Pozytywiści sprzeciwali się typowym metodom walki narodowowyzwoleńczej oraz kultowi Polaka-żołnierza. Zastąpili go nowym ideałem Polaka jako działacza społecznego i ekonomicznego, który realizuje hasła pracy organicznej oraz pracy u podstaw. Jednakże nie oznacza to, iż bohaterowie pozytywistyczni całkowicie wyzbyli się uczuć patriotycznych i zapomnieli o pokoleniach poprzednich. Wręcz przeciwnie- motyw powstania styczniowego był bardzo często obecny w literaturze II połowy XIX wieku. W „ Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej ukazane jest powstanie styczniowe i choć akcja powieści rozgrywa się ponad dwadzieścia lat po zakończeniu powstania, to i tak dla bohaterów pamięć o nim jest wciąż żywa. W zaścianku Bohatyrowiczów, Anzelm i syn Jerzego- Janek często odwiedzają mogiłę. Dbają i kultywują pamięć o niej wśród mieszkańców Korczyna. Dzięki temu Anzelm i Jan pokazują swój patriotyzm i szacunek dla pokoleń poprzednich. Jan to przewodnik Justyny: zapoznaje dziewczynę z historią. Anzelm, jako świadek wydarzeń z 1863 roku, staje się swoistym nauczycielem patriotyzmu. W owej mogile zostało pochowanych bowiem 40 powstańców. W powieści Orzeszkowej stała się ona symbolem zjednoczenia Polaków w walce o wolność i niepodległość ojczyzny. Powstanie pisarka otacza największą czcią, uważa je za wyraz najszlachetniejszych cech i dążeń polskiego narodu. Jednakże teraz trzeba odnaleźć nowe metody „ walki”. Wg Orzeszkowej jest to praca, która będzie wyznacznikiem wartości człowieka. Idee wolności i równości pozostają nadal aktualne, rzecznikiem poglądów autorki jest Witold. Ów bohater łączy w sobie patriotyzm ( kult Mogiły) ze zrozumieniem konieczności rzetelnej pracy z demokratyzmem. Główny bohater „ Lalki” Stanisław Wokulski należy do tzw. pokolenia przejściowego. Bohater ma bowiem cechy typowe dla romantyka i pozytywisty. Przez całe życie ciężko pracował, później bezinteresownie opiekował się biedakami, dając przykład wielkiej dobroci i humanitaryzmu. Realizował przy tym hasła myśli pozytywistycznej, pragnął bowiem rozwoju gospodarczego kraju i wierzył w idee pracy organicznej i pracy u podstaw, w rozwój gospodarczy i ekonomiczny kraju, przyczyniający się do wzrostu znaczenia ojczyzny. Jednakże powstanie styczniowe kształtuje wcześniejsze losy Wokulskiego. W wyniku działań konspiracyjnych, bohater został zmuszony do przerwania studiów w Szkole Głównej i wzięcia udziału właśnie w powstaniu. Po jego klęsce Wokulski został zesłany na Syberię w okolice Irkucka. Kolejnym bohaterem „ Lalki”, w którego życiu obecna jest historia i patriotyzm jest Ignacy Rzecki. Stary subiekt to uczestnik kampanii węgierskiej, człowiek, który do końca życia pozostał wierny sobie i swoim ideałom. W jego osobie Prus zgromadził najważniejsze wartości moralne: uczciwość, niezłomny patriotyzm i optymistyczną wiarę w nadejście czasów wolności i sprawiedliwości. Zarówno u utworze Orzeszkowej, jak i Prusa obecne jest powstanie styczniowe. Jednakże pozytywiści głosili własną drogę i inny program. Lecz "nie deptali przeszłości ołtarzy" - w głębi duszy żywili respekt wobec minionej epoki. Nie budowali nowej rzeczywistości na gruzach epoki poprzedniej. Mam nadzieję, że pomogłam. : )
