Wiatr i rodzaje wiatrów
Wiatr - poziomy ruch powietrza względem powierzchni ziemi wywołany nierównomiernym rozkładem ciśnienia atmosferycznego w atmosferze. Termin wiatr jest używany w meteorologii na określenie horyzontalnej składowej wiatru. Istnieje jednak składowa pionowa wiatru i wtedy jest tak nazywana. Wiatr może wiać z obszarów wyższego ciśnienia do obszarów niższego ciśnienia. Wiatr jest jednym ze składników pogody, w tym celu podaje się siłę wiatru i kierunek, z którego wieje.
Wiatr jest dla nas czymś naturalnym, normalnym, jest częścią otaczającego nas środowiska. Jednak czasem wiatr staje się niebezpiecznym wrogiem człowieka. Wszelkie huragany , cyklony i tajfuny to zjawiska, które budzą grozę. Mimo, iż można je przewidzieć powodują ofiary w ludziach oraz ogromne straty materialne. Tropikalne wichury osiągają prędkości dochodzące nawet do 350 km/h. Mimo to wiatry fascynują wielu ludzi i są ciekawym materiałem do analizy. Poniżej chciałbym odpowiedzieć na pytanie: „ Czym właściwie jest wiatr i jakie są jego rodzaje?”
Z wyżej napisanej definicji wiemy, że wiatr jest ściśle związany z rozkładem ciśnienia atmosferycznego.
Dlatego wyróżniamy rodzaje ruchów powietrza:
1. poziomy,
2. pionowy (konwekcyjny, a także cyklonalny i antycyklonalny), w którym rozróżniamy ruch wstępujące i zstępujące,
3. pionowy o charakterze ślizgowym (wślizgowy i ześlizgowy) wzdłuż zboczy górskich i powierzchni frontalnych,
4. falowy, powstający pod wpływem rzeźby terenu lub występujący wzdłuż powierzchni inwersyjnych.
Poziomy ruch powietrza nazywamy wiatrem. Ruch poziome powietrza należą do najbardziej intensywnych w atmosferze, mimo że pionowy spadek ciśnienia jest wielokrotnie większy od poziomego. Wpływa na to siła ciężkości, która niejako przytrzymuje cząstki powietrza przy Ziemi, nie pozwalając im odpływać w górę, w kierunku niższych ciśnień.
Rodzaje wiatrów
PASATY – są to stałe wiatry morskie o umiarkowanej sile (3~4B), wiejące w strefie międzyzwrotnikowej od zwrotnikowych wyżów ku niżowi równikowemu z kierunku północno – wschodniego na półkuli północnej, z południowo – wschodniego na półkuli południowej, spowodowane ruchem obrotowym ziemii. Pasaty występują wyraźnie na oceanach w odległości ponad 350 km od brzegu. Najsilniejsze są w porze zimowej danej półkuli, najregularniej występują na Oceanie Atlantyckim.
MONSUNY - są to wiatry charakteryzujące się tym, że zmieniają kierunek na przełomie lata i zimy oraz zimy i lata. W półroczu letnim monsuny wieją z morza na ląd, w zimie z lądu na morze. Powstają w wyniku dużych różnic temperatur a w związku z tym ciśnienia między lądem a morzem. Monsuny najsilniej rozwijają się w strefie południowych wybrzeży Azji. Występują również w Afryce i płd. Australii.
WIATRY MIEJSCOWE - powstają one pod wpływem oddziaływania lokalnych warunków fizjograficznych. Przyczyny powstawania tych wiatrów mogą mieć charakter termiczny lub dynamiczny. Do wiatrów miejscowych można m.in. zaliczyć: bryzy, wiatry dolin i gór, fen (wiatr halny), wiatr bora.
BRYZY - są to wiatry występujące na wybrzeżach mórz i wielkich jezior, wiejące od obszaru chłodniejszego do nagrzanego. Zmieniające kierunek dwa razy na dobę. Wiatr wiejący w ciągu dnia (od ok. 10 rano do zachodu Słońca), z morza na ląd, jest bryzą morską, a wiejący w nocy, z lądu na morze, bryzą lądową. W rejonie Bałtyku bryza morska sięga zwykle w głąb lądu nie dalej niż 10km. Jeżeli kierunek wiatru zbiega się z kierunkiem bryzy morskiej, w efekcie sumują się i wówczas prędkość i zasięg wiatru mogą być większe.
FEN - fenem nazywano suchy, ciepły i zwykle porywisty wiatr, wiejący z gór. Wiatry o cechach i warunkach powstawania podobnych do tych, jakimi charakteryzuje się fen, występują w górach różnych części świata, gdzie mają nazwy lokalne. W Polsce (Karpaty, Karkonosze) typowym wiatrem fenowym jest halny. Wywołują go czynniki natury dynamicznej.
WIATR BORA - podobnie jak fen należy do wiatrów opadających. Jest to silny porywisty i chłodny wiatr, wiejący w dół po zboczach niskich, przymorskich części gór w stronę znacznie cieplejszego morza. Bora w Europie występuje między innymi wzdłuż wschodnich wybrzeży Morza Czarnego i północnego Adriatyku.
MISTRAL - Mistral jest wiatrem spadającym na wybrzeżu południowej Francji. Jest to zimny, suchy wiatr północny wiejący w okolicy ujścia Rodanu między Awinionem i Marsylią. Przyczyna jego powstawiania jest niż nad ciepłym morzem i wyż Sewenami i francuskimi Alpami, wraz z zimnym, suchym powietrzem w zimie.
SIROCCO - Sirocco jest wiatrem zstępującym z wybrzeża północno - afrykańskiego. Jest to gorący, suchy wiatr południowy. Przyczyna jego powstawania jest niż utrzymujący się nad morzem. Niż ten „wysysa” powietrze z wysokich partii gór Atlasu. W zachodniej części Morza Śródziemnego sirocco wywołuje gwałtowne burze wirowe również we wschodniej części Morza Śródziemnego gwałtowny wiatr określany jest jako sirocco.
WIATRY UKŁADÓW BARYCZNYCH - są to poziome ruchy powietrza związane z występowaniem układów niżowych i wyżowych, wywierają istotny wpływ na przebieg pogody. Obszar wznoszenia się powietrza nazywany jest niżem, układem niskiego ciśnienia, obszarem o obniżonym ciśnieniu albo cyklonem. W obszarze takim często panuje niestabilna, pochmurna i wietrzna pogoda. Często występują opady deszczu, a w zimie śniegu. Obszar występowania zstępujących ruchów powietrza nazwany jest wyżem, obszarem o wysokim ciśnieniu albo antycyklonem. Towarzyszy mu zwykle ustabilizowana, dobra lub piękna pogoda.
WIATRY DOLINNE I GÓRSKIE - występują one w dolinach i w kotlinach górskich, głównie w ciepłej porze roku, podczas bezchmurnych dni i przy małych ruchach atmosfery. Wiatr dolinny wieje w ciągu dnia od ujścia dolin w kierunku zboczy w górę ku szczytom, a wiatr górski - w dół zboczy i od zboczy ku dolinom i równinom. Są to na ogół wiatry słabe, jednak czasem osiągają prędkość 10 m/s i większą.
Pomiary wiatru.
Do przybliżonego określenia prędkości (siły) wiatru służy skala Beauforta . Opracowano ją do oceny wiatru na morzu, ale jest też wariant dla warunków lądowych. Określa ona siłę wiatry w stopniach Beauforta na podstawie zachowania się dymu., drzew i innych przedmiotów narażonych na działanie wiatru. Poszczególnym stopniom tej skali przyporządkowano prędkości wiatru w m/s.
Wpływ wiatru na organizm człowieka
Jak już wiemy wiatry wiążą się z ciśnieniem, więc tak samo jak ciśnienie maja wpływ na nasz organizm i samopoczucie. Jednak niektórzy z nas są bardziej podatni na różne zmiany w atmosferze, a inni mniej. Osoby z niskim ciśnieniem i chorujące na przewlekłe choroby bardziej reagują na zmiany atmosferyczne. Z badań wynika, iż osoby mieszkające na wsi mniej się skarżą na nadwrażliwość na pogodę.
Niż, który niesie ze sobą spadek ciśnienia atmosferycznego, wywołuje bóle głowy i senność, a ciepły front atmosferyczny zwiększa objawy chorób chronicznych takich jak astma, schorzenia nerek czy zaburzenia krążenia. Temu dyktatowi pogody podlegają również schorzenia układu trawiennego. Wrzody żołądka lub dwunastnicy uaktywniają się zwykle wiosną i jesienią.
Kiedy w górach wieje halny, policja odnotowuje większą liczbę wypadków i samobójstw. Ten suchy, ciepły wiatr wraz z ociepleniem i spadkiem wilgotności powietrza niesie ze sobą fale depresji. Natomiast po przejściu halnego w górach wzrasta widoczność, ale zamiast ochoty na górską wędrówkę, turystów ogarnia senność lub rozdrażnienie. W krajach arabskich zwyczajowe prawo mówi o tym, że przestępstwa dokonane podczas chamsinu (to odpowiednik naszego halnego) nie podlegają karze.
Są również osoby, które odczuwają dolegliwości fizyczne i psychiczne w czasie przechodzenia frontu ciepłego. Ta grupa dobrze się czuje w klimacie chłodnym, w niskich nawet temperaturach i przy dużym wietrze. Ludzie tego typu chętnie przebywają w górach.
Największe kataklizmy spowodowane wiatrami
Najgroźniejszymi klęskami żywiołowymi są powodzie, silne wiatry, susze, trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Niejednokrotnie skutki tych zjawisk są tragiczne, a zniszczenia tak wielkie, że ich usunięcie przekracza możliwości regionów czy krajów. Giną, odnoszą obrażenia lub tracą dach nad głową tysiące ludzi, a straty mogą być tak duże, że państwa dotknięte takimi kataklizmami nie są w stanie obyć się bez pomocy z zewnątrz. Na obszarze Polski największe szkody występują w wyniku powodzi i silnych wiatrów. Oto niektóre z nich wywołane na całym świecie wiatrami:
Kalkuta 1773 - największe ówcześnie miasto Indii Kalkutę nawiedził cyklon - bo tak nazywa się huragany w tej części świata - który nadszedł znad Zatoki Bengalskiej i w kulminacyjnym momencie osiągnął prędkość 200 km/h. Towarzysząca mu ulewa oraz wysoka fala pochłonęła ok. 300 tys. ofiar.
Bangladesz 1970r. - najbardziej katastrofalny cyklon tropikalny w udokumentowanej historii spustoszył Bangladesz, uderzył z prędkością240 km/h. Nie ma dokładnych danych dotyczących liczby ofiar, ale ostrożne szacunki podają liczbę co najmniej 300 tys. zabitych, głównie w wyniku zalania nisko położonych terenów przez fale przypływu. Prawdopodobnie drugie tyle zgięło w wyniku głodu i epidemii, którą wywołały zanieczyszczona woda oraz rozkładające się zwłoki.
Huragan Andrew - Straty spowodowane przez niego na Bahamach i w południowo-wschodnich stanach USA w 1992 r. przekroczyły 30 mld dol.
Huragan Mitch - zaatakował na jesieni 1998 r. Amerykę Środkową, powodując kilkanaście tysięcy ofiar śmiertelnych i kolosalne straty materialne, głównie na skutek katastrofalnych opadów i spowodowanych nimi osunięć ziemi oraz powodzi.
Polska, Niemcy 1997 - powalone drzewa, zerwane dachy i linie energetyczne, wypadki drogowe spowodowane silnym wiatrem i opadami to skutki przejścia nad Niemcami i Polską aktywnego układu niżowego z frontami atmosferycznymi w Wielki Piątek 1997 r. Zatonięcia na Bałtyku promów pasażerskich Heweliusz (1993 r.) i Estonia (1994 r.) to kolejne przykłady tragedii wywołanych sztormowymi wiatrami w niżach.
Huragan "Gilbert" - w 1988 r. z prędkością 320 km/h zaatakował Karaiby zabijając 350 osób, a 750 tys. pozbawiając domu. Wiejący wiatr wyrywał drzewa z korzeniami oraz przewracał wieże kościelne i pociągi.
Huragan Wilma – potężny cyklon tropikalny, 21. sztorm i 12. huragan na Oceanie Atlantyckim w ciągu sześciu miesięcy 2005 roku. Jest również trzecim huraganem w tym sezonie, któremu przypisano najwyższą kategorię w pięciostopniowej skali Saffira-Simpsona. Naukowcy z amerykańskiego Narodowego Centrum Huraganów, uznali go za najsilniejsze zanotowane tego typu zjawisko w historii. Stwierdzono również, że dla tego huraganu, należałoby utworzyć kolejną – VI kategorię. Siła huraganu zmalała po przejściu nad meksykańskim stanem Jukatan 22 października 2005 roku, po którym stał się on huraganem 3 kategorii.