Sprawa polska w polityce mocarstw od Kongresu Wiedeńskiego do konferencji w Poczdamie

Sprawa polska w polityce mocarstw od Kongresu Wiedeńskiego do konferencji w Poczdamie.


Polska była krajem, który zawsze podlegał zainteresowaniu państw europejskich. Geopolityczne położenie ziem polskich sprawiło uwikłanie w najważniejsze wydarzenia międzynarodowe. Kraj słaby, który bez większych starań można było pokonać lub po prostu wprowadzić rządy zainteresowanych mocarstw. W sprawie polskiej na przestrzeni wielu lat, a nawet wieków decydowały mocarstwa europejskie. Decyzje te można było podzielić na dwa główne nurty. Pierwszy z nich dotyczył całkowitego wymazania z mapy politycznej, a drugi to na nowo wytoczenie granic państwa. W XIX i XX wieku Polska zawsze była uważana za przedmiot w polityce zagranicznej wielkich mocarstw. W pracy tej postaram się przedstawić losy naszej ojczyzny poczynając od roku 1815 czyli Kongresu Wiedeńskiego, aż po konferencje w Poczdamie u kresu II wojny światowej zależne od układu sił politycznych i interesów najważniejszych państw w Europie i na świecie.
Kongres Wiedeński był to zjazd monarchów i dyplomatów do austriackiego miasta Wiednia. Został on zwołany w celach podjęcia decyzji, które miały uporządkować Europę po epoce napoleońskiej. Główną rolę na tym kongresie odgrywały Anglia, Austria, Prusy i Rosja. Ponieważ likwidowano zmiany wprowadzone przez Napoleona Bonaparte , zlikwidowano Księstwo Warszawskie. Wielkopolska została włączona do Prus jako Wielkie Księstwo Poznańskie, Kraków natomiast został Wolnym Miastem pod kuratelą trzech państw zaborczych. Z większości ziem Księstwa stworzono Królestwo Polskie jednak nie dano mu samodzielnie funkcjonować ponieważ ściśle powiązano unią personalną z Rosją. Podpisano jeszcze jedno postanowienie, które niestety było łamane lub całkowicie nie przestrzegane. Dotyczyło ono nadania polskim poddanym ograniczonych swobód i bliżej nie określonych instytucji politycznych mających na celu zapewnienie odrębności narodu polskiego. Od tego wydarzenia państwa europejskie w swej polityce przestały się interesować sprawą polską , ponieważ uznały że takowa nie istnieje. Stwierdzili, że już na zawsze tereny te należeć będą do państw zaborczych i zostaną całkowicie poddane wchłonięciu politycznemu oraz społecznemu. Święte Przymierze miało pilnować porządku ustalonego na kongresie wiedeńskim. Podział ziem polskich z niewielkimi zmianami przetrwał do pierwszej wojny światowej.
Społeczeństwo polskie po pewnym czasie miało dość ciągłego podporządkowywania się mocarstwom. Na ziemiach tych zaczęto tworzyć organizacje konspiracyjne, bataliony wojskowe z ogromną nadzieją na ponowne odzyskanie swobód i prawdziwego wolnego państwa. We Francji wybuchła rewolucja w 1830 roku obalająca starą linię dynastii Burbonów, wprowadzoną na tron przez kongres wiedeński. Niebawem także wybuchło powstanie w Belgii, która uniezależniła się od Holandii. Polacy spoglądając na sukcesy tych państw coraz bardziej wierzyli w możliwość sukcesu i osiągnięcia wymarzonego celu, czyli wolności. Jednak Mikołaj I nie zamierzał spokojnie przyglądać się zwycięstwom znienawidzonych przez siebie rewolucjonistów. Przygotowywał interwencje przeciwko nim. W planie tym było także miejsce dla żołnierzy polskich jako siły zwalczające te rewolucyjne działania. Dla oficerów należących do spisku było to niedopomyślenia. W początku listopada 1830 roku policja dowiedziała się o istnieniu organizacji konspiracyjnej Wysockiego. Natychmiast rozpoczęły się aresztowania i znacznie wzrosło niebezpieczeństwo odkrycia całego zgrupowania. Z obawy przed tym rozpoczęto działania zbrojne. Powstanie Listopadowe wybuchło dokładnie 29 listopada 1830 roku. Przywódcy zgrupowań wojskowych bardzo liczyli na pomoc państw europejskich, głównie Francji. To właśnie wydarzenia te spowodowały odciągnięcie wojsk rosyjskich od najazdu na Francję. Czekanie to jednak było daremne. Nie uzyskaliśmy żadnego wsparcia nawet w postaci uznania ośrodków administracyjnych i władz powstańczych przez Francję czy Anglię. Deklarowały poparcie, które jednak okazały się jedynie pustymi słowami bez jakiegokolwiek znaczenia. Żadne z państw europejskich nie sprzeciwiało się skutecznie dyskryminacyjnej i niszczącej polityce zaborców w stosunku do Polaków, a także jak było zagwarantowane postanowieniami w Wiedniu, nie uzyskali wsparcia przy odbudowie struktur państwowych. W czasie przeprowadzanych powstań i po nich żadne z liczących się państw nie było zainteresowane sprawą polską i ostatecznie Francja, Wielka Brytania i Austria wystosowały tylko noty dyplomatyczne do Petersburga. Dotyczyły one żądań przywrócenia autonomii Kongresówce. Jednak nie miało to właściwie żadnego znaczenia, noty te zostały zignorowana. Car rosyjski w odpowiedzi wyraźnie zaznaczył, iż ta kwestia to wyłącznie problem wewnętrzny Rosji nie podlegający kompetencjom innych krajów. Nie udało się również Adamowi Czartoryskiemu w czasie swojej działalności dyplomatycznej na emigracji po upadku powstania listopadowego przekonać Francji i Anglii aby zmieniły swój stosunek do losów ziem polskich i społeczności tam mieszkającej.
Nieodłącznym skutkiem powstania jest Wielka Emigracja. Zjawisko to tak nazwano ponieważ za granice, głównie do Francji. Zjawisko to otrzymało taką nazwę ze względu na niezwykła aktywność polityczną, społeczną i kulturalną. Francja przyjęła emigrantów dość gościnnie, choć z rezerwą. Dla rządów Ludwika Filipa stanowiła zbiorowość dość kłopotliwą ponieważ domagała się interwencji w sprawie polskiej. Francuzi bali się zrobić w tym celu jakiś krok z powodu możliwych konsekwencji, jak na przykład straty sojuszników. Nie widzieli w tym działaniu także żadnej korzyści dla siebie. Emigranci ulegali tu różnym wpływom. Powstały tu ugrupowania zajmujące się problemami ziem polskich. Duże znaczenie miało ugrupowanie prawicowe skupione wokół osoby księcia Adama Czartoryskiego, które przyjęło nazwę od jego paryskiej rezydencji – Hotel Lambert. Czartowyski dzięki swoim licznym znajomościom w świecie dyplomacji europejskiej starał się zjednać dla sprawy polski rządy różnych państw. Członkowie tej organizacji liczyli na wybuch europejskiego konfliktu mając nadzieje, iż pomógł by on wyzwolić kraj od okrutnych zaborców.
Powstanie styczniowe to kolejne walki narodowowyzwoleńcza Polaków w zaborze rosyjskim w 1863. Powstańcy uznali dogodny akurat ten moment ponieważ Rosja została pokonana w wojnie krymskiej przez Francję i Anglię, a jej siły dzięki temu były znacznie osłabione. Liczono na zmianę stosunku Zachodu do ziem polskich i na Napoleona III Bonaparte, że znowu doprowadzi do wskrzeszenia państwa polskiego. Jednakże były to tylko interwencje dyplomatyczne, upominające cara o stosowanie postanowień kongresu wiedeńskiego. Zostały one stanowczo odrzucone przez cara. Klęska powstania oraz zmiana układu sił w Europie, wynikająca z klęski Francji w 1870 i utworzenia cesarstwa niemieckiego, oznaczały ostateczne przekreślenie nadziei Polaków na efektowną pomoc mocarstw zachodnich jako sojuszników sprawy polskiej. Zawarty w Berlinie w 1872, w setną rocznicę I rozbioru Polski sojusz trzech cesarzy: Aleksandra II, Franciszka Józefa i Wilhelma I obrócił w niwecz wszelkie nadzieje niepodległościowe Polaków.
XX wiek to niewątpliwie czas przełomu w sprawie polskiej. Wtedy to właśnie rozpoczął się konflikt między zaborcami. W czasie pierwszej wojny światowej w latach 1914 – 1918 państwa zaborcze stanęły przeciwko sobie. Przez pierwsze dwa lata działań wojennych sprawa polska na arenie międzynarodowej praktycznie nie istniała. Zaborcy natomiast stanęli przeciwko sobie i każdy próbował mobilizować Polaków z zaboru przeciwnika do poparcia swojej polityki. Próbowali to uzyskać poprzez niekonkretne obietnice, które i tak okazały się tylko chwytem konkurencyjnym. Z biegiem wydarzeń uzyskanie poparcia Polaków było coraz ważniejsze dla Niemiec i Austrii. Przyczyna tego głównie było duża ilość poległych na frontach żołnierzy i chęć poboru Polaków do armii zaborców. Ważnym dniem w czasie tej wojny był 5 listopad 1916 roku. To właśnie tego dnia zadeklarowano utworzenie Królestwa Polskiego na obszarach zaboru rosyjskiego zajętych w 1915 przez wojska niemieckie i austriackie. Deklaracja ta wynikała z chęci zdobycia jeszcze większej przychylności społeczeństwa polskiego. Nowo powstałe państwo miało pozostać bliskim sojusznikiem państw centralnych, a armia w praktyce podlegać dowództwu niemieckiemu. Pod znakiem zapytania pozostawiono jednak granice tego przyszłego kraju, które miały zostać ustalone w przyszłości. Ten fakt dał już wiele wątpliwości o prawdziwych zamiarach tych państw. Przyczyną wydania tego aktu był interesy Niemiec, które pragnęły stworzyć sieć satelickich państw w tej części Europy, była to tzw. koncepcja Mitteleuropy. Z inicjatywy państw centralnych utworzono w Kongresówce Tymczasową Radę Stanu. Był to tymczasowy organ administracyjny. Na jej miejsce 26 sierpnia 1917 roku powołano Radę Regencyjną, która miała być najważniejszą władzą do czasu objęcia tronu przez króla lub regenta. Było to posunięcie bardziej dyplomatyczne niż rzeczywiste zezwolenie na sprawowanie samodzielnych rządów. Rada ta sprawowała ograniczoną władzę administracyjną. Władca rosyjski zaczął się obawiać zaistniałej sytuacji. Odpowiedzią Mikołaja II na akt z 5 listopada był rozkaz noworoczny 1917 roku zapowiadający „stworzenie Polski wolnej, złożonej z trzech części”. Szybko jednak sprawy zmieniły obrót. Utworzona po zwycięstwie rewolucji Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wbrew woli delegatów na wniosek Aleksandra Więckowskiego wydała 28 marca 1917 odezwę, w której przyznała Polsce prawo do niepodległości. Stanowisko władzy bolszewickiej po rewolucji październikowej wobec sprawy polskiej określała początkowo Deklaracja Praw Narodów Rosji z 15 listopada 1917 roku. Deklaracja wprowadzała zasadę samostanowienia narodów Rosji, aż do oderwania się i utworzenia samodzielnego państwa włącznie. Do sprawy niepodległości Polski zwycięscy bolszewicy odnosili się negatywnie wręcz wrogo. Zakładali również ze owa deklaracja jest samym bezwartościowym zapisem nie mającym żadnego odzwierciedlenia w rzeczywistości. Głównym celem tej grupy była rewolucja światowa. Wobec której wszelkie ambicje narodowe i granice państwowe miały utracić sens. Rozpoczęła się istna lawina reakcji Zachodu. Sprawa Polska znów zaczęła interesować Europę. Pierwsze były Włochy, które wysunęły wniosek w parlamencie , aby wskrzesić Polskę. Niedługo po tym Wilson, prezydent Stanów Zjednoczonych, wypowiedział swoje zdanie ,iż po wojnie powinna odrodzić się „zjednoczona, niezależna i autonomiczna” Polska. Słowa te nabrały większego znaczenia 8 stycznia 1918 roku, kiedy to prezydent Wilson zadeklarował pełne prawo do niepodległości Polski w orędziu. Szybko jednak emocje te ochłodziły się, a wręcz opadły. Doszło wręcz do tego, iż państwa ententy całkowicie zmieniły swój pogląd w tej sprawie i za odstąpienie Austrii od Niemiec proponowały jej ziemie polskie w granicach sprzed rozbiorów. Rozmowy na szczęście nie miały swojego końca w realizacji i tak ponownie państwa ententy (3 czerwiec 1918 rok) zadeklarowały konieczność powstania niepodległego państwa polskiego. W 1917 roku Francja wyraziła zgodę na powstanie wojska polskiego pod dowództwem gen. Józefa Hallera. Rosja również zgodziła się na tworzenie wojska polskiego. W sierpniu 1917 powstał w Lozanie Komitet Narodowy Polski zdominowany przez endecję z Romanem Dmowskim na czele, który w 1918 roku miał przenieść swą siedzibę do Paryża i być uznawanym przez państwa koalicji za reprezentanta sprawy polskiej.
18 styczeń 1919 rok to data rozpoczęcia się Konferencji w Wersalu, która miała ustalić lad jaki nastąpi po wojnie. Rozmowy były długie i burzliwe, ponieważ często dochodziło do sporów między Francją a Anglią. Decyzje konferencji dotyczące Polski były korzystne. Obudowująca swą niepodległość odzyskała Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Gdańsk natomiast został ustanowiony jako Wolne Miasto pod międzynarodowym protektoratem. Ustalono również ze na terenach Warmii, Mazur i Górnego Śląska decydujący głos będzie miało społeczeństwo i tam zostanie przeprowadzony plebiscyt. Nastąpił on 11 lipca 1920 roku. Zakończył się jednak niestety klęska dla Polski, do czego bez wątpienia przyczyniło się jej krytyczne wówczas położenie militarne. Na Górnym Śląsku już w trakcie przygotowań do przeprowadzenie powszechnego głosowania, na skutek brutalnych nacisków ze strony Niemców, doszło tam do w sierpniu 1919 do wybuchu powstania ludności polskiej. Po raz drugi zbrojne zamieszki wystąpiły tam w 1920. Rząd polski poprzez te zrywy aby nie wywołać konflikty w wciąż silnymi Niemcami, musiał ułatwić agitację wyborczą i umożliwił przeprowadzenie względnie uczciwego głosowania. Plebiscyt, który odbył się 20 marca 1921 roku przyniósł dużą porażkę stronie polskiej. Narzucony także został Polsce tzw. traktat mniejszościowy, zapewniający prawa mniejszościom narodowym na terenie Rzeczpospolitej. 28 czerwca 1919 roku nastąpiło podpisanie traktatu wersalskiego , co równało się ze stworzeniem nowego oblicza politycznego Europy. O losach państw i ich społeczności zadecydowały największe potęgi świata. Wojna ta dla Polski okazała się w gruncie korzystna, ponieważ te wielkie potęgi militarne postanowiły, iż państwo polskie , które dawno zniknęło z map politycznych narodzi się na nowo. Stało się to możliwe dopiero wtedy, gdy państwa zaborcze przestały liczyć się na arenie międzynarodowej. Niemcy przegrały wojnę i musiały bezwarunkowo przyjąć warunki traktatu wersalskiego. Austro – Węgry rozpadły się na szereg różnych państw. Rosja po rewolucji październikowej była izolowana. Decyzją mocarstw, które wygrały wojnę, Anglii, Francji i U.S.A. powstały nowe państwa w Europie Środkowo – Wschodniej w miejsce wcześniejszych mocarstw. Nowy ład wersalski, którego niepodważalną decyzją było utworzenie Królestwa Polskiego został zachwiany 1 września 1939. Jest to data znana chyba każdemu człowiekowi na świecie, a mianowicie dzień rozpoczęcie się działań militarnych nazwanych II wojną światową. Wojna wybuchła przez konflikt miedzy mocarstwami o panowanie w Europie, ale i na innych kontynentach.
Tragiczne dni II wojny światowej dobiegły końca w roku 1945. W 1939 terytorium państwa polskiego na mocy paktu Ribbentrop – Mołotow i umowy z 28 IX 1939 zostało podzielone pomiędzy Niemcy i ZSRR, czyli dawne państwa zaborcze. Polska Była sojusznikiem Anglii i Francji. Klęska Francji w VI 1940 oraz atak Niemiec 22 VI 1941 na ZSRR zmienił sytuację polityczna w czasie drugiej wojny światowej. Teraz Polska stała się sojusznikiem ZSRR. Powstała Wielka Koalicja złożona z USA , ZSRR i Wielkiej Brytanii, czyli głównych liczących się państw, o dużym potencjale militarnym , prowadząca wojnę przeciw Niemcom, Włochom i Japonii. W połowie roku 1943 doszło do przełomu w działaniach militarnych i państwa koalicji zaczęły odnosić zwycięstwa. Trzeba było dokonać „porządków” w Europie, przywrócić ład, określić granice, rozpocząć budować demokrację na nowo. Zerwanie przez ZSRR stosunków z rządem polskim na uchodźstwie spowodowało, iż losy polskie znalazły się w rękach przywódców trzech głównych państw koalicji antyhitlerowskiej. Należał do nich prezydent UAS – Franklin Roosvelt, premier Wielkiej Brytanii – Wilson Churchill oraz przywódca ZSRR – Józef Stalin. Były trzy konferencje: w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Podejmowano na niej ważne decyzje miedzy innymi dotyczące Polski. Spotkanie w Teheranie trwało w dniach 28.11 – 1.12.1943. Wszyscy rozmówcy byli skłonni do uznania podziału przyszłej Europy na strefy wpływów. Roosevelt i Churchill w zasadzie zgodzili się na propozycję Stalina przyznania Polsce granicy na Odrze. Churchill sformował postanowienie: „Ognisko państwa i narodu polskiego powinno znajdować się między tak zwaną linią Curzona a linią rzeki Odry, z włączeniem w skład Polski Prus Wschodnich i prowincji opolskiej. Jednakże ostatecznie wytyczenie granic wymaga dokładnych studiów i niektórych punktach ewentualnego przesiedlenia ludności” Było to sprzeczne z Kartą Atlantycką, ustanawiającą powrót do granic sprzed wojny. Polska nadal była po stronie państw Koalicji. ZSRR w Teheranie uzyskał przesunięcie własnych granic na Zachód kosztem terytorium państwa polskiego i uzyskał akceptację USA i Wielkiej Brytanii. Znowu największe mocarstwa podejmowały decyzje dotyczące ziem polskich bez uzgodnień z rządem polskim na emigracji, traktując Polaków jako przedmiot swoich przetargów.. Konferencja w Jałcie rozpoczęła się 4 lutego a zakończyła 11 lutego 1945 roku. Sprawa polska była jednym z głównych tematów posiedzeń. Stalin dążył do pozostawienia Polski w strefie wpływów ZSRR i w związku z tym konsekwentnie odrzucał propozycje kontroli między sojuszniczej nad wyborami parlamentarnymi w Polsce. Ostatecznie uznano, iż granica wschodnia powinna iść na „linii Curzona” z odchyleniem 5-8 km na rzecz Polski, a na zachodniej i północnej powinna otrzymać znaczny przyrost terytorialny. Zdecydowano, iż działający w kraju Rząd Tymczasowy powinien zostać poszerzony o przywódców demokratycznych z samego kraju i z rządu londyńskiego. W takim składzie przekształcony w rząd o nazwie: Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej, który miał przeprowadzić demokratyczne wybory do parlamentu i na nowo rozpocząć funkcjonowanie rządu polskiego. Oznaczało to nie tylko zmianę granic państwa polskiego, zgodnie z życzeniem Stalina, ale także poddanie wpływom ZSRR spraw wewnętrznych i kształtowanie rządu polskiego. Ostateczne decyzje podjęto w dniach 17 – 25 lipca i w dniach od 28 lipca do 2 sierpnia 1945 roku w Poczdamie. zmienił się nieco jej skład ponieważ prezydenta USA Roosevelta zastąpił nowy przywódca tego kraju – Harry Truman. Wielka Trójka wraziła całkowita akceptacje dla Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Ustalono również kształt polskiej granicy zachodniej, oddając pod administracją polską terytoria należące wcześniej do Niemiec: czy leżące na wschód od linii Odra Nysa Łużycka, obszar Wolnego Miasta Gdańska oraz Prus Wschodnich. Znowu była to decyzja wielkich mocarstw na konferencji w Teheranie , Jałcie i Poczdamie . Powstała nowa Polska , w nowych granicach i o nowym ustroju. O takim kształcie Polski zadecydował zmieniający się układ sił na świecie i powstanie nowych mocarstw : USA i ZSRR.
W XIX i XX wieku losy Polaków i ich państwo zależało od najważniejszych mocarstw w Europie i na świecie. To mocarstwa decydowały czy będzie istniało państwo polskie, czy nie i w jakich granicach . Kierowały się własnym interesem, traktując Polaków jako narzędzie do uzyskania własnych celów na przykład udział polskich sił zbrojnych po stronie państw Wielkiej Koalicji. Polacy wykazywali dużą działalność polityczną w czasie niepodległości. Wyrazem niezmiernej chęci jej odzyskanie były liczne wystąpienia dyplomatyczne, jak i zbrojne. Aktywizacja działalności Polaków miała znaczący wpływ na historię Europy i nie można o nich zapomnieć. Wszystkie te działania były motywowane jednym marzeniem. Życiem w wolnym, suwerennym kraju i mocy decydowania o jego losach.







Bibliografia:
· „Historia” Marek Chmaj, Wojciech Sokół, Janusz Wrona.
· „Historia 1789 – 1871” Anna Radziwiłł, Wojciech Roszkowski.
· „Historia 1871 – 1945” Anna Radziwiłł, Wojciech Roszkowski.
· „historia Polski i powszechna 1769 – 1939” Leszek podhorodecki