdaje sobie sprawę z własnej winy i upodlenia, spotkanie to porusza go do głębi, ale uważa, że nic już nie może zmienić, już za późno, jest człowiekiem starym (stańczycy byli zwolennikami lojalności, polityki ugodowej w stosunku do władz zaborczych).
Rycerz - Zawisza Czarny z Garbowa, sławny rycerz polski z XV wieku, który walczył przy boku Jagiełły pod Grunwaldem; symbol siły i męstwa, wzór patriotyzmu, minionej chwały i mocy narodowej, bohater tytułowy dramatu "Zawisza Czarny" Kazimierza Przerwy-Tetmajera; Rycerz ukazuje się Poecie, który w utworze swoim wyraził tęsknotę do wielkości uosobionej w Zawiszy Czarnym; jego zdaniem ma on być zwiastunem odrodzenia ojczyzny.
Poeta - dekadent oderwany od życia, pełen smutku i pesymizmu, flirtujący z Rachelą i Zosią, ale to tylko jego poza, naprawdę marzy jak Gospodarz o wielkim czynie;
Hetman - Ksawery Branicki, zbrodniczy, zdradziecki hetman, spnedawczyk, walczył ptzeciw konfederatom barskim, thzmił wraz z wojskiem rosyjskim bunty chłopskie na Ukrainie w 1768 roku, utrzymywał stałe stosunki z dworem w Petersburgu i był jednym z przywódców konfederacji targowickiej; symbol zdrady narodowej i szlacheckiego warcholstwa; Rydel uczynił go bohaterem swojego dramatu "Zaczarowane koło", dlatego Hetman jemu się ukazuje ujawnia Panu Młodemu jego wewnętrzną rozterkę, każe zastanowić się, czy w głębi jego duszy nie tkwi poczucie wyższości warstwy szlacheckiej nad chłopami i czy ślub z Jadwisią nie jest jedynie objawem mody, a nie zbratania się inteligencji z ludem.
Upiór - Szela, przwódca krwawej rzezi galicyjskiej w 1846 roku (kiedy to chłopi rżnęli szlachtę piłami), okrucieństwa na własnych rodakach w zmowie z zaborcą, chłop ze wsi Smarżowa leżącej na pograniczu ówczesnego obwodu tarnowskiego i jasielskiego; uosobienie nienawiści do szlachty; w "Weselu" ukazuje się Dziadowi pamiętającemu czasy z 1846 roku; Dziad jest przekonany, że o braterstwie panów i chłopów nie może być mowy, ponieważ dawne krzywdy nie zostały jeszcze zapomniane.
Wenyhora - na pół legendarny Kozak - wróżbita ukraiński z II połowy XVIII wieku (wieszczył wybuch powstania chłopów ukraińskich, rozbiory Polski, wojny napoleońskie i wyzwolenie Polski), "Pan Dziad z lirą", rzecznik ugody polsko-ukraińskiej i chłopsko-szlacheckiej, głosiciel solidaryzmu społecznego, postać z obrazu Matejki, wiszącego nad biurkiem Gospodarza, właściwie postać bardziej legendarna niż historyczna; jest symbolem wiary w odrodzenie ojczyzny,
-> zestwawienie osób z "osobami dramatu" wzbogaca charakterystykę osób, ukazuje, że są inne niż wydawało się to w akcie I, ujawnia rzeczywistą słabość bohaterów, których poeta stawia wobec konieczności decyzji i czynu; słaby okazał się Dziennikarz i nie dorósł do czynu ani Poeta, ani Gospodarz, Wesele" to dramat symboliczny o problematyce narodowej."
Rachela jako postać wiążąca dwa wątki:
-> Rachela - Józefa (Pepa) Singer, córka bronowickiego karczmarza, poetyczna, pełna fantazji; wnosi powiew poezji i erotyki do bronowickiego dworku, każe zaprosić na wesele wszystkie kwiaty, krzewy, pioruny, brzęczenie,
-> wiąże ze sobą dwa wątki w utworze; później przebywała w kawiarniach krakowskich, znana tylko jako Rachela; pozostała nią do końca życia.
Walka narodowowyzwoleńcza - główny problem utworu:
-> myśl o walce narodowowyzwoleńczej nurtuje od początku prawie wszystkich uczestników "Wesela
-> o chęci podjęcia walki przez chłopów opowiada Maryna
Przybycie Wernyhory - zwiastuna powstania:
-> Wernyhora, objeżdżając liczne dwory, przybywa do bronowickiej chaty z rozkazem; ogłasza, że nadeszła "chwila osobliwa" i powierza Gospodarzowi misję zorganizowania zrywu wolnościowego, przekazując mu odpowiednie polecenia
-> wręcza Gospodarzowi złoty róg, którego głos ma porwać naród do walki o niepodległość:
-> powtarza Gospodarzowi swoje polecenia, by ten dobrze je zapamiętał:
-> ukazuje się Gospodarzowi, bo ten jest najbardziej szczerym przedstawicielem zbliżenia się inteligencji do ludu i wyraża tęsknotę do wyzwolenia narodowego przez czyn zbrojny, dokonany wspólnie z chłopami; Wernyhora pozostawił dowody swojej obecności w bronowickiej chacie (złoty róg, złotą podkowę) i był widziany nie tylko przez Gospodarza lecz i przez Kubę, który później opowiada, jak Wernyhora zajechał konno na podwórze,
.Gospodarz początkowo sam zamierza spełnić misję, z której zwierza się żonie, ta tłumaczy mujednak, żejest chory, dużo pił; znużony Gospodarz chce się zdrzemnąć,więc powierza misję Jaśkowi:
- Gospodarz wręcza Jaśkowi złoty róg - symboliczną
- Jasiek z zapałem przyjmuje powierzone mu zadanie, wypełnia polcenie Gospodarza, jeździ po wsi i zwołuje naród
do powstania; lud ubrojony w kosy zbiera się na błoniach
- ale Jasiek zgubił złoty róg; uzbrojony thzm chłopów wpatrzony
w dziedziniec krakowski popada w odrętwienie, z którego może go wyrwać tylko dźwięk rogu; bez rogu nie można dać znaku do nowego zrywu wyzwoleńczego, dlatego akcja kończy się zaklętym, tym razem już nieweselnym, tańcem
w takt muzyki Chochoła, który pojawiwszy się wśród zdezorientowanej gromady chłopów i inteligencji, rzuca swój
czar na zebranych i wypowiada szydercze słowa:
"Tańcuj, tańczy cała szopka", przyśpiewuje zgromadzonym do monotonnego tańca drwiącą śpiewkę "Miałeś chamie złoty róg"
-> zamiast walczyć zbrojnie, społeczeństwo zdolne jest do zaczarowanego dreptania w kółko,
-> czyn zgromadzonych, którzy dali się rozbroić i wprawić w bierny i bezduszny taniec, sparaliżowała inteligencja, która nie dorosła do roli przywódców narodowych, nie potrafiła wykorzystać żywotnych sił i zapału ludu, zaprzepaściła sprawę wolności; uznanie chłopa za zdolnego do spełnienia misji zwołania powstania to dowód brakujej odpowiedzialności (Gospodarz, inteligent, jako przywódca chłopów nie spełnił swego zadania); dlatego ważne są w "Weselu" twarze chłopskie z kosą w ręku; w chłopach żyją jeszcze siły niespożyte i Polska leży w sercu chłopki.
Taniec chocholi symbolem społeczeństwa niezdolnego do walki o wolność:
-> Chochoł, reżyser końcowych scen dramatu, symbolizuje trudne do rozszyfrowania problemy narodowe,
-> symbol Chochoła wywołał rozbieżne interpretacje; nadjego sensem głowili się na wszystkie sposoby wybitni znawcy literatury; znaczeniajego nie określił również sam Wyspiański; gdy go zapytano, kto tojest Chochoł, odpowiedział: "Chochoł to jest chochoł", toteż wyjaśnienie, że Chochoł to jest chochoł jest chyba najprostsze; wypowiedzi samego Chochoła i Racheli wyjaśniają nam, że podjego słomianą okrywą znajduje się chroniony przed mrozem krzak róży, który na wiosnę ożyje i zakwitnie, ale czego symbolem jest ukryty krzew róży, a czego słomiana okrywa, możemy tylko przypuszczać,
-> może więc naród polski ogarnięty niemocą i marazmem, uśpiony w niewoli zaborców, wyzwoli się spod ich panowania, ożyje jak ten krzew róży na wiosnę po zrzuceniu słomianej okrywy osłaniającej go przed mrozem?
-> sceny oczekiwania i tragicznego tańca mają w dramacie wymowę symboliczną; taniec chocholi to symbol społeczeństwa, pogrążonego w bezmyślności, marazmie i niezdol
nego do podjęcia walki o wolność; czy Chochoł niejest więc symbolem chwilowej niemocy społeczeństwa polskiego?
-> złoty róg to symbol myśli kierującej narodem, talizman powodzenia walki o wolność Polski; jego głos ma porwać naród do walki o niepodległość, ma w sobie cudowną moc oddziaływania na ludzi:
"Na jego rycerny głos spotężni się Duch, podejmie Los."
-> czapka z piór - czapka krakuska z pawimi piórami, droga, to symbol próżności narodowej, własności i tradycji; Jasiek bardzo ją cenił; gdy się po nią schylił, złoty róg mu upadł ("Bez tom wieche z pawich piór), zaprzepaścił całą sprawę i bezwolny oddał się w ręce Chochoła,
-> złota podkowa - symbol szczęścia w walce o wolność. Gospodyni chowa ją do malowanej skrzyni (staje się motywem chciwości i poczucia własności),
-> mamy więc trzy rodzaje symboli w utworze: - "osoby dramatu" - widma zjawy,
- przedmioty symboliczne, rekwizyty - złoty róg, czapka z piór, podkowa (zgubiona przez konia Wernyhory),
- sceny symboliczne - taniec chocholi,
-> Wyspiański odbył w "Weselu" sąd nad pokoleniem sobie współczesnym; ukazał i napiętnował jego niemoc wewnętrzną, niezdolność do czynu i niegotowość do walki o wolność, pokolenie jego zawiodło, nie dorosło do obowiązku; krytykuje również poeta ludomanię, rzekomy solidaryzm inteligencko-chłopski.
Ocena teraźniejszości, przeszłości i przyszłości w "Weselu".
-> o teraźniejszości mówi akt I - satyra komediowa, ocena chłopstwa i inteligencji, krytyka mitu o sielankowym współżyciu inteligencji i chłopstwa,
-> o przeszłości - akt II, rozmowa Stańczyka z Dziennikarzem (zarzuty wobec Dziennikarza), oskarżenie przeszłości, surowy sąd nad biernością, egoizmem i pychą części społeczeństwa,
-> o przyszłości - akt III, marzenia chłopów o walce o wolność.