Caritas

1. Czym jest Caritas?
2. Rys historyczny
3. Caritas w świecie
4. Caritas Polska
5. Caritas w Polsce
6. Caritas diecezji
7. Kontekst pracy Caritas
8. Dziedziny pomocy
9. Formy pomocy



Czym jest Caritas?
Caritas to miłość, określony rodzaj miłości
- miłość bratnia, podnosząca, wspierająca, akceptująca. Do takiej miłości-pomocy względem wszystkich potrzebujących, ubogich i słabych - bez oglądania się na rasę, wyznanie, narodowość czy stopień winy - wzywa i uzdalnia chrześcijan Jezus Chrystus. Miłość tak pojęta nie może nie stawiać wspieranemu nieodzownych wymagań, a nierzadko też obyć się bez profesjonalnych umiejętności. Jednak pierwsze w kolejności i hierarchii pozostaje proste otwarcie na zgnębioną siostrę lub brata. To jest caritas Kościoła w najistotniejszym sensie i ona jest racją bytu organizacji, której na imię CARITAS.
Rys historyczny
O ile działalność dobroczynna realizowana była w Kościele od zarania jego egzystencji, o tyle próby jej ujednolicania i centralizowania zaczęto podejmować na przełomie XIX i XX wieku.
W Polsce do powołania ogólnokrajowego organu pod nazwą Instytut Caritas doszło w roku 1929. Instytut Caritas koordynował działalność Caritas diecezjalnych powstających sukcesywnie na przestrzeni lat trzydziestych. Caritas diecezjalne obejmowały wszystkie podmioty kościelne pracujące na niwie charytatywnej - instytucje zakonne, stowarzyszenia, sodalicje, bractwa itp. Działalność dobroczynna Kościoła kontynuowana była w warunkach okupacji niemieckiej, a w pierwszych latach powojennych nastąpił jej burzliwy rozwój. Przerwały go w roku 1950 dekrety władz komunistycznych likwidujące Caritas kościelną i przekazujące cały jej majątek reżimowemu Zrzeszeniu Katolików Świeckich "Caritas". Na niwie charytatywnej, co prawda w ograniczonym zakresie i w dużej zależności od czynników państwowych, pozostały oficjalnie jedynie zakony. Istniała jednak i podejmowała działania zwłaszcza w sferze duszpasterskiej Komisja Episkopatu d/s Duszpasterstwa Miłosierdzia. Nieprzerwanie organizowano Tygodnie Miłosierdzia i wiele osób otrzymywało konkretną pomoc w ramach parafii. W latach osiemdziesiątych na bazie rozdawnictwa pomocy zagranicznej coraz większą rolę zaczęła odgrywać Komisja Charytatywna Episkopatu Polski (tak przemianowano dawniejszą Komisję d/s Duszpasterstwa Miłosierdzia).
Ważnym etapem na drodze do odrodzenia działalności społecznej Kościoła było powstanie instrukcją Episkopatu z roku 1986 parafialnych zespołów charytatywnych. Powstały one w większości parafii w kraju i wychodząc od rozdawnictwa darów zagranicznych stopniowo ewoluowały w kierunku społecznej samopomocy. Caritas Kościoła wracała w poszczególnych diecezjach do życia począwszy od roku 1989. We wszystkich 39 diecezjach powstały sukcesywnie autonomiczne Caritas diecezjalne. 10 października 1990 roku powołano krajowy organ koordynacyjny pod nazwą Caritas Polska. Podobieństwo struktur między Caritas współczesną a przedwojenną nie zmienia faktu, że o ile Caritas przedwojenna ujęła w swoje struktury pewną istniejącą już rzeczywistość, o tyle powołanie obecnej Caritas było odgórnym działaniem obliczonym na wypełnienie niezawinionej luki w sferze społecznej działalności Kościoła. W skład współczesnej Caritas nie weszły te podmioty kościelne, którym udało się przetrwać na niwie charytatywnej okres komunizmu (tj. np. zgromadzenia zakonne). Całą "odziedziczoną" rzeczywistością były wspomniane wyżej parafialne zespoły charytatywne, rewindykowane nieruchomości oraz niektóre placówki. Struktury Caritas w większości diecezji tworzone były właściwie od zera. Z faktu, że w odróżnieniu od sytuacji sprzed roku 1950 Caritas nie obejmuje dziś zasadniczo działalności zgromadzeń zakonnych czy stowarzyszeń katolickich, wynika, iż jest ona jedynie fragmentem - choć bardzo istotnym - działalności Kościoła w Polsce na rzecz potrzebujących.
Caritas w świecie
Caritas jest organizacją o zasięgu światowym.
Caritas Internationalis
Caritas Internationalis to federacja 146 organizacji Caritas ze 194 państw i terytoriów całego świata. Jej organy centralne pełnią rolę koordynacyjną, informacyjną i reprezentacyjną przy organizowaniu pomocy w skali globalnej.

Struktura personalna:
Komitet Wykonawczy - przewodniczący Caritas Internationalis, przewodniczący Caritas regionalnych i członkowie rotacyjni
Caritas Internationalis - przewodniczący: bp Alfonso Felippe Gregory - Brazylia
Zgromadzenie Generalne - delegaci wszystkich organizacji członkowskich
Biuro - przewodniczący Caritas Internationalis, przewodniczący Caritas regionalnych, Sekretarz Generalny
Sekretariat Generalny w Rzymie - sekretarz generalny: Luc Trouillard
Od czerwca 1999 roku Caritas Polska będzie członkiem Komitetu Wykonawczego Caritas Internationalis.
Organizacje członkowskie federacji dzielą się na siedem grup regionalnych:
· Caritas Afryka
· Caritas Ameryka Południowa
· Caritas Ameryka Północna
· Caritas Azja
· Caritas Bliski Wschód / Afryka Północna
· Caritas Oceania
· Caritas Europa
Caritas Europa
Caritas Europa zrzesza 42 organizacje krajowe (z czego 8 to członkowie stowarzyszeni, a 2 - członkowie-korespondencji) i podejmuje przez swoje organy działalność koordynacyjną, informacyjną i reprezentacyjną na szczeblu europejskim.

Struktura personalna:
Caritas Europa - przewodniczący: Denis Vienot - Francja
Sekretariat Regionalny w Brukseli - Sekretarz generalny: Hermann Icking
Caritas w Polsce jest pełnoprawnym członkiem Caritas Europa. Caritas Polska jako ciało ją reprezentujące jest członkiem Komisji Stałej oraz (od czerwca 1999r.) wiceprzewodniczącą Caritas Europa.
Caritas Polska
Caritas Polska jest duszpasterską instytucją charytatywną Episkopatu Polski. W stosunku do Caritas diecezjalnych pełni rolę pomocniczą. Władzą nadrzędną dla Caritas Polskiej jest Konferencja Episkopatu Polski. Ona też nadaje Caritas Polskiej statut i powołuje jej dyrektora. Caritas Polska jest wyposażona zarówno w kościelną, jak cywilną osobowość prawną. Jako organ centralny i ogólnokrajowy Caritas Polska pełni następujące funkcje:
· Koordynacyjną: koordynowanie, usprawnianie i ujednolicanie akcji podejmowanych wspólnie przez Caritas diecezjalne (Caritas Polska zatrudnia koordynatora stacji opieki i koordynatora do spraw mediów).
· Reprezentacyjną: reprezentowanie Caritas Kościoła w Polsce wobec innych podmiotów w kraju i za granicą (urzędów państwowych, mediów ogólnopolskich, organizacji zagranicznych i międzynarodowych).
· Operacyjną: podejmowanie samodzielnej działalności pomocowej (organizowanie ogólnokrajowych zbiórek na pomoc dla zagranicy, wysyłanie transportów z tą pomocą, pozyskiwanie i udostępnianie środków na różne inicjatywy pomocowe w kraju, zarządzanie udzielonymi funduszami celowymi, finansowanie programów pomocowych za granicą).
· Formacyjno-informacyjną: organizowanie szkoleń i sympozjów; rozpoznawanie obszarów i skali ubóstwa w Polsce; działalność wydawnicza za pośrednictwem Fundacji "Pro Caritate".
W ramach Caritas Polskiej działa Biuro Au-Pair "Droga", pośredniczące w wyjazdach dziewcząt z Polski do rodzin na Zachodzie Europy w charakterze opiekunek do dzieci.
Caritas w Polsce
W Polsce Caritas zorganizowana jest na zasadzie w pełni autonomicznych organizacji diecezjalnych. Tworzy ją 39 Caritas diecezjalnych z centralami w stolicach diecezji, a nadto równorzędne wobec nich: Caritas archidiecezji przemysko-warszawskiej i Caritas diecezji wrocławsko-gdańskiej obrządku grekokatolickiego, Caritas Ordynariatu Polowego, Caritas Zakonu Bonifratrów. Ogólnokrajowym organem koordynacyjno-reprezentacyjnym jest Caritas Polska z siedzibą w Warszawie.
W skład każdej Caritas diecezjalnej wchodzi statutowo centrala diecezjalna z prowadzonymi przez nią placówkami oraz - jako ogniwo podstawowe - Caritas parafialne. Jeśli wymaga tego specyfika środowiska, na szczeblu podstawowym tworzone są koła Caritas (np. koła szkolne, koła osób niepełnosprawnych i in.).
W praktyce zamiast Caritas parafialnych bardzo często działają jeszcze "parafialne zespoły charytatywne" powołane do życia instrukcją Episkopatu Polski z 1986 r., a więc jeszcze przed odrodzeniem się Caritas. Sytuacja jest zróżnicowana w zależności od diecezji. W niektórych diecezjach (np. tarnowskiej, opolskiej, gliwickiej) zespoły parafialne przedzierzgnęły się w Caritas parafialne, w innych częściowo, w jeszcze innych w minimalnym stopniu. Stosownie do sytuacji niniejszy informator operować będzie w rozdziale zatytułowanym "Przegląd diecezjalnych organizacji Caritas" oboma pojęciami: "Caritas parafialnych" i "parafialnych zespołów charytatywnych". W dalszej perspektywie coraz więcej parafialnych grup charytatywnych utożsamiać się będzie z Caritas.
W niektórych diecezjach istnieje szczebel pośredni między centralą diecezjalną a parafią: okręgi lub rejony Caritas (diecezja elbląska, gliwicka, lubelska, opolska, radomska, rzeszowska); dekanalni duszpasterze charytatywni (diecezja tarnowska), dekanalne instruktorki charytatywne (archidiecezja katowicka).

Diecezje Kościoła katolickiego w Polsce.
Stolice diecezji są zarazem siedzibami diecezjalnych central Caritas.
Ogniwa Caritas diecezji:

Okręgi, rejony, dekanaty funkcjonują tylko w niektórych diecezjach
Caritas diecezji
Caritas diecezji jest odrębnym, w pełni autonomicznym podmiotem prawa kościelnego i cywilnego. Działa na mocy własnego statutu. Oficjalnie na jej czele stoi właściwy biskup-ordynariusz. W praktyce zasadniczy ciężar zadań na szczeblu diecezjalnym spoczywa na działającym w jego imieniu dyrektorze Caritas diecezji oraz diecezjalnej centrali Caritas. W skład Caritas diecezji wchodzi diecezjalna centrala Caritas oraz ogniwa Caritas szczebla podstawowego (Caritas parafialne i koła Caritas). W niektórych diecezjach funkcjonuje szczebel pośredni w postaci okręgów, rejonów lub dekanalnych duszpasterzy charytatywnych.
Diecezjalna centrala Caritas
Diecezjalna centrala Caritas ma siedzibę w stolicy diecezji. Jest to niewielki zespół ludzi (dyrektor Caritas diecezjalnej, jego zastępca, sekretarz itp.) zawiadujący działalnością diecezjalnej organizacji Caritas. Centrala posiada własne biuro oraz prowadzi wyspecjalizowane placówki pomocy. Zazwyczaj przy biurze funkcjonują punkty doraźnej pomocy typu magazynów wydających dary czy bezpłatnych poradni.
Zadania diecezjalnej centrali Caritas:
· zakładanie i prowadzenie placówek pomocy;
· organizowanie bieżącej pomocy dla osób fizycznych;
· organizowanie struktur Caritas (ogniw niższych szczebli) w postaci okręgów, kół, a przede wszystkim Caritas parafialnych;
· formacja i edukacja pracowników charytatywnych;
· organizowanie i prowadzenie stałych i okazjonalnych akcji finansujących działalność charytatywną.
Caritas parafialna
W ramach Caritas diecezji obok diecezjalnej centrali Caritas i jej placówek istnieje również drogi, w znacznej mierze niezależny nurt pracy na szczeblu parafialnym. Caritas parafialna jest podstawowym ogniwem Caritas. Oba nurty - "centralny" i "parafialny" - wzajemnie się uzupełniają i oddziałują na siebie. Działalność na szczeblu centralnym umożliwia realizację zadań zakrojonych na większą skalę. Centrala diecezjalna wnosi wkład koordynacyjny i formacyjny (delegaci grup parafialnych spotykają się regularnie z dyrektorem diecezjalnym, odbywają wspólne rekolekcje itp.). Z drugiej strony społeczne zaangażowanie Kościoła bez podłoża w postaci działających na najniższym szczeblu wolontariuszy stałoby się w dużej mierze fasadowe. Wystarczy wskazać na fakt, że liczba osób potrzebujących, do których Caritas dociera w parafiach, nieporównanie przewyższa liczbę osób objętych działalnością central diecezjalnych. Wolontariusze z parafii stanowią też dla bardziej złożonych czy wyspecjalizowanych form działania Caritas bezcenny rezerwuar ludzki i środowisko wychowawcze. W praktyce zadania charytatywne na szczeblu parafialnym realizowane są często przez "parafialne zespoły charytatywne", które powstały przed przywróceniem do życia Caritas Kościoła. W niektórych diecezjach dokonał się, a w większości trwa proces utożsamiania się tych zespołów z Caritas.
Caritas parafialna zostaje ustanowiona decyzją dyrektora Caritas diecezjalnej. Na czele Caritas parafialnej stoi każdorazowo proboszcz parafii, który działa poprzez swojego świeckiego zastępcę.
Członkowie parafialnych oddziałów Caritas są wyłącznie wolontariuszami.
Do zadań Caritas na szczeplu parafii należy:
· mobilizacja charytatywna wspólnoty parafialnej;
· rozpoznawanie potrzeb i możliwości pomocy;
· świadczenie pomocy potrzebującym;
· współpraca z diecezjalną centralą Caritas, z właściwym terytorialnie okręgiem Caritas, a także z innymi Caritas parafialnymi.
Środowiskowymi odpowiednikami zespołów parafialnych są koła Caritas. Z obecnej praktyki znane są zwłaszcza koła szkolne, do których należą uczniowie. Pracują oni charytatywnie pod kierunkiem wychowawcy lub nauczyciela.


Kontekst pracy Caritas
Autonomia Caritas diecezjalnych w połączeniu z ogromnym zróżnicowaniem sytuacji w poszczególnych diecezjach jest przyczyną dużych dysproporcji w zaawansowaniu pracy Caritas w różnych regionach kraju. Dysproporcje te uwarunkowane są przede wszystkim socjologicznie. Istnieją regiony o bardziej zakorzenionej tradycji samopomocy i samoorganizowania się. Z oczywistych względów (bliskość centrów decyzyjnych, poziom organizacji życia społecznego z jednej strony, a skala patologii społecznych z drugiej) podatniejszym terenem dla zorganizowanej pracy charytatywnej są również środowiska wielkomiejskie.
Caritas dysponuje nad wyraz skromnymi środkami finansowymi, stąd nieodzowność znacznego udziału finansowego innych podmiotów w jej działalności. Dotyczy to zwłaszcza stałych placówek Caritas, których utrzymywanie jest bardzo kosztowne. Najważniejszymi partnerami i źródłami finansowania Caritas w warunkach przeprowadzanej obecnie reformy ustrojowej są samorządy. One to zawierają z Caritas kontrakty na świadczenie różnorodnych usług socjalnych. Istotną rolę w zakresie działalności na rzecz niepełnosprawnych odgrywa Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Niebagatelny jest udział pomocy zagranicznej, a także w coraz większym stopniu rodzimych sponsorów. Natomiast niezmiennie ważni pozostają drobni indywidualni ofiarodawcy, którzy nie tylko dostarczają ogromnych środków w ramach wielkich kwest i zbiórek, ale też stanowią niezbędne społeczne zaplecze Caritas. Caritas ubiega się też o środki z funduszów europejskich.
Dziedziny pomocy
Istnieje kilka głównych dziedzin aktywności Caritas. Można je określić następująco:
· Dziecko, młodzież, rodzina
· Niepełnosprawność
· Choroba, podeszły wiek
· Skrajne ubóstwo
· Klęski żywiołowe, wypadki losowe
Wymienione wyżej obszary potrzeb najczęściej zazębiają się wzajemnie. Istnieją też inne dziedziny, w których Caritas, choć na mniejszą skalę, prowadzi swoją działalność, np. problem bezrobocia, migracji, uzależnień
Formy pomocy
Pomoc Caritas przybiera różnorakie formy. Po części udzielana jest w toku działalności poszczególnych ogniw Caritas (central diecezjalnych, okręgów, Caritas parafialnych, kół Caritas oraz parafialnych zespołów charytatywnych), po części w ramach wyspecjalizowanych placówek.



Działalność ogniw Caritas
Ogniwa Caritas prowadzą następujące formy działalności:
1. przedsięwzięcia cykliczne
2. pomoc indywidualna
3. akcje
4. formacja i edukacja
1. Przedsięwzięcia cykliczne
Zbiórki
Caritas organizuje regularnie różnego rodzaju zbiórki na rzecz potrzebujących. Do tradycji należy już połączone z kwestowaniem rozprowadzanie świec Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom oraz zbierana do specjalnych skarbonek jałmużna wielkopostna. Środki z kwesty wigilijnej przeznaczane są zawsze na pomoc dla ubogich dzieci. Cel jałmużny wielkopostnej pokrywa się z reguły ze szczególnymi potrzebami wskazanymi w corocznym orędziu papieskim na Wielki Post. W 1998 roku w ramach Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom rozprowadzono ponad 3.300.000 świec, co przyniosło wpływy netto w wysokości 9.700.000 złotych. Wpływy z jałmużny wielkopostnej w części, która została przekazana do dyspozycji diecezjalnych central Caritas (a większość środków została w parafiach) zamknęły się sumą 1.800.000 zł.
Wakacje
Do największych, powtarzających się co rok, cyklicznych przedsięwzięć Caritas należy organizowanie wakacji oraz ferii zimowych dla dzieci ubogich i zaniedbanych. Kolonie, obozy, półkolonie, pobyty u indywidualnych rodzin organizowane są we wszystkich niemal diecezjach, zarówno na szczeblu diecezjalnym, jak i parafialnym. Występuje ścisłe współdziałanie central diecezjalnych z Caritas parafialnymi. Te ostatnie biorą udział w kwalifikowaniu uczestników, dostarczają ochotniczej kadry wychowawczej i korzystają z pomocy centrali przy organizowaniu wakacji dla biednych dzieci we własnym zakresie. Akcja wakacyjna całej Caritas objęła w 1998 roku ok. 65.000 dzieci. Akcją wakacyjną są objęte również dzieci ze Wschodu (także ze środowisk polonijnych). W latach 1991-1996 był realizowany przede wszystkim program wakacji Caritas w Polsce dla dzieci z terenów skażonych przez elektrownię atomową w Czernobylu. Liczba dzieci ze Wschodu wspomaganych przez Caritas w tych latach przekroczyła 4.000 osób. W roku bieżącym na koloniach Caritas odpoczywało ok. 2.000 dzieci z Białorusi, Ukrainy, Rosji(m.in. z Syberii), Łotwy, Kazachstanu, Litwy. Caritas organizuje też co roku pobyty wakacyjne dla osób niepełnosprawnych, starszych i chorych, często połączone z rehabilitacją.
Tydzień Miłosierdzia
Tydzień Miłosierdzia odbywający się zawsze na początku października jest czasem budzenia wrażliwości wspólnot parafialnych na niedolę ludzi potrzebujących. W szczególności na szczeblu parafialnym grupy charytatywne mają w tym czasie sposobność do głębszej refleksji nad sensem i celami swych działań, zaprezentowania się szerszemu ogółowi i podjęcia konkretnych przedsięwzięć. Caritas Polska wydaje na Tydzień Miłosierdzia specjalne plakaty i materiały liturgiczno-homiletyczne.
Specjalne dni
Regularnie powtarzają się różnorakie imprezy, uroczystości i obchody organizowane z myślą o potrzebujących z okazji Dnia Chorych, Wielkanocy, Dnia Dziecka, Tygodnia Miłosierdzia, Bożego Narodzenia itp. Zaniedbane dzieci, osoby starsze, samotne, niepełnosprawne, chore zapraszane są na przyjęcia, koncerty, wycieczki, prelekcje itp.; obdarowywane upominkami, paczkami żywnościowymi.
2. Pomoc indywidualna
Wszystkie ogniwa Caritas świadczą pomoc zgłaszającym się lub zgłoszonym indywidualnym osobom. Udzielenie pomocy poprzedzone bywa zazwyczaj w miarę obiektywną oceną sytuacji wspomaganego. Jako przykłady pomocy indywidualnej wymienić można: opłacanie obiadów w szkole ubogim dzieciom, wydawanie paczek żywnościowych, używanej odzieży i sprzętów, opłacanie leków, rachunków za gaz i elektryczność, i in. Na szczeblu parafialnym w większym stopniu możliwy jest osobisty kontakt z potrzebującym (odwiedzanie chorych, pomoc w czynnościach domowych itp.).
W 1997 roku Caritas w Polsce udzieliła potrzebującym indywidualnej pomocy materialnej wycenianej na sumę 25.074.000 złotych. Ponadto pomoc finansowa udzielona przez Caritas osobom poszkodowanym przez powódź zamknęła się w 1997 roku kwotą 105.000.000 złotych. Oprócz tego pomoc rzeczową udzieloną przez Caritas powodzianom w 1997 roku wycenia się na ok. 120.000.000 złotych.
3. Akcje
W sytuacjach wymagających szczególnej mobilizacji ze względu na nagłość i zasięg problemu (katastrofy, klęski żywiołowe, wojny) Caritas podejmuje akcje pomocy dla poszkodowanych, które w przyszłości, w miarę możliwości, są kontynuowane. W szczególnych przypadkach Caritas realizuje projekty pomocy długofalowej. Akcje takie podejmowane były na rzecz powodzian w południowych rejonach Polski (Caritas wrocławska, bielsko-żywiecka, opolska, krakowska, tarnowska, kielecka) oraz - co jest już pewną tradycją - na rzecz dotkniętej różnego rodzaju klęskami ludności w innych krajach. Pomoc kierowana za granicę przybiera postać transportów, lub wsparcia finansowego Caritas krajów dotkniętych klęskami i wszelkimi kryzysami. Organizowaniem pomocy w sytuacji, gdy środki pochodzą z kwest ogólnokrajowych, zajmuje się przeważnie Caritas Polska. Caritas Polska organizowała lub współorganizowała transporty pomocy humanitarnej na Białoruś, do Kazachstanu, Czeczenii, Bośni, Rwandy i Litwy. Pomoc finansowa przekazana została Korei Płn., Rwandzie, Bangladeszowi, Białorusi, Kazachstanowi, Ukrainie, Litwie, Abchazji. Akcje finansowane są najczęściej ze specjalnych zbiórek.
4. Formacja i edukacja
Dużą wagę przykłada się do budzenia zaangażowania charytatywnego, właściwego kształtowania jego motywacji oraz przekazywania niezbędnej wiedzy fachowej. Działalność w tym zakresie podejmuje się zwłaszcza na szczeblu diecezji przez organizowanie rekolekcji i szkoleń dla wolontariuszy i pracowników Caritas.
Placówki Caritas
Placówki to forma pomocy najbardziej wyspecjalizowana i profesjonalna, z natury rzeczy związana z wydzieloną nieruchomością. Placówki prowadzone są zasadniczo przez diecezjalne centrale Caritas bądź okręgi (rejony) Caritas diecezjalnych. Tylko niektóre typy placówek, zwłaszcza kuchnie i świetlice, działają również na szczeblu parafii. Niniejszy rozdział wymienia lokalizacje placówek prowadzonych przez diecezjalne centrale Caritas bądź okręgi (rejony) Caritas diecezjalnych. (Pod pojęcie placówki podciągnięte są w niniejszym informatorze także hospicja domowe wyspecjalizowane grupy osób nie mające oparcia w nieruchomości).
Krąg problemowy: Dziecko, młodzież, rodzina
Domy Samotnej Matki (niekiedy zwane Domami Matki i Dziecka) są domami stałego pobytu, w których na kilkumiesięczny okres okołoporodowy znajdują schronienie kobiety spodziewające się dziecka, a spotykające się z powodu ciąży z odrzuceniem we własnym środowisku. Okres pobytu niejednokrotnie wydatnie się przedłuża, a pomoc ze strony personelu często rozciąga się na szukanie możliwości "urządzenia" podopiecznej po opuszczeniu placówki. Domy takie dysponują przeważnie kilkunastoma miejscami.
Domy dla Ofiar Przemocy, czasami zwane - tak jak Domy Samotnej Matki - Domami Matki i Dziecka, oferują czasowy pobyt kobietom narażonym wraz z dziećmi we własnym środowisku (zwłaszcza ze strony mężczyzny) na szykany i przemoc. Caritas prowadzi 4 takie placówki. Największy dom (mieszka w nim 40 kobiet z dziećmi) prowadzi Caritas w Krakowie, zatrudniając psychologa, pielęgniarkę, pracowników socjalnych i pedagogów.
Świetlice są przeznaczone dla dzieci ze środowisk nacechowanych ubóstwem i patologią społeczną. Dzieci przychodzą do świetlicy przed lub po lekcjach w szkole, mogą spokojnie uczyć się i bawić. Otrzymują posiłki. Gdzieniegdzie prowadzona bywa terapia (również antyuzależnieniowa w świetlicach uczęszczanych przez starsze dzieci i młodzież). W świetlicach często pracują wolontariusze. Centrale diecezjalne prowadzą w Polsce 26 świetlic. O wiele więcej świetlic (ponad 100) działa na szczeblu parafii. Wariantem świetlic są ochronki przeznaczone dla dzieci przedszkolnych.
W różnego typu domach stałego pobytu przebywają okresowo (najczęściej do ukończenia szkoły lub osiągnięcia określonego wieku) starsze dzieci i młodzież wymagająca szczególnej troski ze względu na: brak rodziców, złe środowisko domowe, biedę, konflikty z prawem lub upośledzenie. Caritas prowadzi 5 takich ośrodków o zróżnicowanym charakterze. Placówka w Szczecinie jest ośrodkiem wychowawczym pełniącym też rolę bursy dla ubogiej młodzieży. Placówka w Szczecinku jest bursą; w Kołdrąbie - domem dziecka; w Warszawie - internatem szkoły specjalnej. W Ustroniu-Nierodzimiu prowadzony jest program wychowawczy dla dziewcząt z trudnych środowisk.
Ośrodki - wypoczynkowe, rekolekcyjne, szkoleniowe - pełnią wszystkie wymienione funkcje, przyjmując gości na krótkie turnusowe pobyty. W przeważającej mierze wykorzystywane są jako baza wakacyjna dla dzieci. Z wielu obiektów korzystają także osoby starsze i niepełnosprawne, zwłaszcza tam, gdzie istnieją stosowne udogodnienia. Caritas dysponuje 40 ośrodkami, przeważnie w atrakcyjnych turystycznie okolicach. Są wśród nich obiekty sezonowe i czynne przez cały rok. Niekiedy w okresie letnim wykorzystywana jest na ośrodek wypoczynkowy inna placówka Caritas (np. bursa).
Krąg problemowy: Niepełnosprawność
Ośrodki rehabilitacyjne stwarzają różnorodne możliwości rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych. Są to placówki duże, o wyjątkowej bazie materialnej i fachowej, mieszczące pod jednym dachem wiele form pomocy. Mogą działać na zasadzie turnusowej, ambulatoryjnej, pobytu dziennego, a także łączyć różne sposoby funkcjonowania. Nierzadko jedną z oferowanych form pomocy są Warsztaty Terapii Zajęciowej.
Warsztaty Terapii Zajęciowej są metodą rehabilitacji przez włączanie osoby niepełnosprawnej w różnego typu praktyczne, twórcze zajęcia (pracownie stolarskie, wikliniarskie, kulinarne, krawieckie, malarskie itp). Sposób ich funkcjonowania określają przepisy państwowe, a spełnienie tych norm umożliwia otrzymanie środków z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Caritas prowadzi 13 takich placówek.
W Rudzie Śląskiej-Bielszowicach Caritas katowicka prowadzi warsztaty terapeutyczne dla niepełnosprawnych, nie mające statusu Warsztatów Terapii Zajęciowej.
Domy dziennego pobytu służą m.in. tym niepełnosprawnym, którzy ze względu na daleko posuniętą niesprawność, często również umysłową, nie mogą korzystać z Warsztatów Terapii Zajęciowej. Są to przypadki wymagające pomocy również z uwagi na ogromne obciążenie stałych opiekunów. Kilkugodzinna opieka obejmuje posiłki, a nierzadko również pewne formy rehabilitacji oraz dowóz. Caritas prowadzi 5 takich placówek.
Domy stałego pobytu dają osobom niepełnosprawnym stałe schronienie. Niektóre z nich (archidiecezja katowicka) funkcjonują na zasadzie "rodzinkowej", łącząc w małe wspólnoty osoby o różnym stopniu niesprawności i wychowując je do maksymalnego zaangażowania w "normalnym" świecie. Przy domu stałego pobytu często funkcjonują Warsztaty Terapii Zajęciowej. Caritas prowadzi 4 domy stałego pobytu dla osób niepełnosprawnych.
Zakłady pracy są formą integracji ze społeczeństwem poprzez pracę wykonywaną w warunkach maksymalnie zbliżonych do normalnych. Caritas prowadzi 2 takie placówki: wytwórnię okuć do mebli w Mikołowie-Borowej Wsi oraz introligatornię w Szczecinie.
Krąg problemowy: Podeszły wiek, choroba
Stacje opieki są formy opieki nad chorymi, starszymi i niepełnosprawnymi w domu. W stacjach opieki do tej pory pracowały zazwyczaj po dwie pielęgniarki wyposażone w samochody oraz sprzęt medyczny i pielęgnacyjny. W związku z reformą służby zdrowia i możliwością kontraktowania usług stacji przez samorządy zarysowuje się nowy model stacji o znacznie liczniejszym, kilkunastoosobowym personelu i bogatszym wyposażeniu, podejmujący zadania pielęgniarstwa rodzinnego (większość stacji w diecezji płockiej). Pielęgniarki stacji opieki odwiedzają podopiecznych w domu i tam dokonują niezbędnych czynności pielęgnacyjnych, medycznych i opiekuńczych (zastrzyków, kąpieli, ćwiczeń rehabilitacyjnych itp.). W razie potrzeby pacjent zostaje przewieziony na zabieg do budynku stacji. Stacje opieki rozpowszechnione są najbardziej w diecezjach opolskiej i gliwickiej (w sumie 61 placówek). Na pozostałym terytorium kraju jest ich 55 (oraz jedna na Ukrainie).
Gabinety rehabilitacyjne działają bardzo często w powiązaniu z lokalną stacją opieki. Wyposażone w stacjonarny sprzęt rehabilitacyjny i obsługiwane przez fachowe siły dają możliwość rehabilitacji ruchowej osobom starszym i niepełnosprawnym dowożonym samochodami stacji opieki. Spośród 53 działających w Polsce gabinetów rehabilitacyjnych 45 znajduje się na terenie diecezji opolskiej i gliwickiej.
Domy dziennego pobytu oferują przez 6-8 godzin dziennie osobom starszym, samotnym, chorym (a także - i jest to osobna kategoria domów - osobom z problemami psychicznymi) możliwość przebywania w ogrzanych pomieszczeniach, rozrywki, spotkań, a najczęściej również pomoc medyczną, wyżywienie i jeśli to potrzebne - terapię. W archidiecezji katowickiej funkcjonują domy "jednorazowego" dziennego pobytu. Ludzi starszych przywozi się tu co jakiś czas w grupach na jeden dzień zorganizowanego wypoczynku. Domów dzienne-go pobytu na szczeblu centralnym Caritas prowadzi 12. Placówki takie funkcjonują też na szczeblu parafialnym.
Domy stałego pobytu dla osób starszych, chorych, niedołężnych miewają różny charakter: od domów o wysokim standardzie (pokoje jednoosobowe z łazienką, brak barier architektonicznych, szerokie możliwości rehabilitacji) po domy mniejsze i mniej komfortowe. Istnieją placówki wyspecjalizowane w opiece nad ludźmi zupełnie niesprawnymi fizycznie lub umysłowo (Grybów). W Rudzie Śl. osoby starsze przyjmowane są w jednym z domów tylko na pobyt kilkumiesięczny - dla czasowego ulżenia rodzinie w opiece. Diecezjalne centrale Caritas prowadzą w Polsce 13 domów stałego pobytu.
Hospicjum tworzy grupa osób opiekująca się chorymi w ostatnich stadiach choroby terminalnej (z reguły nowotworowej). Wsparcia udziela się również rodzinie chorego. Hospicja mają charakter albo stacjonarny (własne łóżka szpitalne), albo opieki domowej (odwiedzanie chorych w domach i szpitalach). Hospicja stacjonarne nie mogą obyć się bez etatowej kadry medycznej i pielęgniarskiej. Hospicja domowe działają na zasadzie wolontariatu. Hospicja stacjonarne sprawują też opiekę nad chorymi w domu za pośrednictwem własnego zespołu opieki domowej. Typowym dopełnieniem działalności hospicjum jest poradnia paliatywna. Wszystkie osoby pracujące w hospicjum przechodzą specjalne szkolenie. Caritas prowadzi 11 hospicjów. Hospicja w Kwidzynie, Miechowie i Płocku posiadają oddziały stacjonarne.
Poradnie w zależności od dziedziny działania oferują nieodpłatnie możliwość korzystania z porad lekarza, prawnika, terapeuty uzależnieniowego, psychologa. Takich poradni jest 6. Ostatnio powstały też 2 Ośrodki Adopcyjne, które można zakwalifikować jako poradnie adopcyjne.
Apteki, czyli punkty wydawania darmowych lub zniżkowych leków, funkcjonują przy 9 diecezjalnych centralach Caritas. Jest ich 10. Apteki działają także na szczeblu parafialnym. Otrzymywane z zagranicy leki Caritas przekazuje również bezpośrednio placówkom publicznej służby zdrowia.
Krąg problemowy: Skrajne ubóstwo
Schroniska dla bezdomnych działają albo na zasadzie noclegowni (możliwość spędzania jedynie nocy), albo na zasadzie pobytu całodobowego. Zasadniczo udziela się schronienia tylko na pewien okres czasu i próbuje skłonić podopiecznych do usamodzielnienia. Pensjonariusze z reguły otrzymują wyżywienie. Ponadto oferuje im się różnego typu pomoc terapeutyczną, zwłaszcza antyuzależnieniową. Pobyt w schronisku bywa odpłatny; są to jednak kwoty symboliczne. Caritas prowadzi 11 schronisk. Są to poza jedną placówką w Częstochowie i Toruniu schroniska dla mężczyzn. Tylko dwie z nich (warszawska i toruńska) mają charakter noclegowni.
Ponadto funkcjonują łaźnie dla bezdomnych (w Toruniu i Kaliszu) oraz dom dziennego pobytu dla bezdomnych (Olsztyn).
Kuchnie są najbardziej rozpowszechnionymi placówkami Caritas. Kuchni prowadzonych na szczeblu centrali i okręgów (rejonów) Caritas jest 38. Około 100 działa na szczeblu parafialnym. Kuchnie wydają w określonych godzinach gorące posiłki zarejestrowanym i przypadkowym stołownikom. Posiłki z reguły można spożyć na miejscu (stołówka), choć bywają kuchnie gotujące tylko "na wynos" lub rozwożące posiłki niedołężnym podopiecznym do domów (tzw. "kuchnie na kółkach").
We wszystkich niemal diecezjalnych centralach Caritas, a także w bardzo wielu parafiach można uzyskać w określonych godzinach i pod pewnymi warunkami doraźną pomoc materialną w tzw. punktach socjalnych. Działając na bazie lokalnego magazynu wydają one artykuły żywnościowe, używaną odzież lub sprzęty oraz inne artykuły pochodzące od indywidualnych dawców lub firm. Sporadycznie udziela się też wsparcia finansowego, np. w postaci pokrycia rachunków za gaz, elektryczność czy leki.
Krąg problemowy: Migracja
Biura dla migrantów i uchodźców spełniają w stosunku do interesantów zasadniczo funkcję informacyjną, aczkolwiek w miarę możliwości udzielana jest też praktyczna pomoc (załatwianie noclegów, spraw urzędowych, w wyjątkowych przypadkach doraźne wsparcie).
Biura te zorganizowała Caritas Polska przy finansowym wsparciu z zagranicy. Obecnie w ścisłej współpracy z diecezjalnymi centralami Caritas działają 4 takie placówki:
Krąg problemowy: Bezrobocie
Caritas stara się także na różne sposoby podejmować problem bezrobocia. W diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej Caritas prowadzi gospodarstwo rolne "Caroll" na bazie ziemi i sprzętu zakupionych od byłych PGR-ów. W Lipiu w tej samej diecezji prowadzona jest hodowla kóz, które oddaje się ubogim wiejskim rodzinom. Przy Caritas radomskiej działa Kościelna Rada Pomocy dla Bezrobotnych organizująca kursy dla osób pozostających bez pracy.
Edukacja i formacja
Poza placówkami świadczącymi bezpośrednią pomoc Caritas prowadzi też placówki edukacyjno-formacyjne:
Na Uniwersytecie Kard. Stefana Wyszyńskiego (dawna Akademia Teologii Katolickiej) w Warszawie istnieje Studium Caritas kształcące w 3-letnim cyklu osoby zainteresowane działalnością pomocową i pracą socjalną. Studium jest integralną częścią Uniwersytetu, lecz z Caritas łączą je więzy ścisłej współpracy.

Bibliografia:
www.caritas.pl