Kryzysy w turystyce. Praca na ok. 1/2 strony A4 + przypisy co najmiej 2 ksiąze

Rynek usług turystycznych podlega ciągłym przemianom pod wpływem różnorodnychimpulsów płynących z otoczenia międzynarodowego, a także czynników wynikającychz uwarunkowań krajowych, regionalnych i lokalnych. Wpływ tych czynników uwidacznia się zarówno od strony podażowej, tj. funkcjonowania przedsiębiorstw tego sektora, jak i odstrony popytowej, a więc klienta usług turystycznych.Uwarunkowania przemian w światowej turystyce związane są przede wszystkim z pro - cesami globalizacyjnymi i integracyjnymi, które nie tylko tworzą nowe warunki do gospo - darowania dla podmiotów branży turystycznej, ale również wpływają na zmiany preferencji,modelu i stylu życia członków „społeczeństwa informacyjnego”, co z kolei przekłada się naokreślone zmiany w zakresie form spędzania czasu wolnego, sposobów organizacji wypo - czynku, preferencji zakupu określonych dóbr i usług turystycznych oraz wyboru kierunkówwyjazdów turystycznych.Do czynników mających wpływ na kształtowanie się struktury i dynamiki rynku tury - stycznego (a także innych sektorów gospodarki, np. przemysłowego − por. Rachwał 2003,2009a,b; Zioło 2003), a związanych z globalizacją gospodarki światowej zaliczyć należymiędzy innymi:− procesy koncentracji kapitału oraz procesy integracyjne przedsiębiorstw, prowadzą  - ce do wzrostu znaczenia działalności korporacji międzynarodowych, których rola w świato - wym rynku usług turystycznych jest coraz większa;− szybki postęp technologiczny, w tym − co szczególnie ważne z punktu widzeniarozwoju światowej turystyki − w środkach komunikacji, tj. łączności i transportu;− kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego związane ze swobodnym przepły - wem informacji dzięki dynamicznemu rozwojowi technologii informacyjnych, co wpływana skrócenie czasu w zakresie kontaktów między osobami zarządzającymi podmiotamigospodarczymi, a także na szybki i łatwy dostęp do oferty przez klienta usług turystycznych,z możliwością sprawdzenia cen czy natychmiastowego dokonania rezerwacji i zakupu;− wzrost znaczenia technologii informatycznych w zarządzaniu podmiotami gospodar  -gospodarowanie oparte na wiedzy, prowadzące do wzrostu znaczenia zaawanso - wanych prac badawczo-rozwojowych i innowacji, prowadzące do uzyskiwania przewagikonkurencyjnej przez innowacyjne przedsiębiorstwa tego sektora nad podmiotami, które niedostrzegły wzrastającej roli wiedzy we współczesnej gospodarce; – liberalizacja w handlu międzynarodowym, prowadząca do ograniczania barier w prze -  pływie towarów i usług;− bardziej swobodne przemieszczanie się ludzi, dzięki liberalizacji przepisów dotyczą  - cych przekraczania granic oraz rozwój światowego systemu transportu lotniczego, kołowe - go, kolejowego i morskiego;− swobodny przepływ kapitału, czego przejawem są inwestycje korporacji między - narodowych w różnych krajach, co zwiększa przepływy bezpośrednich inwestycji zagra - nicznych, których znaczenie w rozwoju gospodarczym układów przestrzennych różnej skalirośnie;− procesy integracyjne państw i regionów, w tym proces integracji europejskiej i zwią  - zane z tym wprowadzenie zasad jednolitego rynku turystycznego w Unii Europejskiej. Na turystykę mają także wpływ inne czynniki o charakterze globalnym, takie jak:− globalne zmiany klimatyczne, z czym związane jest m.in. nasilenie się zjawisk eks - tremalnych (np. powodzi, huraganów);− zjawiska katastroficzne w skali globalnej: wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi(w tym wywołujące tsunami) itp.;− zagrożenie chorobami (np. pandemią grypy czy AIDS);− nasilanie się terroryzmu i konfliktów na tle etnicznym (narodowościowym), religij - nym i innych w wielu regionach świata, co prowadzi do spadku poczucia bezpieczeństwaturystów przebywających w tych regionach. Należy również zwrócić uwagę na przemiany w gospodarce światowej związane z przej - ściem od „korzyści skali” ( economies of scale ) do „korzyści różnorodności” ( economies of variety ) oraz zmiany preferencji, modelu i stylu życia członków „społeczeństwa informa - cyjnego”, związane m.in. ze wzrostem zamożności wielu społeczeństw i tym samym więk  - szą chęcią poznania nowych kultur w różnych obszarach Ziemi, co przekłada się na wzrostzainteresowania czynnym wypoczynkiem (w miejsce dotychczasowego wypoczynku bier  - nego), turystyką poznawczą i wypoczynkiem indywidualnym (w miejsce grupowych wyjaz - dów zorganizowanych) oraz imprezami niestandardowymi. Współczesne przemiany sektoraturystycznego zachodzą więc pod wpływem wielu czynników (ryc. 1).W latach 2008−2010 szczególnego znaczenia w przemianach sektora turystycznegonabiera światowy kryzys gospodarczy i związane z nim działania rządów różnych krajów podejmowane w celu przeciwdziałania skutkom kryzysu, a także upadek wielu firm, w tymtransportowych, i instytucji finansowych ściśle związanych z sektorem turystycznym (ban - ków, towarzystw ubezpieczeniowych). Należy zgodzić się więc z twierdzeniami wielu ba - daczy i praktyków życia gospodarczego, że wkroczyliśmy w erę turbulencji, gdzie sytuacjaspołeczno-gospodarcza staje się nie tylko niestabilna, ale także nieprzewidywalna. ZdaniemP. Kotlera i J. Caslione’a (2009) turbulencje stały się „nową normalnością”, a ich cechą charakterystyczną są nagłe okresy prosperity i szybkie spadki, które przedłużając się, mogą  prowadzić do recesji, a nawet głębokiego, długotrwałego kryzysu. Dotyka on praktyczniewszystkich krajów, gdyż gospodarka światowa weszła w nową epokę nazywaną erą globa - lizacji, tj. ścisłych powiązań i wzajemnych zależności gospodarek poszczególnych państw.Dlatego też jakieś ważne wydarzenie gospodarcze w danym kraju (krach na giełdzie, upadek   Turystyka w warunkach światowego kryzysu gospodarczego   119dużej instytucji finansowej, silna dewaluacja waluty itp.) rozprzestrzenia się na inne i powo - duje duże turbulencje także na innych rynkach i w różnych branżach. Powszechnie przyjmu -  je się bowiem, że globalizacja często staje się czynnikiem zwiększającym ryzyko pojawieniasię kryzysów finansowych (Nesterowicz 2010) i w efekcie całej gospodarki. K  ształtowanie   się   wybranych   wsKaźniKów   seKtora   turystyczneGo   w   warunKach   światoweGo   Kryzysu Światowy kryzys gospodarczy, który w pełni uwidocznił się w drugiej połowie 2008roku, dotknął w mniejszym lub większym stopniu każdej branży gospodarki światowej.Turystyka nie stanowi tutaj wyjątku. W niniejszym opracowaniu podjęto próbę analizy sekto - ra turystyki w warunkach trwającego światowego kryzysu gospodarczego. Przeprowadzone – zarówno od strony popytowej, jak i podażowej – analizy pozwoliły na określenie kondycjisektora.W pracy wykorzystano dane UNWTO (World Tourism Organization) oraz WTTC(World Travel & Tourism Council), a także dane statystyczne i raporty Instytutu Turystykii GUS.Poddane analizie dane odnosiły się do okresu lat 2006−2010 1 , z prognozą na 2011 rok,i dotyczyły m.in.:− wielkości światowego ruchu turystycznego (dane dotyczyły ilości przyjazdów odwie - dzających z zagranicy – z wyszczególnieniem ilości przyjazdów turystów);− wielkości i struktury popytu turystycznego;− wkładu gospodarki turystycznej i przemysłu turystycznego w PKB;− wielkości zatrudnienia w gospodarce turystycznej i przemyśle turystycznym.Zakres przestrzenny analizowanych zjawisk obejmował Polskę na tle krajów tzw. starejUnii (UE15) i świata.Podstawowym miernikiem pozwalającym określić kondycję gospodarki jest PKB, czylizagregowana wartość dóbr i usług wytworzonych w gospodarce (danego kraju) w określonej jednostce czasu (najczęściej roku). Dla mierzenia efektów ekonomicznych turystyki stosujesię tzw. „PKB gospodarki turystycznej” i „PKB przemysłu turystycznego” 2 . Pojęcie gospodarki turystycznej zostało wprowadzone przez WTTC (Gołembski, red.,2002), która od ponad 20 lat, przy współpracy z Oxford Economics (OE), gromadzi danei prowadzi analizy pozwalające określić efekty ekonomiczne turystyki, tak w skali świata, jak i poszczególnych regionów i krajów. Według WTTC gospodarka turystyczna obejmujenie tylko dostawców typowych usług turystycznych, bezpośrednio związanych z obsługą ruchu turystycznego, jak zakwaterowanie, transport itp., ale również rodzaje działalnościgospodarczej wytwarzające dobra i usługi pośrednio powiązane z ruchem turystycznym, jak np. samochody, paliwo, przemysł lotniczy (w części służącej turystyce). WTTC do gospo - darki turystycznej zalicza również związane z turystyką inwestycje, wydatki publiczne i eks -  port dóbr  3 . Szacowany zatem przez WTTC „PKB gospodarki turystycznej” jest miernikie obejmującym zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie efekty generowane w turystycznymłańcuchu dostaw, i jest najszerszym podejściem, w którym mierzy się wkład sektora tury - stycznego w gospodarkę. Najwęższym podejściem jest natomiast tzw. „PKB przemysłu turystycznego”, w któ - rym mierzy się wartość dodaną tradycyjnego (typowego) przemysłu turystycznego, wyłącza -  jąc wszelkie pośrednie efekty generowane w całym łańcuchu dostaw 4 . Na ryc. 2 i 3 zaprezen - towano odpowiednio wielkość wkładu gospodarki turystycznej i przemysłu turystycznegow PKB w latach 2006−2010, z prognozą na rok 201m   czymi, w tym zastosowania różnego typu systemów   Podsumowując, przeprowadzone dla lat 2006−2009 analizy pozwalają stwierdzić,że zarówno w światowej, krajów tzw. starej Unii, jak i w polskiej turystyce widoczny jestregres, który osiągnął swoje apogeum w 2009 roku. Spadek dotyczył w zasadzie wszystkichanalizowanych wartości charakteryzujących kondycję sektora turystycznego. Turystyka oka - zała się więc być wrażliwą na współczesny światowy kryzys gospodarczy, choć spadki byłystosunkowo niewielkie. Należy jednak podkreślić, że turystyka, będąc sektorem wrażliwymna wiele czynników wymienionych na wstępie, w zasadzie stosunkowo często przechodziswego rodzaju kryzysy. Przykładami sytuacji kryzysowych w turystyce z ostatniej dekady,kiedy to również nastąpiło załamanie się wartości wielu wskaźników, a po których sektor turystyczny „podnosił się”, są m.in. ataki terrorystyczne z 11 września 2001 roku na WorldTrade Center, czy ataki terrorystyczne w Europie w 2005 roku. Można zatem powtórzyć zaKotlerem i Caslione (2009), że dla sektora turystyki w zglobalizowanej gospodarce kryzysysą „normalnością”, a turystyka „nauczyła się” z nimi radzić. Szczególną rolę odgrywa tutajumiejętność wypracowania przez przedsiębiorstwa strategii funkcjonowania w warunkachkryzysu oraz wprowadzane innowacje produktowe i procesowe, dzięki czemu możliwe jestobniżenie kosztów i zwiększenie sprzedaży (Repetowski 2010). Wydaje się, że i tym razemstosunkowo szybko sektor turystyczny wychodzi z okresu dekoniunktury. Dane z pierwszychtrzech kwartałów 2010 roku oraz prognozy na 2011 rok wskazują wyraźnie na odwracaniesię niekorzystnych tendencji. Dzieje się tak pomimo faktu, że turystyka − w przeciwień - stwie do innych sektorów gospodarki − z reguły nie była objęta specjalnymi programamiantykryzysowymi, szczególnie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Jodkowska 2009;  Polska… 2009).Według UNWTO, liczba międzynarodowych przyjazdów turystycznych w skali świataw pierwszych dziewięciu miesiącach 2010 roku wzrosła o 7% w porównaniu z tym samymokresem roku 2009 roku, a prognozy na 2011 rok wskazują na dalszy 4−5% wzrost. Odwróceniesię niekorzystnych trendów odnotowuje się również w zakresie innych wskaźników, jak po -  pyt turystyczny, wkład gospodarki turystycznej i przemysłu turystycznego w PKB i tworze - nie miejsc pracy. Czy jednak będą to trwałe zmiany wzrostowe, czy tylko chwilowe odbiciei krótkotrwały trend wzrostowy? Pytanie to na chwilę obecną pozostaje bez odpowiedzi, ko - nieczne są więc dalsze obserwacje i analizy nowszych danych. Mimo oznak odwracającej się recesji konieczne jest zatem także, dla utrwalenia i wzmocnienia pozytywnych zmian, pod -  jęcie szeregu działań wspierających podmioty branży turystycznej i minimalizujących skutkikryzysu, działań i rozwiązań podejmowanych przez organizacje rządowe, samorządowe, go - spodarcze, krajowe i międzynarodowe. Istotną rolę w tym zakresie, zdaniem W. Karpińskiej-Mizielińskiej i T. Smugi (2009), mogą odegrać środki pozyskane przez przedsiębiorstwaz funduszy strukturalnych UE, choć należy zdawać sobie sprawę, że w warunkach kryzy - su pierwszoplanowym działaniem beneficjentów tych funduszy będzie obrona istniejących pozycji na rynku i zachowanie miejsc pracy, a nie inwestycje i innowacje. Natomiast zda - niem S. Cioka (2009), w działaniach antykryzysowych w wymiarze regionalnym w warun - kach polskich ważnym aktorem jest samorząd województwa, odpowiedzialny za politykę regionalną, który może wdrażać odpowiednie programy przeciwdziałające skutkom kryzysui − jak wskazuje przykład Dolnego Śląska − mogą być one skuteczne