Prównanie starożytnej Grecji i Rzymu
GRECJA STAROŻYTNA - zasiedlona przynajmniej od środk. paleolitu, w epokę brązu weszła ok. 3000 p.n.e. W wyniku migracji w II tysiącleciu p.n.e. Grecja została zajęta przez nową indoeuropejską ludność, ukształtował się stan posiadania i utrwaliły odrębności poszczególnych grup etnicznych (Jonowie, Achajowie, Dorowie). W XVII?XII w. p.n.e. na terenie starożytnej Grecji rozwinęła się oryginalna kultura zw. mykeńską od jej głównego ośrodka Myken. W okresie tym poza Mykenami istniało wiele innych organizmów państw ? Tyryns, Pylos, Orchomenos.
RZYM STAROŻYTNY - Obszar miasta Rzymu był zasiedlony od epoki brązu (XVI w. p.n.e.). Na początku epoki żelaza (X?IX w.) istniało już kilka osad należących do plemienia Latynów, którzy zamieszkiwali równinę Lacjum między Tybrem, M. Tyrreńskim a środk. Apeninami.
Filozofia i sztuka starożytnej Grecji i Rzymu.
Wyraz filozofia pochodzi od dwóch słów phileo (lubię) i sophia (mądrość). W starożytności termin ten oznaczał całokształt wiedzy racjonalnej. Filozofia grecka zaczęła rozwijać się w VI w.p.n.e., natomiast jej największy rozkwit przypada na V i IV w.p.n.e.
Heraklit z Efezu (VI/V w.p.n.e.) - filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii( Jońska filozofia [przyrody] - tradycyjna nazwa całokształtu poglądów głoszonych przez filozofów z pierwszej filozoficznej szkoły starożytnej Grecji,działającej w VI-IV w. p.n.e. w Jonii. Jej przedstawiciele wyjaśniali początek świata i jego naturę za pomocą czynników naturalnych, takich jak: woda, ogień, powietrze) dowodził, że świat ustawicznie się zmienia, co wyraził słowami "panta rei" (wszystko płynie).
Jednym z największych myślicieli greckich był Sokrates (469-399 p.n.e.). Nie zapisywał swoich myśli, gdyż uważał że najlepiej jest je przekazywać słownie, swoją wiedzę przekazywał innym podczas rozmów w różnych okolicznościach, dlatego nie pozostawił po sobie żadnych pism. Uważa się go za twórcę etyki (Etyka - Nauka o moralności, zajmuje się się ustalaniem tego, co jest moralnie dobre, a co złe)gdyż najbardziej interesowała go moralność człowieka. Za największą wartość uważał cnotę, która oznaczała sprawiedliwość, odwagę, prawdomówność, panowanie nad swoimi uczuciami, mądrość i szlachetność. Twierdził, że cnota zapewnia człowiekowi szczęście. Przeciwstawiał jej dobra materialne, zaszczyty, siłę, urodę jako dobra nietrwałe. W 399 p.n.e. wytoczono mu proces, oskarżając go o to, że nie uznawał państw, kultur religijnych i "psuł młodzież"; skazany na śmierć poprzez otrucie cykutą. Uczniem Sokratesa był Platon (427-347 p.n.e.). Reprezentował on kierunek filozoficzny zwany idealizmem (Idealizm - Kierunek filozofii, przeciwstawny materializmowi, jego podstawowym założeniem jest teza o pierwotności ducha i wtórności materii.)
Platon uważał, że istnieją gdzieś idee - wzory, a nasz świat jest ich niedoskonałym odbiciem. Założyciel szkoły zwanej Akademią Platońską. Stworzył utopijną teorię idealnego ustroju państwa totalitarnego (ściśle wyznaczającego funkcje społeczeństwu). Pozostawił po sobie dwa dzieła: "Obrona Sokratesa" i "Uczta". W pierwszym z nich bronił oskarżonego o rzekomą bezbożność i deprawowanie młodzieży swego mistrza, a swoje wywody włożył w jego usta. W "Uczcie" zawarł rozważania o miłości, jako dążeniu duszy do osiągnięcia wiecznego posiadania dobra.
Epikur (341-270 p.n.e.) podobnie jak Sokrates za najważniejsze dobro uważał szczęście człowieka, a upatrywał je w życiu moralnym. Działalność filozoficzna i naukowa Arystotelesa (384-322 p.n.e.) obejmowała niemal wszystkie dziedziny współczesnej mu wiedzy; 367-347 p.n.e. przebywał w Akademii Platońskiej, potem w 335 p.n.e. założył własną szkołę filozoficzną w Atenach.
W IV-III w. p.n.e. żyło wielu mędrców nazywanych stoikami. Głosili oni życie zgodne z zasadami rozumu. Zalecali powściąganie swoich emocji i umiejętne panowanie nad sobą (stoicki spokój). W filozofii przyrody głosili materializm. Stoicy greccy znaleźli naśladowców w Rzymie. Należał do nich Lucjusz Anneusz Seneka, autor rozprawy "O życiu szczęśliwym". Uważał on życie szczęśliwe jako zgodne z naturą człowieka, to jest dążące do czynienia dobra i odrzucenia wszelkiego zła.
Marek Aureliusz (121-180), cesarz rzymski, zwany "filozofem na tronie" , pochodził ze starego rodu plebejskiego. Był człowiekiem spokojnym i skromnym. Nienawidził wojen, które jeszcze bardziej pognębiały lud rzymski nękany częstymi powodziami, pożarami, a także głodem. Rządy sprawował z niechęcią, natomiast uwielbiał czytać i pisać dzieła filozoficzne. "Rozmyślania" , powstałe jako pamiętnik spisany na jednej z wypraw wojennych.
Sztuka starożytnej Grecji i Rzymu reprezentowana była głównie przez rzeźbiarzy. Do najwybitniejszych należą: Fidiasz (brązowe posągi Ateny), Myron ("Dyskobol"), Skopas i Praksyteles.
Charakter religii rzymskiej i porównanie jej z wierzeniami Greków.
Religia Rzymian była kultem politeistycznym; zawiązek jej stanowiły prawdopodobnie elementy wierzeń indoeur., m.in. kult nieba, z jego zjawiskami atmosf., i kult ogniska. Główną cechą pierwotnej religii Rzymian była wiara w bezosobowe bóstwo (numen), a raczej w siłę przejawiającą się w każdym zjawisku (np. w blasku błyskawicy, kiełkowaniu ziarna, dobrym lub złym stanie bydła). Akty kultu (niewątpliwie o charakterze magicznym) miały na celu unieszkodliwienie owych mocy bądź pozyskanie ich przychylności i skłonienie do działania w pożądanym kierunku ? stąd ścisły formalizm modlitw i obrzędów. Kultem rzym. był prawdopodobnie również kult przodków, przejawiający się w czci manów, geniusza ojca rodziny, w wierze w życie pozagrobowe i kontakty zmarłych z żywymi. W miarę wzrostu znaczenia Rz. do kultu włączano bóstwa ludów wchodzących w granice rzym. posiadłości, np. sabińskiego Kwiryna; kiedy Rz. objął przewodnictwo w Związku Latyńskim, Iuppiter Latiaris (? Jupiter), bóstwo tego związku, stał się naczelnym bogiem Rzymian. Trwały ślad panowania i rel. wpływu Etrusków pozostał m.in. w kulcie triady gł. bóstw rzym.: Jowisza, Junony i Minerwy, w ich antropomorficznych wyobrażeniach, umieszczonych w świątyni na Kapitolu (koniec VI w. p.n.e.), w sztuce wróżbiarskiej (tzw. disciplina etrusca), w walkach gladiatorów, uświetniających początkowo obrzędy pogrzebowe, i być może w zwyczaju wprowadzania do konduktu pogrzebowego masek przodków. Przyjęcie przez Tarkwiniuszów gr. Ksiąg sybilińskich (? sybilla ) przyspieszyło proces hellenizacji religii rzym.; wprowadzane bóstwa gr. utożsamiano (na zasadzie podobieństwa cech) z bóstwami rzym., które, z wyjątkiem nazwy, przejmowały nie znany w Rz. mit i wyobrażenie plast. swych gr. wzorów. Nowym bóstwom wznoszono liczne świątynie. W 217 p.n.e. ustanowiono, na wzór gr., kult 12 wielkich bogów (Consentes Dei ) zestawianych parami: Jowisz ? Junona, Neptun ? Minerwa, Mars ? Wenus, Apollo ? Diana, Wulkan ? Westa, Merkury ? Ceres. W tym czasie wszedł w życie również kult bóstw uosabiających cnoty i ideały arystokracji rzym.: Pietas [?pobożność?], Fides [?wierność?], Virtus [?cnota?], Konkordia [?zgoda?], Wiktoria [?zwycięstwo?] itp. Z obrzędów obcych kultów zachowano tylko zgodne z duchem religii rzymskiej. Na straży kultu stali kapłani ( sacerdotes), urzędnicy pochodzący z wyboru, zorganizowani w kolegia (pontyfikowie, augurowie, haruspikowie) i bractwa (m.in. saliowie, luperkowie, fecjałowie); w kultach prywatnych, skupionych wokół bóstw domowych (larów, penatów, manów, geniusza pana domu), ofiarnikiem był ojciec rodziny. Po podboju Grecji (146 p.n.e.) Rzym znalazł się pod wpływem prądów hellenistycznych; zaszły wówczas duże zmiany w życiu rel. Rzymian; zanikała religia tradycyjna, pojawiły się kulty bóstw wsch., m.in. Kybele, Izydy, Mitry, rozpowszechniła się astrologia i praktyki magiczne; senat, nadużywając praktyk wróżbiarskich do celów polit., przyczynił się do obniżenia autorytetu kapłanów w społeczeństwie. Religia starorzym. nie była w stanie zaspokoić potrzeb ówczesnego człowieka; jedni wśród przeciwności życiowych szukali pociechy w nauce o szczęściu w życiu pozagrobowym (? misteria), inni ? w systemach filoz. (gł. epikureizmie i stoicyzmie). W zamierzeniu władców rolę czynnika zespalającego ludy imperium miał odegrać kult cesarzy. Pojawiły się tendencje monoteistyczne. Wśród owych licznych wierzeń chrześcijaństwo torowało sobie drogę do roli jedynej religii w państwie. Cesarz Teodozjusz I Wielki zakazując (392) pogańskich praktyk rel. położył oficjalnie kres religii rzym.; jej elementy przetrwały jednak w niektórych obrzędach chrześc. i praktykach ludowych.