Kultura średniowiecza w Polsce

Średniowiecze rozpoczęło się ok. V w. Po upadku cesarstwa zachodnio-rzymskiego i trwało do XV w. Była to najdłuższa epoka i miała wpływ na inne. Jej cechy to feudalny system społeczny, słaby rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej, oraz dominacja światopoglądu religijnego.


Rola Kościoła i zakonów.
Całe życie ówczesnej ludności było podporządkowane Bogu. Ludzie starali się tak postępować, aby po śmierci dostać się do nieba. W średniowieczu kościół narzucał wszystkim swoją ideologię, czerpiąc z tego korzyści materialne np. w ramach pokuty dawano datki na klasztory. Również pewne decyzje ówczesnych władców nie mogły być podejmowane bez zgody kościoła, tak więc duchowieństwo miało także wpływ na politykę państwa. Przyczyną takiego postępowania była bezradność wobec sił przyrody i przeciwności losu. Ludziom stale zagrażała śmierć: z powodu chorób, pożarów, powodzi, głodu, z rąk wrogów lub bandytów. Z powodu tylu zagrożeń, widziano nadzieję tylko w Bogu. Wykształcenie posiadali kupcy oraz duchowni, często zdarzało się że król lub rycerze nie umieli czytać albo pisać. Człowieka całkowicie podporządkowanego Bogu nazywamy ascetą.


Rycerstwo
Młodzi chłopcy z rodów rycerskich wysyłani byli na obcy dwór by tam pełnić służbę jako paziowie. Uczono ich jeździć konno i władać bronią. Poznawali zasady grania w bilę i w szachy. W wieku kilkunastu lat stawali się giermkami. Towarzyszyli swoim panom w bitwach i polowaniach. Dopiero po kilku latach służby, gdy nabyli odpowiednich umiejętności i wykazali się męstwem na polu bitwy mogli dostąpić zaszczytu stania się rycerzem. Podczas ceremonii pasowania, rycerz otrzymywał ostrogi, pas oraz miecz. Bycie rycerzem wcale nie było takie łatwe, ponieważ trzeba było przestrzegać kodeksu rycerskiego. Każdy rycerz musiał szanować innych ludzi oraz być miłosiernym, a dla swojej damy serca dokonywał bohaterskich czynów.
Zamek zwykle położony był na wzniesieniu i dodatkowo otoczony fosą lub nad rozwidleniem rzeki. Jedyna droga wiodła przez zwodzony most. Na wieżach zawsze czuwała straż i ostrzegała obywateli w razie niebezpieczeństwa. Na zamku zawsze przebywało wiele rycerzy i giermków. Odbywały się uczty, potrawy podawano na srebrnych i złotych zastawach, a pito w kosztownych kielichach. Resztki po jedzeniu rzucano psom.


Literatura
Początki dziejów naszego języka wiążą się z powstawaniem naszej świadomości narodowej i przyjęciem chrztu przez Mieszka I w 966 roku. Najwcześniej zapisanymi polskimi wyrazami są nazwy miejscowe, nazwy rzek i plemion. Można je znaleźć w tekstach łacińskich, dlatego są zniekształcone.
W średniowieczu książki były rzadkością. Przepisywaniem ich zajmowali się benedyktyni. Na przepisanie jednej książki często nie starczało życia jednego mnicha. Dlatego najdłuższym manuskryptem (z łac. – książka napisana ręcznie) jest Biblia. Na posiadanie książki mogli sobie pozwolić tylko najbogatsi. Często kosztowała ona nawet kilka wsi.
Książka była oprawiana w deski obciągnięte skórą i zabezpieczone metalowymi okuciami, które jednocześnie były jedyną ozdobą okładki. Każda strona zaczynała się od ozdobnej litery. Często przykuwano manuskrypty łańcuchami do ambon żeby ich nie kradziono.
Przykłady średniowiecznej twórczości w Polsce:
· „Żywoty Świętych”
· Kroniki
· Pieśni liturgiczne
· Tropy ( jedna z form średniowiecznej liryki religijnej)
· Sekwencje
· Hymny
· Dramaty liturgiczne - Najwcześniejsze formy dramatów liturgicznych nie posiadały własnej fabuły ani tekstu. Aktorów zastępował ksiądz celebrujący nabożeństwo i jego uczestnicy. Zarówno fabuła jak i teksty były powiązane ściśle z liturgią.


Architektura
Styl romański – Był propagowany przede wszystkim przez Benedyktynów. Celem architektury romańskiej jest zachowanie charakteru budowli obronnej za pomocą operowania najprostszymi kształtami: prostopadłościanu, sześcianu lub walca w różnych zestawieniach. W późniejszym okresie stosowano też odwołujące się do architektury rzymskiej pełnołukowe sklepienia kolebkowe i krzyżowe. Okna były wąskie i łukowato zakończone. Tym stylem najczęściej budowane były bazyliki.


Styl gotycki – Pierwsze rozwiązania gotyckie stosowali cystersi. Kościół w stylu gotyckim najczęściej był budowany na planie krzyża łacińskiego. Charakteryzował się strzelistością, drzwi i okna były zakończone łukami ostrymi. Budynek był bogato zdobiony zewnątrz jak i wewnątrz. Motywy roślinne a także fantastyczne, figury aniołów, płaskorzeźby zdobiły mury.


Malarstwo
Malarstwo w średniowieczu skupiało się na Bogu. Obrazy przedstawiały sceny biblijne, postacie świętych lub sąd ostateczny. Średniowieczne malarstwo wyróżniało się prostotą, brakiem perspektywy, niesygnowaniem dzieł. Powszechne było również malowanie ikon lub malowideł ściennych. Początkowo malarstwem zajmowali się mnisi. Średniowieczni twórcy sądzili, że znacznie ważniejsze od harmonii i symetrii w sztuce jest bogactwo barw i przepych. Uważano nawet, że materialne piękno i blask są odbiciem światła boskiego, a używając kosztownych materiałów i tworzyw, składa się hołd Bogu


Muzyka
Najtrwalszym i podstawowym sposobem istnienia muzyki praktycznej w średniowieczu był chrześcijański śpiew liturgiczny, czyli chorały. Był to śpiew jednogłosowy wykonywany chóralnie, śpiewany po łacinie, podparty akompaniamentem różnych instrumentów. W chorałach nie ma taktów, a rytm śpiewu podążał za metryką tekstu łacińskiego. Stosunek ilości nut melodii do sylab tekstu decydował o podziale na cztery typy:
· Sylabiczny – jednej sylabie odpowiadała jedna nuta.
· Psalmodyczny – wiele sylab przypadało na jedną nutę.
· Neumatyczny – kilka nut na jednej sylabie
· Melizmatyczny – (najozdobniejszy z pozostałych) na jednej sylabie wiele nut.
Bardzo ważne były psalmy. Są to pieśni nabożne pochodzące ze Starego Testamentu. Śpiewy wykonywano jako:
· Antyfony – gdy śpiewały na przemian dwie części chóru lub dwa chóry.
· Responsoria – oparte na chóralnych odpowiedziach głosowi solowemu.