To Ci powinno pomóc: "W VII księdze, jednego ze swych najważniejszych dzieł tj. „Państwie”, Platon prezentuje nam opis jaskini zamieszkałej przez ludzi zakutych w kajdany. Bez wątpienia jest to chyba najbardziej znany fragment jego twórczości. Ów mit „platońskiej jaskini” był przez wieki wielokrotnie poddawany najrozmaitszym analizom, a kolejne pokolenia badaczy chciały dotrzeć do jeszcze niższego poziomu interpretacji. Pamiętać przecież musimy o tym, iż wizja ta jest wieloznaczna i w związku z tym można doszukiwać się w niej coraz to innych wskazówek i znaczeń. Nigdy też nie uzyskamy stuprocentowej pewności co do oryginalnego zamysłu Platona na tą kwestię. Najbardziej trafną i zarazem najczęściej spotykaną interpretacją tego tekstu wydaje się określenie, iż byty rzeczywiste są tylko odbiciem bytów idealnych. Spróbujmy zatem prześledzić krok po kroku tok myślenia Platona: Stykamy się o to z ludźmi, którzy od dziecięcych lat przebywają w ciemnej i głębokiej jaskini. Siedzą oni przykuci do ziemi kajdanami, które skutecznie ograniczają im ruchy, w ten sposób że nie mogą poruszyć nawet głowami i z trudem jedynie dostrzegają innych współtowarzyszy niedoli. Ich wzrok skierowany jest bowiem nieustannie na znajdującą się przed nimi skalną ścianę. To na niej widzą tylko różne cienie, które docierają do nich od strony wejścia. Jak pisze Platon: Do groty prowadzi od góry wejście zwrócone ku światłu, szerokie na całą szerokość jaskini […]. Z góry i z daleka pada na nich światło ognia, który się pali za ich plecami, a pomiędzy ogniem i ludźmi przykutymi biegnie górą ścieżka, wzdłuż której widzisz murek zbudowany równolegle do niej, podobnie jak u kuglarzy przed publicznością stoi przepierzenie, nad którym oni pokazują swoje sztuczki.1 Drogą ta każdego dnia wędrują ludzie niosący różne przedmioty np. posągi. Rzeczy te za każdym razem wystają niewiele ponad murek okalający ścieżkę i tym samym stają się „pierwowzorem” cieni widzialnych wewnątrz jaskini. Dodać trzeba również, że wielu z tych wędrowców niosących swe towary prowadzi między sobą ożywione dyskusje. Niekiedy zdarza się, że echo tych rozmów dociera do najniższego poziomu groty, gdzie siedzą nasi kajdaniarze. Postawmy się na chwile w ich sytuacji. Siedzimy w głębokiej i mrocznej jaskini. Widzimy jedynie cienie przelatujące przez ścianę na wprost nas. I kiedy przyglądamy się tak temu pokazowi, do naszych uszu dobiegają jakieś dziwne i nieznane dźwięki. Nie możemy się jednak poruszać i w związku z tym ustalić źródła skąd dźwięki te do nas docierają. Jakie zatem nasunie nam się wyjaśnienie? Zapewne takie, że odgłosy te wydają cienie pojawiające się na ścianie. Tym samym tropem podążyli również nasi uwięzieni w jaskini. Głównym, jeśli nie jedynym, tematem ich rozmów są właśnie wspomniane cienie. Miedzy nimi wytworzyła się nawet mała rywalizacja o to, kto lepiej rozpozna, spamięta i nazwie obrazy ujrzane na świecie. Osoba, która będzie w tej grze najlepsza z wszystkich, cieszyć się będzie szacunkiem i uznaniem współtowarzyszy. W dalszej części swojej opowieści Platon zachęca swego rozmówcę do tego, aby zastanowić się nad nową okolicznością. Zakładamy bowiem, że jeden z więźniów oswobodzony zostaje z kajdan i może swobodnie opuścić jaskinie. Pierwszą reakcją organizmu po wyjściu tego człowieka z groty, będzie niewątpliwie uczucie bólu. Jego wzrok do tej pory przyzwyczajony był do życia w półmroku i nie jest gotowy na konfrontacje ze światłem słonecznym. Konieczne jest stopniowe przyzwyczajenie się do światła dziennego. Jak pisze Platon, najlepiej żeby zacząć od poznania cienia, ludzkiego odbicia w wodzie, a dopiero potem nadejdzie kolej na inne rzeczy. Z czasem człowiek ten nauczy się otaczającego go świata. W jego przypadku będzie to o tyle trudne, że świata tego nie znał wcześniej w ogóle i ciężko mu będzie zaakceptować fakt, że to co widział przedtem było tylko złudzeniem. Prawdziwy świat jest tu i teraz. Platon jest jednak optymistą. Przekonany jest bowiem, że pomimo początkowego bólu osoba taka uważałby się za szczęściarza i żal byłoby jej dawnych współtowarzyszy. Z pewnością nie zapragnęłaby także ponownego powrotu do jaskini, nawet jeśli cieszyła się tam poważaniem i szacunkiem innych więźniów. Platon nie ma jednak zamiaru oszczędzać naszego nieszczęśnika, który dopiero co uzyskał wolność. Proponuje bowiem, aby człowieka tego posłać jednak z powrotem do jaskini. Tam z kolei opowiedzieć będzie mógł innym o poznanym, „realnym świecie”. Zanim znajdzie jednak z nimi wspólny język, będzie musiał przyzwyczaić na nowo swój wzrok do ciemności. Do tego czasu nie będzie mógł rywalizować w grze na rozpoznawanie cieni i stanie się obiektem żartów i drwin. Kajdaniarze orzekliby z pewnością, że nie warto wychodzić na górę, bo stamtąd wraca człowiek z zepsutym wzrokiem. I gdyby ich ktoś próbował wyzwalać i podprowadzać wyżej, to gdyby tylko mogli chwycić coś w garść i zabić, na pewno by go zabili.2 Spróbujmy teraz zastanowić się przez chwilę nad tym, jak rozumieć powinniśmy tą platońską opowiastkę. Sama „jaskinia” symbolizuje zapewne nasz świat, rzeczywistość którą każdego dnia odbieramy przy pomocy zmysłów. Spostrzegamy tylko i wyłącznie przedmioty jednostkowe, zmysłowe i materialne, a i to nie do końca. Potrafimy dostrzec jedynie ich cieni, które są zmienne i szybko przemijają. Stąd też pogląd Platona, że żyjemy nieustannie w pewnym zamknięciu, owym więzieniu z którego nie możemy się wydostać, a otaczający nas świat to nic innego jak tylko iluzja. Z kolei „kajdany”, które skutecznie przytwierdziły nas do podłoża, to nasze zmysły. Musimy spostrzegać zmysłami, a zmysły dają nam tylko pozory rzeczy a nie rzeczy same. Jesteśmy jakby przykuci do naszych oczu i uszu i skazani na przezywanie widziadeł zmysłowych od urodzenia Aż do śmierci. Kto się ogranicza do spostrzeżeń zmysłowych i opartych na nich mniemań, jest jak więzień w jaskini, który by nigdy nie mógł głowy odwrócić i patrzeć.3 A kim są zatem uwięzieni w jaskini? Wydaje się, że w momencie tworzenia swojego dzieła Platona miał na myśli ludzi współczesnych sobie: zarówno młodych, jak i starych, którzy pobierali nauki u jego konkurentów, czytających ówczesnych poetów, ale także ludzi nie wyedukowanych, którzy wiedzę swą czerpali z obiegowych opinii. Jak napisałem wcześniej, mit Platona jest wieloznaczny i ponadczasowy i dlatego naszego wyjaśnienia nie możemy zakończyć w tym miejscu, gdyż byłoby to zbyt daleko idącym uproszczeniem. Gdyby każdy z nas chociaż na chwilę zatrzymał się i zastanowił się nad tym, to czy nie dostrzegłby wśród siedzących samego siebie? Grupa uwięzionych ludzi symbolizować może przecież nasze ludzkie poznanie. Nie da się bowiem ukryć, że pomimo czasu jaki upłyną od czasu powstania tego mitu, w naszym świecie niewiele się zmieniło. Jesteśmy uzależnieni od naszych zmysłów, bo tylko one pozwalają nam na sprawne poruszanie się w otaczającym nas świecie. Dzięki nim potrafi określać kształty, dźwięki, kolory, zapachy, smaki itp. Uzależnienie to jest jednak bardzo często zbyt wielkie, bo gdy z wiekiem któryś zmysł zawodzi, to wówczas stajemy się po prostu bezradni. Skazani jesteśmy na pomoc ze strony innych. Wędrowcy z naszej przypowieści, którzy każdego dnia pokonują górską ścieżkę, symbolizują różnych nauczycieli, autorytety, ludzi którzy mają wpływ na nasze myśli i sposób działania. Zdaniem Platona to oni odpowiedzialni są za to, że żyjemy w świecie iluzji. Próbę wyjścia z jaskini rozumieć powinniśmy, jako ciągłe zmierzanie do odkrycia prawdy na temat otaczającej nas rzeczywistości i pogłębiania naszej wiedzy. Oczywiście nie uda nam się nigdy tego celu w pełni zrealizować, ale nie zwalnia nas to od obowiązku podejmowania nieustannych prób zbliżenia się do tego idealnego poziomu. Nie mogą nas w żaden sposób zrażać przeciwności losu, ani też postawy i opinie innych ludzi. Zdaniem Platona największe szanse na odkrycie prawdy mają ludzie rozumni. Nie oznacza to rzecz jasna, że pozostali ludzi są na straconej pozycji, bo jak słusznie zauważa Witwicki w swoim omówieniu „Państwa” Platona, zdolność do myślenia jasnego ma w zalążku każdy człowiek. Tylko trzeba ją kształcić od najmłodszych lat, wpływając na całą duszę. Nie tylko na intelekt , ale na charakter tak samo.4 Bądźmy jednak realistami. Nie wszystkim ludziom na rękę będzie to, że trzeba się trudzić i trochę wysilić. Jesteśmy przecież niewolnikami przyzwyczajenia i stereotypów. Zawężamy nasz świat do niezbędnego minimum i z rzadka tylko sięgamy wzrokiem dalej niż jest to konieczne. Tak żyje się łatwiej i wygodniej. Lubimy się po prostu łudzić, żyć pośrodku tego co nam znane i sprawdzone. Zmiana i nowość wywołuje u nas lęk i niepokój. Jak zatem powinniśmy działać? Zdaniem Platona musimy dążyć do pogodzenia rozdźwięku, który występuje w każdym z Nas. Z jednej strony mamy ciało, ziemską powłokę, która wciąż dąży do uzyskania rzeczy materialnych. Przeciwstawia się temu nasz dusza, która pragnie czegoś bardziej wzniosłego i o wiele cenniejszego, jakiegoś wyższego „Dobra”. Dopiero pogodzenie tych dwóch elementów pozwoli nam zerwać z iluzją i odkryć otaczającą nas rzeczywistość na nowo. Tak samo, jak oko nie mogło się z ciemności obrócić ku światłu inaczej, jak tylko wraz z całym ciałem, tak samo całą duszą trzeba się odwrócić od świata zjawisk, które powstają i giną, aż dusza potrafi patrzeć na byt rzeczywisty i jego pierwiastek najjaśniejszy i potrafi to widzenie wytrzymać.5 Musimy „uwolnić” nasz umysł, który sztywno trzyma nas w ryzach. Natomiast motywem i motorem zachęcającym nas do działania jest próba wytłumaczenia znaczenia „cieni” pojawiających się na skalnej ścianie jaskini. Winniśmy stać się ludźmi rzeczywistymi, a nie jedynie ich „nędznym” odwzorowaniem."
niewolnictwo bylo zecza straszna ludzie bez przyczyny traktowani byli jak zwierzeta zmuszano ich do pracy ponad sily za jedzenie bito ich i ponizano publicznie itp.
