Miejszości narodowe
MNIEJSZOŚCI NARODOWE
Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce
Polske zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraincy, Żydzi i 4 mniejszości etnicznych: Karaimi, Lemkowie, Romowie i Tatarzy. Ponadto tereny województwa pomorskiego zamieszkują Kaszubi, społeczność posługująca się językiem regionalnym.
W Polsce żyją nastepujące mniejszości narodowe i etniczne:
Białorusini
Czesi
Karaimi
Litwini
Łemkowie
Niemcy
Ormianie
Romowie
Rosjanie
Słowacy
Tatarzy
Ukraińcy
Żydzi
Ponadto należy zauważyć, że istotną role w podtrzymywaniu tozsamości narodowej mniejszości (zwłaszcza białoruskiej, ukrainskiej) odgrywają prasa i organizacje prawosławne, w szczególnśsci:
miesiecznik „Przegląd Prawosławny”,
Bractwo Prawosławne św. Cyryla i Metodego,
Młodzieżowe Bractwo Prawosławne.
BIAŁORUSINI
Białorusini to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na terenach województwa podlaskiego. Narodowoścć białoruska, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r. zadeklarowało 47 640 obywateli RP, w tym: w województwie podlaskim - 46 041, mazowieckim - 541, warminsko-mazurskim - 226, lubelskim - 137, pomorskim - 117, zachodnio-pomorskim - 117.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując wiekszością w radach niektórych powiatów i gmin. Mniejszość białoruska reprezentują w Sejmie RP posłowie Eugeniusz Czykwin i Aleksander Czuz, natomiast w Senacie RP Sergiusz Plewa (wszyscy trzej SLD-UP).
Języka białoruskiego, jako języka ojczystego, uczy sie w 40 placówkach oświatowych 3664 dzieci i młodzieży należących do mniejszości białoruskiej.
Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Koscioła Prawosławnego.
Glówne organizacje:
Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne,
Związek Białoruski w RP,
Związek Mlodzieży Białoruskiej,
Rada Programowa Tygodnika „Niwa”
Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża",
Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne
Białoruskie Towarzystwo Historyczne,
Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,
Białoruskie Zrzeszenie Studentów.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Niwa" - tygodnik,
"Czasopis" - mięsiecznik,
"Białoruskie Zeszyty Historyczne" - półrocznik,
Największe imprezy kulturalne:
Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej "Basowiszcza",
Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku,
Bielska Jesień Bardów,
Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,
Święto "Kupalle" w Białowieży,
Polsko-Białoruskie Warsztaty Literackie „Biazmiezza”,
Konkurs Poezji i Prozy „Debiut”.
CZESI
Czesi - to mniejszość narodowa licząca 386 obywateli RP, w tym: w województwie łódzkim - 111, śląskim - 61, dolnośląskim - 47, mazowieckim - 37. Przedstawiciele mniejszości czeskiej zamieszkują przede wszystkim rejon Kotliny Kłodzkiej, i miejscowość Żelów (koło Piotrkowa Trybunalskiego).
Przodkowie obecnej mniejszości czeskiej przybyli do Polski między XVI
a XVIII w. Należeli do nich glównie ewangelicy, którzy uciekali z Czech w wyniku prześladowań na tle religijnym.
Mieszkający w Polsce Czesi tradycyjnie są ewangelikami.
Główna organizacja:
Obecnie przedstawiciele mniejszości czeskiej działają:
w Klubie Czeskim w Gesińcu, funkcjonującym na zasadzie członka stowarzyszonego przy Towarzystwie Slowaków w Polsce,
przy parafii Ewangelicko-Reformowanej w Żelowie.
KARAMAIMI
Karaimi są najmniej liczna mniejszościa etniczna i jednocześnie wyznaniowa. Podczas narodowego spisu powszechnego ludnosci i mieszkań narodowość karaimska zadeklarowało 43 obywateli RP. Karaimi mieszkają przede wszystkim w Warszawie i okolicach, Wrocławiu, ale takze w Trójmieście, Opolu oraz w Krakowie.
Pierwsze grupy Karaimów przybyły z Krymu w XIII wieku i osiedlily się na ziemiach księstwa halicko-wołyńskiego (Troki, Luck, Halicz, Lwów).
Karaimi zatrącili znajomość ojczystego języka, wyróżnia ich natomiast religia karaimska, wywodząca się z judaizmu.
Główne organizacje:
Związek Karaimów Polskich,
Karaimski Związek Religijny w RP.
LITWINI
Litwini to mniejszość narodowa, licząca 5 639 obywateli RP w tym: w województwie podlaskim - 5 097, mazowieckim - 99, warminsko-mazurskim - 83, pomorskim - 75, zachodnio-pomorskim - 67, dolnośląskim - 53. Największe skupisko osób należacych do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie gmin: Punsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny (województwo podlaskie).
W gminie Punsk Litwini, stanowiacy ponad 80% ludności, dominujący udział we władzach samorządowych. Mają także swoich przedstawicieli we władzach powiatu sejnenskiego.
Nauczanie języka litewskiego i w języku litewskim zorganizowane jest na wszystkich poziomach nauczania w 19 placówkach. Do szkół tych uczęszcza łącznie 720 uczniów należących do litewskiej mniejszości narodowej. Mniejszość litewska jest jedyną mniejszością w Polsce, która jako dominujący model nauczania wybrała nauczanie prawie wszystkich przedmiotów w swoim języku ojczystym.
W zdecydowanej większości Litwini mieszkający w Polsce należa do Koscioła Rzymskokatolickiego.
Główne organizacje:
Wspólnota Litwinów w Polsce,
Stowarzyszenie Litwinów w Polsce,
Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej,
Fundacja Seina,
Fundacja im. bpa. Antanasa Baranauskasa "Dom Litewski w Sejnach".
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Aura" - dwutygodnik,
"Aurel" - miesięcznik dla dzieci.
Najważniejsze imprezy kulturalne:
Jarmark Folklorystyczny "Zolines",
Festiwal Teatrów Stodolanych,
Festiwal Teatrów Dziecięcych,
Saskrydis - złot litewskich zespołów nad jeziorem Galdus,
Noc Świętojańska w Punsku,
Złot Litwinów w Pszczelniku.
ŁEMKOWIE
Łemkowie to mniejszość etniczna, licząca 5 850 obywateli RP w tym: w województwie dolnośląskim - 3 082, małopolskim - 1 580, lubuskim - 784, podkarpackim - 147, zachodniopomorskim - 66.
W przeszłości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyzne, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sadeckiego. W związku z akcja "Wisła" (z 1947 roku; potępiona przez Senat RP w 1990 r.), w wyniku której Łemkowie zostali przesiedleni, wiekszość mieszka poza swoim rodzimym terenem w województwach: warminsko-mazurskim, lubuskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Współcześnie jedynie część Łemków mieszka na terenach Łemkowszczyzny (województwo małopolskie).
Środowisko łemkowskie dzieli się na dwie grupy: Łemków uważających się za odrebną mniejszośc narodowa i Lemków identyfikujacych sie jako grupa etniczna narodu ućrainskiego.
Nauka łemkowskiego jako języka mniejszości jest realizowana w 21 placówkach dla 162 uczniów przez Stowarzyszenie Łemków i publiczne placówki oświatowe.
Łemkowie należą do dwóch Kościołów: Kościoła Katolickiego. Obrządku Greckokatolickiego oraz do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Główne organizacje:
Stowarzyszenie Łemków,
Zjednoczenie Łemków (członek wspierający Związku Ukrainców w Polsce),
Fundacja Wspierania Mniejszości Łemkowskiej "RUTENIKA",
Stowarzyszenie "Ruska Burska" w Gorlicach,
Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Besida" - kwartalnik,
"Zahoroda" - kwartalnik,
"Łemkiwska Storinka" - dodatek ukraińskiego tygodnika "Nasze Słowo".
Największe imprezy kulturalne:
"Łemkowska Watra" w Zdyni,
"Łemkowska Watra na Obczyznie" w Michałowie,
Święto Łemkowskiej Tradycji „Od Rusał do Jana” w Zyndranowej k. Dukli,
Europejskie Spotkania Mniejszości Narodowych i Etnicznych "Pod Kyczera",
"Łemkowska Jesień Twórcza" w Gorlicach i Krynicy,
"Międzynarodowe Biennale Kultury Łemkowskiej" w Krynicy,
"Spotkania z Kultura Łemkowska" w Gorzowie Wlkp.
NIEMCY
Niemcy to mniejszość narodowa, licząca 147 094 obywateli RP, zamieszkująca tereny województw: opolskiego - 104 399, śląskiego - 30 531, dolnośląskiego - 1 792, warminsko-mazurskiego - 4 311, pomorskiego - 2 016, zachodnio-pomorskiego - 1 014, wielkopolskim - 820, kujawsko-pomorskim - 636, lubuskim - 513 mazowieckim - 351, łódzkie - 263.
W niektórych gminach województwa opolskiego Niemcy stanową wiekszość mieszkańców i w związku z tym odgrywają znaczna rolę we władzach samorządowych. W województwie tym mniejszość niemiecka uplasowała się na drugim miejscu w ostatnich wyborach samorządowych, dzięki czemu jej przedstawiciele tworzą grupe współrządząca w ramach wojewódzkich władz samorządowych (reprezentantami mniejszości niemieckiej są wicemarszałek województwa i wicewojewoda).
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej zasiadają w polskim Parlamencie od czasu wyborów uzupełniających do Senatu w lutym 1990 roku. Po wyborach 27 września 2001 r. w Sejmie RP zasiada dwóch przedstawicieli mniejszości niemieckiej: Henryk Kroll i Helmut Pazdzior.
Wsród szkól dla mniejszości narodowych najwięcej jest szkól z nauka języka niemieckiego. Ogólna liczba publicznych placówek oświatowych (przedszkoli, szkól podstawowych, gimnazjów i liceów), w których nauczany jest jako ojczysty język niemiecki wynosi 325, a uczęszcza do nich 37 005 uczniów.
Przedstawiciele mniejszości niemieckiej są w większości katolikami, a tylko nieliczni deklaruja protestantyzm (Kościół Ewangelicko - Augsburski).
Główne organizacje:,
Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno - Kulturalnych w Polsce - reprezentuje 10 Towarzystw Społeczno - Kulturalnych w 10 województwach i ok. 600 kół terenowych; do Związku należy 10 członków (organizacji) stałych i 7 organizacji zrzeszonych,
Niemiecka Wspólnota "Pojednanie i Przyszłość",
Stowarzyszenie Mazurskie,
Rada Niemców Górnośląskich,
Konserwatorium im. Josepha von Eichendorffa,
Stowarzyszenie Autorów i Twórców Mniejszości Niemieckiej w Polsce w Bytomiu.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Schlesisches Wochenblatt" - tygodnik,
"Hoffnung" - miesięcznik,
"Masurische Storchenpost" - miesęecznik,
"Mitteilungsblatt" - miesięcznik,
"Zeszyty Edukacji Kulturalnej" - kwartalnik.
Największe imprezy kulturalne:
Festiwal Kultury Mniejszości Niemieckiej w Polsce,
Przegląd Chórów - Walce,
Dożynki Diecezjalno - Regionalne na Górze św. Anny,
Przegląd Kapel i Orkiestr Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy,
Przegląd Twórczości Artystycznej Śląska w Dobrodzieniu i Dobrzeniu,
Przegląd Zespołów Dziecięcych i Młodzieżowych Mniejszości Niemieckiej w Leśnicy,
Spotkania Letnie Stowarzyszenia Mazurskiego w Pieckach,
Rozmowy Mazurskie w Mragowie,
Lato Artystyczne Mniejszości Narodowych w Olsztynie.
ORMIANIE
Ormianie to mniejszość narodowa liczącą 262 obywateli RP, w tym: w województwie mazowieckim - 73, wielkopolskim - 26, śląskim - 23, małopolskim - 22, lubuskim - 20.
Kolonie ormiańskie powstałe około XI w. na Rusi Kijowskiej (Lwów, Łuck, Kamieniec Podolski) weszły w skład Państwa Polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego. W 1356 roku kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą biskupa ormiańskiego.
Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów południowo-wschodnich w ogromnej większości osiedlili się na Ziemiach Odzyskanych oraz w Gliwicach, Gdańsku, Krakowie i Warszawie.
Mieszkający w Polsce Ormianie są przewaznie katolikami obrzadku ormiańskiego lub łacińskiego.
Główne organizacje:
Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne,
Związek Ormian w Polsce im. ks. abpa J. Teodorowicza,
Federacja Organizacji Ormiańskich.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Biuletyn OTK" - kwartalnik.
Największe imprezy:
Obchody rocznicy ludobójstwa Ormian w 1915 r.
Ogólnopolskie Spotkania Środowisk Ormianskich w Krakowie.
ROMOWIE
Romowie to mniejszość etniczna, licząca 12 731 obywateli RP, w tym: w województwie małopolskim - 1 678, dolnośląskim - 1 319, mazowieckim - 1 291, śląskim - 1 189, wielkopolskim - 1 086, łódzkim - 1 018, opolskim - 847, podkarpackim - 712, zachodnio-pomorskim - 699, lubelskim - 670, kujawsko-pomorskim - 634, warminsko-mazurskim - 426, podlaskim - 365, świętokrzyskim - 338, lubuskim - 272, pomorskim - 187. Romowie w Polsce należą do czterech głównych grup etnicznych: Polska Roma, Romowie Karpaccy (Romowie Górscy, Bergitka Roma), Kelderasze i Łowarzy.
Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XVI wieku, do Polski zaczeli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polską Romą. Romowie Karpaccy to potomkowie grup wędrujących wzdłuż luku Karpat lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej. W II połowie XIX w., z terenów Siedmiogrodu i Woloszczyzny rozpoczeła się migracja Kelderaszy (Kelderari - kotlarze) i Łowarów (Łovari - handlarze konmi).
Większość Romów prowadzących niegdyś wędrowny tryb życia mieszka dzisiaj w miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Krakowie, Gdańsku oraz mniejszych ośrodkach. Jest to konsekwencja przymusowej polityki osiedlenczej prowadzonej przez władze PRL. Romowie Karpaccy (prowadzący osiadly tryb życia od kilkuset lat) zamieszkują górskie tereny woj. małopolskiego. Ich społeczności znajdują się także w miastach Górnego i Dolnego Śląska i w Nowej Hucie, gdzie w latach 50-tych XX wieku, zatrudniano Romów w ramach polityki produktywizacyjnej.
Przeważającą część uczniów pochodzenia romskiego uczęszczają do szkół publicznych ucząc się w systemie zintegrowanym, razem z uczniami polskimi. Funkcjonują take tzw. klasy romskie (kilkanaście). Szczególnym przypadkiem jest Parafialna Podstawowa Szkoła Romska w Suwałkach - jedyna szkoła niepubliczna, która organizuje bezplatne nauczanie dzieci pochodzenia romskiego. Około 30% populacji dzieci romskich w ogóle nie wypełnia obowiązku szkolnego.
Romowie w Polsce to w zdecydowanej wiekszości wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego, są jednak także wsród nich wyznawcy prawosławia, członkowie Kościoła Zielonoświątkowców i Związku Świadków Jehowy.
Organizacje:
Centralna Rada Romów,
Stowarzyszenie Romów w Polsce,
Centrum Kultury Rromów w Polsce - Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne z siedziba w Tarnowie,
Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Cyganów RP „Solidarność” z siedzibą w Kielcach,
Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów „Roma Union” z siedziba we Wlocławku,
Stowarzyszenie Romów w Limanowej,
Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Romów w RP w Kędzierzynie - Kozłu,
Związek Romów Polskich w Szczecinku,
Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce z siedziba w Łodzi,
Małopolskie Stowarzyszenie Romów w Andrychowie,
Stowarzyszenie „Nowa Roma” z siedziba w Lublinie,
Stowarzyszenie Kobiet Romskich w Polsce z siedziba w Krakowie,
Towarzystwo Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „Kale Jakha” z siedzibą w Krakowie,
Stowarzyszenie Romów w Krakowie,
Stowarzyszenie Romów w Polsce „Czerchan” z siedzibą w Bytomiu,
Stowarzyszenie Społecznosci Romskiej „Familia” w Tarnowie,
Stowarzyszenie Romów w Stalowej Woli,
Stowarzyszenie Kultury Romów „Hitano” w Olsztynie,
Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cyganskiej z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim,
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Rrom po Drom" - miesięcznik,
"Dialog - Pheniben" - kwartalnik.
Największe imprezy kulturalne:
Międzynarodowe Spotkania Zespołów Cyganskich "Romane Dyvesa" w Gorzowie Wielkopolskim,
Między narodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów w Ciechocinku,
Obchody dnia pamięci o zagładzie Romów i Sinti organizowane przy monumencie upamietniającym likwidacje w dniu 2 sierpnia 1944 r. tzw. obozu „rodzinnego” na terenie obozu Birkenau w Oświecimiu,
Między narodowy Tabor Pamięci Romów Tarnów-Zabno-Szczurowa,
Otwarcie i Zamknięcie Sezonu Cyganskiego w Tarnowie.
ROSJANIE
Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy 3244 obywateli RP w tym: w województwie mazowieckim - 614, podlaskim - 511, dolnośląskim - 362, śląskim - 275, zachodnio-pomorskim - 221, pomorskim - 199, łódzkim - 179, wielkopolskim - 160, lubuskim - 124, warminsko-mazurskim - 112, małopolskim - 106.
Rosjanie w Polsce należą w większości do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Natomiast część mniejszości rosyjskiej w Polsce to potomkowie starowierców, których od roku 1983 reprezentuje Naczelna Rada Staroobrzedowców. Grupa ta, jako grupa wyznaniowa, powstała w drugiej połowie XVII wieku w wyniku rozłamu w Cerkwi rosyjskiej po soborze 1654 roku, a pod koniec XVIII wieku przybyła na Suwalszczyzne.
Główna organizacja:
Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oswiatowe w Białymstoku,
Stowarzyszenie "Wspólnota Rosyjska",
Naczelna Rada Staroobrzedowców,
Stowarzyszenie Staroobrzedowców w Polsce.
SŁOWACY
Slowacy to mniejszość narodowa licząca 1 710 obywateli RP w tym: w województwie małopolskim - 1 572, śląskim - 40, mazowieckim - 20.
Słowacy zajmują tradycyjnie teren Spisza i Orawy.
W 11 placówkach oświatowych języka słowackiego, jako ojczystego, uczy się 331 uczniów.
Słowacy są w większości wiernymi Kościoła Rzymskokatolickiego.
Główna organizacja:
Towarzystwo Słowaków w Polsce.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"ivot" - miesięcznik.
Największe imprezy kulturalne:
Dzień Kultury Słowackiej w Jabłonce Orawskiej,
Przegląd Krajańskich Orkiestr Detych,
Przegląd Zespołów Folklorystycznych w Krempachach,
konkurs recytatorski Dzień poezji i prozy słowackiej.
TATARZY
Tatarzy to mniejszość etniczna, licząca 447 obywateli RP, w tym: w województwie podlaskim - 319, pomorskim - 28, mazowieckim - 22, wielkopolskim - 20. Tatarzy zamieszkują rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz miasta: Białystok, Sokółka, Dąbrowa Białostocka i Gdańsk.
Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Ksiestwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy i z Krymu.
Tatarzy w Polsce zatrącili znajomość swojego ojczystego języka, pozostali natomiast wierni religii i nadal są wyznawcami islamu.
Główna organizacja:
Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Rocznik Tatarów Polskich".
UKRAIŃCY
Ukraincy to mniejszość narodowa, licząca 27 172 obywateli RP w tym: w województwie warminsko-mazurskim - 11 881, zachodniopomorskim - 3 703, podkarpackim - 2 984, pomorskim - 2 831, dolnośląskim - 1 422, podlaskim - 1 366, lubuskim - 615, mazowieckim - 579, małopolskim - 472, lubelskim - 389, śląskim - 309. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r., przez ówczesne władze komunistyczne, akcji "Wisła", ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo-wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się na terenach województw: warminsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego. Częśći Ukraińców udało się uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót w 1956 roku. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej w województwie podkarpackim i małopolskim.
Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warminsko-mazurskim, (przedstawiciel społecznosci ukrainskiej pełni funkcje przewodniczacego sejmiku województwa).
Nauczanie języka ukraińskiego, jako języka ojczystego, prowadzone jest w 136 placówkach dla 2 774 uczniów.
Ukraincy w Polsce należa do dwóch Kościołów: Kościoła Katolickiego Obrzadku Greckokatolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Główne organizacje:
Związek Ukraińców w Polsce,
Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej,
Związek Ukraińców Podlasia,
Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie,
Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce,
Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego,
Bractwo Cerkiewne sw. Wlodzimierza,
Fundacja Kultury Ukraińskiej,
Fundacja sw. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Nasze Słowo" - tygodnik,
"Svitanok" - dodatek do "Naszego Slowa" dla dzieci,
"Nad Buhom i Narwoju" - dwumiesięcznik.
Największe imprezy kulturalne:
"Festiwal Kultury Ukraińskiej" w Sopocie,
"Młodzieżowy Jarmark" w Gdańsku,
Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu "Podlaska Jesień",
"Dni Kultury Ukraińskiej" - Giżycko, Szczecin,
ŻYDZI
Żydzi to mniejszość narodowa, do której przynależnosć zadeklarowało, podczas przeprowadzonego w 2002 r. narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań - 1 055 obywateli RP w tym: w województwie mazowieckim - 397, dolnośląskim - 204, śląskie - 92, łódzkim - 65, małopolskim - 50. Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach.
Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem, nadającym Żydom przywileje i autonomie był statut kaliski z XIII wieku. II wojna światowa przyniosła nie tylko zagładę prawie 90% polskich Żydów, doprowadziła również do przerwania ciągłości żydowskiej tradycji oraz życia religijnego i kulturalnego w Polsce. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała większość z tych, którzy przeżyli holocaust, ale dopiero wydarzenia końca lat sześćdziesiątych (marzec 1968), kiedy użyto problemu żydowskiego do rozgrywek politycznych, przyczyniły się do rozbicia środowiska żydowskiego w Polsce.
Obecnie nie ma w Polsce szkól publicznych, w których wykładany byłby hebrajski lub judyjski jako języki ojczyste. W Warszawie i Wrocławiu funkcjonują dwie prywatne szkoły,w których prowadzona jest nauka języka hebrajskiego, a Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce organizuje kursy języka judyjskiego.
Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej.
Główne organizacje:
Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce,
Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce,
Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny,
Polska Unia Studentów Żydowskich,
Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP.
Najważniejsze tytuły prasowe:
"Dos Jidisze Wort - Słowo Żydowskie" - dwutygodnik,
"Midrasz" - miesięcznik,
„Szterndlech” - pismo dla dzieci i młodzieży.
Największe imprezy:
Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie,
Marsz Żywych w Oswiecimiu,
Dzień Pamięci Ofiar Shoah,
Dni Książki Żydowskiej w Warszawie,
Obchody Rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim.
Ponadto należy zauważyć, że istotna rolę w podtrzymywaniu tozsamości narodowej mniejszości (zwłaszcza białoruskiej, ukraińskiej) odgrywają prasa i organizacje prawosławne, w szczególności:
miesięcznik „Przeglad Prawosławny”,
Bractwo Prawosławne sw. Cyryla i Metodego,
Młodzieżowe Bractwo Prawosławne.
PRAWA MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH W POLSCE
Na skutek zmian jakie dokonały się w Polsce w wyniku drugiej wojny światowej Polska z kraju o różnorodnej strukturze narodowej stała się państwem niemal jednolitym etniczne. Wykorzystując ten fakt władze komunistycznie lansowały model państwa, w którym trudno było o miejsce dla mniejszości narodowych. Dopiero po roku 1989 pojawiła sie możliwość przywrócenia mniejszosciom narodowym należnych im praw.
Polskie ustawodawstwo szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych. Należy przy tym podkreslić, że wszystkie akty prawne, w których uregulowane zostały te kwestie przyjęto już w demokratycznej Polsce, po roku 1989. Ustawodawstwo PRL-u nie regulowało bowiem tej problematyki.
Najważniejszym aktem, w którym mowa jest o prawach mniejszości narodowych jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja zakazuje dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalnosc zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową. Obszernie opisuje też prawa związane z swobodą wyznań religijnych. Odrebny artykuł Konstytucji poswięcony jest prawom mniejszości narodowych. Gwarantuje on obywatelom polskim należacym do mniejszoąci narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Zapewnia także mniejszościom narodowym i etnicznym prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tozsamości religijnej oraz do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tozsamości kulturowej.
Prawa mniejszości narodowych w Polsce regulują także ustawy zwykłe. Należy wskazać na rozwiazanie precedensowe w skali Europy, zawarte w ordynacji wyborczej do Sejmu RP. Komitety wyborcze, utworzone przez wyborców zrzeszonych w zarejestrowanych organizacjach mniejszości narodowych, zwolnione są z wymogu przekroczenia 5% progu wyborczego. Zaznaczyć trzeba, że poza Polską przywileje wyborcze dla mniejszości narodowych stosują jedynie Albania, Chorwacja, Rumunia i Słowenia w wyborach parlamentarnych ogólnokrajowych oraz RFN w wyborach do parlamentu kraju Szlezwik-Holsztyn.
Jednym z najważniejszych elementów słuzących podtrzymaniu narodowej tozsamości jest oświata. Dlatego też w ustawie o systemie oświaty i odrebnym rozporzadzeniu Minister Edukacji Narodowej określil, że przedszkola i szkoły publiczne powinny zapewniać uczniom należącym do mniejszości narodowych warunki umożliwiające podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tozsamości narodowej, etnicznej i językowej oraz własnej historii i kultury. Warunki te stwarzane są w toku powszechnie dostępnych zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. Należy także zwrócić uwagę, że subwencja przekazywana samorzadom z budżetu centralnego na utrzymanie szkół automatycznie zwiększana jest o 20 % lub 50 % (w zależnosci od wielkości szkoły) na każdego ucznia uczącego się języka bądź w języku mniejszości narodowych. Zwiększona subwencja obejmuje 41 905 uczniów (i liczba ta stale rośnie), tylu bowiem korzysta z różnych form nauki języka bądź w języku ojczystym.
Zapisy dotyczące praw poszczególnych mniejszości narodowych znalazły się w traktatach, jakie Polska zawarła ze wszystkimi swoimi sąsiadami: Republika Federalna Niemiec, Republika Czeska, Republika Słowacka, Ukraina, Republika Białorus, Republika Litewska oraz Federacja Rosyjska. Prawa te zostały także zapisane w umowach miedzyrządowych o współpracy kulturalnej, zawartych z tymi państwami. Doceniając szczególne znaczenie oświaty dla zachowania tozsamości narodowej oraz zdając sobie sprawe z potrzeby współpracy w tej dziedzinie z krajami macierzystymi mniejszości narodowych, polskie ministerstwo edukacji zawarło stosowne zapisy w porozumieniach zawartych z ministerstwami oświaty sąsiednich państw.
Klauzule dotyczące mniejszości narodowych zawarte w traktatach dwustronnych uwzgledniaja najważniejsze prawa mniejszości a także obowiązki, jakie bierze na siebie w związku z tym każde z państw. Zwracając uwage na zróznicowany zakres praw zawartych w poszczególnych traktatach można jednak wyróżnić kilka elementów wspólnych dla wiekszości umów.
1 Założenia ogólne. Wszystkie traktaty powołują sie na standardy międzynarodowe, szczególnie europejskie, w niektórych wypadkach przywołując konkretne dokumenty. Zgodnie z zapisami traktatów przynależność do mniejszości narodowych jest sprawa indywidualnego wyboru. Z jego dokonania nie mogą wynikać żadne negatywne następstwa. W niektórych traktatach sformułowana jest także zasada lojalnosci, którą powinny się wykazac osoby należące do mniejszości narodowych wobec państw, których są obywatelami.
2 Wszystkie traktaty zawarte z sąsiadami Polski zawierają katalog przysługujących mniejszościom narodowym praw. Mniejszości narodowe mają na ich podstawie prawo do swobodnego wyrażania, zachowania i rozwijania swojej tozsamości narodowej, kulturowej, językowej i religijnej, przy czym stopień szczegółowości zapisów w poszczególnych traktatach jest zróżnicowany. Najczęściej mowa jest o prawie do: posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie, uczenia się języka i w języku ojczystym, posiadania własnych instytucji i stowarzyszeń, nieskrepowanej możliwości praktyk religijnych, swobodnego kontaktu z Rodakami w kraju zamieszkania i za granica, uczestnictwa w życiu publicznym, pisowni imion i nazwisk w brzmieniu języka ojczystego.
3 Katalogowi praw towarzyszy katalog obowiązków jakie biorą na siebie państwa, który także jest zróżnicowany w poszczególnych traktatach. W najbardziej rozszerzonej wersji państwa zobowiazują się powstrzymać od dyskryminacji mniejszości narodowych, ale też od działań asymilacyjnych, mogących doprowadzić do zmian narodowościowych. Biorą też na siebie obowiązek zapewnienia: nauki języka i w języku ojczystym, dostępu do publicznych środków masowego przekazu, ochrony tozsamości narodowej. W traktatach z Litwa, Białorusia, Czechami i Słowacja mowa jest o ewentualności uzywania języków mniejszości przed urzedami.
W Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej trwają obecnie prace nad projektem ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych. Przewiduje on, że ustawa zostaną objęci obywatele polscy należący do mniejszości narodowych tradycyjnie zamieszkałych na terytorium Polski. Projekt zawiera katalog praw przysługujących mniejszościom narodowym, zakaz dyskryminacji z powodów narodowych lub etnicznych oraz zakaz asymilacji. Uznając zasade równości obywateli nie wyklucza możliwości prowadzenia wobec mniejszości narodowych polityki preferencyjnej, zmierzającej do wyrównywania szans. Projekt przewiduje, w odrebnym roździale poswieconym używaniu języków ojczystych, możliwość traktowania ich jako języków pomocniczych na terenach zamieszkałych tradycyjnie lub w znacznej ilości przez osoby należące do mniejszości narodowych. Uwzglednia także możliwość umieszczania w językach mniejszości nazw miejscowości, organów władzy oraz ulic. Gwarantuje także prawo urzedowego zapisywania imion i nazwisk zgodnie z zasadami języka ojczystego. Odrebny rozdział poswięcony został oświacie i kulturze mniejszości narodowych. Zawiera on regulacje związane z nauka języka i w języku ojczystym, zasady dotyczące finansowania mniejszości narodowych oraz zadania publicznej radiofonii i telewizji.
W parlamencie sprawami mniejszości narodowych i etnicznych zajmuje się odrebna komisja sejmowa. W ramach rządu funkcjonuje natomiast Międzyresortowy Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych, w obrebie której działa Pod zespół do Spraw Edukacji Mniejszości Narodowych. Należy wskazać, że przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wewnetrznych i Administracji od kilku lat systematycznie uczestniczą w organizowanych przez Rade Europy spotkaniach biur rządowych ds. mniejszości narodowych.
Poza Ministerstwem Spraw Wewnetrznych i Administracji także w innych urzędach znajdują się komórki zajmujące się problematyka mniejszości narodowych. Przede wszystkim należy wskazać na Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Główny Urząd Statystyczny i Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. W Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego istnieje odrebny departament Kultury Mniejszości Narodowych, którego zasadniczym zadaniem jest wspieranie (także finansowe) przedsięwzięc kulturalnych mniejszości narodowych (festiwali, imprez kulturalnych). Należy podkreslić, że prasa wydawana przez mniejszości narodowe niemal w całości finansowana jest z budżetu tego ministerstwa. W 1999 r. Ministerstwo Kultury przykazało mniejszościom narodowym dotacje z budżetu państwa w wysokości 4,7 mln PLN, w 2000 r. - 5,1 mln PLN, a w 2001 r. - 6,0 mln PLN.
Jednocześnie jednak trzeba zwrócćc uwagę, że zdecydowana większościa środków finansowych przeznaczonych na wspieranie mniejszości narodowych dysponują, po reformie jaka się w ostatnich latach dokonała w Polsce, samorządy lokalne. Obecnie to samorządy utrzymuja szkoły, odpowiadają za nauczanie języka mniejszości narodowych, wspierają dzialałność kulturalną, współpracują i sprawują nadzór nad stowarzyszeniami mniejszości narodowych. Rząd natomiast stara się, zgodnie z zasada pomocniczości państwa, stwarzac jak najlepsze ku temu warunki.
Na poziomowe regionalnym (wojewódzkim) sprawami mniejszości narodowych zajmuje się zarówno administracja rządowa jak i samorządowa. Wojewodowie powolali pełnomocników bądź doradców do spraw mniejszości narodowych.
Regulacje prawne dotyczące mniejszości narodowych nie zostały w Polsce zakończone. Kwestie te znajdują miejsce w zmieniającej się strukturze państwa. Ma to związek zarówno z wciąż wzbogacającym się prawodawstwem dotyczącym mniejszości narodowych w Europie, jak i trwającymi od ponad dziesieciu lat reformami w Polsce. Zmiany te zmierzają w wyraznym kierunku - zapewnienia mniejszościom narodowym najlepszych warunków funkcjonowania w demokratycznym państwie, z możliwością jak najpelniejszego uczestniczenia w społeczenstwie obywatelskim, przy zachowaniu odrebnej tozsamości narodowej.
Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych
Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych został powołany w dniu 6 lutego 2002 roku, jako organ opiniodawczo - doradczy Prezesa Rady Ministrów. Kontynuuje on działania Międzyresortowego Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, istniejącego w latach 1997-2001.
W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele ministrów własciwych do spraw: administracji publicznej, finansów publicznych, oświaty i wychowania, pracy, sprawiedliwości, spraw wewnetrznych, zabezpieczenia społecznego, spraw zagranicznych oraz Komitetu Integracji Europejskiej, Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, Rady Ochrony Pamieci Walk i Męczęństwa, a także Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców.
Przewodniczącym Zespołu jest podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnetrznych i Administracji, wiceprzewodniczącym - podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury, a sekretarzem - pracownik MSWiA. Obsługę Zespołu zapewnia MSWiA. W ramach Zespołu funkcjonuja: Podzespół do Spraw Edukacji Mniejszości Narodowych oraz Podzespół do Spraw Romskich.
Główne zadania Zespołu to:
opracowywanie działań rządu, które mają stwarzać odpowiednie warunki dla mniejszości narodowych;
koordynacja działań organów administracji rządowej, zajmujących się sprawami mniejszości;
ocena i propozycje rozwiązań zmierzających do zapewnienia praw i zaspokojenia potrzeb mniejszości;
przeciwdziałanie zjawiskom naruszania ich praw;
inicjowanie badań nad sytuacja mniejszości narodowych w Polsce
popularyzacja i nagłasnianie w społeczenstwie polskim ich spraw i problemów.
Najważniejsze problemy dyskutowane podczas posiedzeń Podzespołu oraz rezultaty podjetych działań
1 Wysokość części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego przeznaczonej na szkolnictwo mniejszości narodowych.
2 Sieć szkolna.
3 Inwestycje oświatowe.
4 Opieka metodyczna dla nauczycieli mniejszości narodowych.
5 Programy nauczania.
6 Podręczniki.
7 Nowelizacja przepisów oświatowych.
8 Szkoły mniejszości narodowych jako szkoły o znaczeniu regionalnym, których organem prowadzącym jest samorząd województwa.
9 Egzaminy w języku mniejszości narodowych po szkole podstawowej oraz gimnazjum.
1. Wysokość części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego przeznaczonej na szkolnictwo mniejszości narodowych.
W trakcie posiedzeń Podzespołu zgodzono się ze subwencja oświatowa - przewidująca dodatkową 20% wagę w szkołach mniejszości narodowych - nie pozwalała na utrzymanie małych szkół. W efekcie podjętych działań w dniu 27 grudnia 2001 r. Minister Edukacji Narodowej i Sportu podpisała rozporządzenie w sprawie podziału części oświatowej subwencji ogólnej na 2002 r., wprowadzające dodatkową, zwiekszoną do 50% wagę w szkołach, w których podstawowym językiem nauczania jest język mniejszości narodowej lub grupy etnicznej, a liczba uczniów w szkole nie przekracza 42. W przypadku szkół posiadających większą liczbę uczniów niż 42 dodatkowa subwencja pozostała na poziomie 20%.
2. Sieć szkolna.
Podczas spotkań Podzespołu przedstawiciele mniejszości litewskiej zwrócili uwagę na potrzebę zracjonalizowania wydatków na oświate. W efekcie zaproponowali zmiany w sieci szkolnej polegające na centralizacji małych szkół. Podstawowe założenia reorganizacji sieci szkolnej w odniesieniu do szkół litewskich zostały zawarte w Strategii rozwoju oświaty litewskiej w Polsce, i przewidują iż: reorganizacja sieci placówek szkolnych powinna być wynikiem wspólnych ustaleń władz samorządowych, organizacji mniejszości litewskiej i przedstawicieli rodziców, przy współudziale Podlaskiego Kuratora Oświaty, przedstawicieli Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu oraz Międzyresortowego Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych. Podjęte kroki mają przede wszystkim doprowadzić do koncentracji szkół z terenu gminy Sejny w mieście Sejny.
3. Inwestycje oświatowe.
Uczestnicy posiedzeń uznali za wskazane utworzenie w budzecie państwa rezerwy celowej na inwestycje oświatowe mniejszości narodowych. Jedna z najistotniejszych pozycji w takiej rezerwie stanowiłyby między innymi koszty: budowy liceum z litewskim językiem nauczania w Punsku; dokonczenia budowy ośrodków edukacji mniejszości ukraińskiej - internatu w Górowie Iławieckim, szkoły podstawowej i gimnazjum w Białym Borze; zadań inwestycyjno-modernizacyjnych w szkołach z dodatkowa nauką języka białoruskiego w Dubiczach Cerkiewnych, Dubinach oraz Hajnówce.
4. Opieka metodyczna dla nauczycieli mniejszości narodowych.
Po wprowadzeniu w Polsce w 1999 r. reformy oswiaty pojawil sie problem braku doradców metodycznych dla szkól mniejszosci narodowych W roku 2001, dzieki porozumieniom miedzy jednostkami samorzadu terytorialnego, ostatecznie udalo sie rozwiazac problem opieki metodycznej w przypadku mniejszosci litewskiej i bialoruskiej. Problem nie zostal natomiast ostatecznie rozwiazany w przypadku mniejszosci ukrainskiej. W województwach dolnoslaskim, lubuskim i malopolskim w dalszym ciagu pozostaja nieobsadzone stanowiska doradców metodycznych. Wedlug propozycji MENiS srodki przeznaczone na opieke metodyczna powinny zostac wydzielone z ogólnej kwoty subwencji oswiatowej stajac sie „pieniedzmi znaczonymi”. Powinny one zostac podzielone miedzy zainteresowane podmioty: czesc otrzymaja organy prowadzace szkoly, czesc - dyrektorzy szkól.
5. Programy nauczania.
W wyniku wprowadzenia reformy oświaty uległy zmianie przepisy regulujące dopuszczanie do użytku szkolnego programów. Organem odpowiedzialnym za ten proces jest nadal MENiS, ale ocena merytoryczna należy do Krajowego Ośrodka Recenzentów Programów i Podręczników Szkolnych. Obecnie programy dla szkół podstawowych, zgłoszone przez nauczycieli mniejszości narodowych czekają na stanowisko autorów wobec uwag przesłanych przez recenzentów. Natomiast podstawa programowa dla liceum profilowanego została opublikowana niedawno i w związku z tym nowe projekty nie dotarły jeszcze do MENiS.
6. Podręczniki.
Ze względu na wysokie koszty druku niskonakładowych podręczników dla mniejszości narodowych MENiS wykupuje pełne nakłady i rozsyła je bezpłatnie do szkół. W oparciu o nowe podstawy programowe dla szkół podstawowych i gimnazjów w latach 1999 - 2001 wydano podreczniki dla szkół nastepujących mniejszości narodowych: 11 podreczników dla mniejszości litewskiej, 5 - dla białoruskiej, 5 - dla słowackiej i 3 - dla ukraińskiej. Plany wydawnicze na rok 2002 zawieraja 11 pozycji (w tym: 3 podreczniki dla Białorusinów, 3 - dla Słowaków i 5 - dla Ukraińców).
7. Nowelizacja przepisów oświatowych.
Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu przygotowało nastepujące projekty rozporzadzeń regulujących edukacje dzieci i młodzieży należących do mniejszości narodowych i etnicznych:
w sprawie warunków i wykonywania zadań umożliwiających podtrzymania poczucia tozsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i grup etnicznych,
w sprawie sposobu podziału środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli, określenia form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych z tych środków oraz szczegółowych kryteriów i trybu ich przyznawania,
w sprawie warunków i trybu tworzenia, przekształcania i likwidowania oraz organizacji i sposobu działania placówek doskonalenia nauczycieli,
w sprawie warunków i trybu dopuszczenia do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz zalecenia środków dydaktycznych.
Obecnie projekty te znajdują się w toku uzgodnien międzyresortowych.
8. Szkoły mniejszości narodowych jako szkoły o znaczeniu regionalnym, których organem prowadzącym jest samorząd województwa.
W celu rozwiaząnia problemu statusu majątkowego szkół ukraińskich przedstawiciele mniejszości ukraińskiej zaproponowali wpisanie szkół własnej mniejszości do załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie określenia wykazu szkół i placówek o znaczeniu regionalnym, których prowadzenie należy do samorządu województwa (Dz.U. z 1998 r. Nr 147 poz. 964). Ponieważ wyżej opisane działanie nie rozwiązałoby problemu statusu majątkowego szkół ukraińskich przedstawiciel MENiS zaproponował rozwiązanie polegające na porozumieniu między gminami, a przyszłym organem prowadzącym szkoły (województwem). Możliwość taką stwarza ustawa o samorządzie gminnym. Międzyresortowy Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych zobowiazał się do udzielenia pomocy przy konstruowaniu umów między dotychczasowymi organami prowadzącymi szkoły, a samorządem województwa, w sytuacji gdy nie powiodły się próby bezpośredniego porozumienia zainteresowanych i na wyraźny, pisemny wniosek Związku Ukraińców w Polsce. W celu zapoznania się z problemami szkół ukraińskich zaproponowano odbycie posiedzenia wyjazdowego w Zespole Szkół Ogólnokształcących z językiem ukraińskim w Białym Borze.
9. Egzaminy w języku mniejszości narodowych po szkole podstawowej oraz gimnazjum.
Przedstawiciele mniejszość litewskiej podczas spotkań Podzespołu zaproponowali wprowadzenie w języku litewskim sprawdzianu po szkole podstawowej i egzaminu na zakonczenie gimnazjum w szkolach z wykładowym językiem litewskim. W związku z powyzszym przedstawiciele mniejszości litewskiej zostali zobowiązani do przygotowania wstępnej wersji zakresu materiału, który miałby obowiazywać podczas egzaminu w języku litewskim. Jednocześnie podkreślono, iż na skutek wprowadzenia nowych zasad egzaminowania (charakter zintegrowany egzaminu, bez podziału na poszczególne przedmioty) niemożliwe będzie przeprowadzenie całości egzaminu w języku innym niz urzędowy. W grudniu 2001 r. została przesłana do Podlaskiego Kuratora Oświaty opinia mniejszości litewskiej odnośnie egzaminów po szkole podstawowej oraz gimnazjum w szkołach z litewskim językiem nauczania. Zaproponowano, aby sprawdzian po szkole podstawowej obejmował: test w tym języku, w którym wykładane są poszczególne bloki przedmiotowe oraz sprawdzian podstawowych wiadomości z języka litewskiego, historii i kultury Litwy. Natomiast egzaminu po gimnazjum powinien zostać przeprowadzony: w części humanistycznej w języku polskim, w części matematyczno-przyrodniczej zostać przetłumaczony na język litewski i dodatkowo zawierać cześć lituanistyczna.