Urządzenia dzwigowo - transportowe.

URZĄDZENIA
DZWIGOWO – TRANSPORTOWE

Urządzenia dzwigowo – transportowe są to środki do przemieszczania poziomego i pionowego dóbr materialnych w obrębie placu składowego, magazynu, hali produkcyjnej lub całego zakładu przemysłowego. Należą do nich:
• urządzenia dzwigowe (dzwignice)
• urządzenia transportu:
- przerywanego (wózki transportowe)
- ciągłego (przenośniki).

DZWIGNICE

Dzwignice są to środki transportu wewnątrzzakładowego o zasięgu ograniczonym lub nieograniczonym i ruchu przerywanym, służące do prac przeładunkowych i montażowych. RYS 1

A) CHARAKTERYSTYKA KONSTRUKCJI I ZASTOSOWANIE GŁÓWNYCH TYPÓW DZWIGNIC

1. DZWIGNIKI
Należą do najprostszych dzwignic. Służą do przemieszczania pionowego (czasem poziomego) ładunków na niewielką wysokość odległość za pośrednictwem sztywnych elementów – śrub, zębatek oraz tłoków hydraulicznych lub pneumatycznych. Dzwigniki śrubowe i zębate napędzane ręcznie. RYS 2a i b stosuje się przy pracach montażowych do podnoszeni ładunków o masie do 25t na wysokości do 400 mm. W kolejnictwie stosowane są dzwigniki śrubowe o napędzie silnikowym, mogące podnosić ładunki o większej masie (dzwigi typu Beckera).Dzwigniki tłokowe z napędem ręcznym lub silnikowym stosuje się do podnoszenia masy rzędu do 500t na wysokości 200 – 1600 mm. RYS 2c.

2. CIĄGNIKI
Tworzą drugą grupę dzwignic prostych. Służą do przeciągania lub podnoszenia ładunków za pomocą cięgien linowych bądź łańcuchowych z zastosowaniem odpowiednich zaczepów.Wyciągniki RYS 3 stosuje się do prac montażowych do obsługi maszyn i pieców, do przeładunków na rampach i w magazynach oraz jako wyposażenie suwnic. Dotyczy to zwłaszcza wyciągów z napędem elektrycznym, wyposażonych w koła jezdne, umożliwiające przemieszczanie wzdłóż belki nośnej suwnicy. Główne dane techniczne wyciągów produkcji krajowej podano w TAB 2. Wyciągi stojakowe, kozłowe i przyścienne z ręczną korbą RYS 4a stosuj się przy pomocniczych pracach montażowych i remontowych. Szerszy zakres zastosowania znajdują wyciągi stojakowe stałe i wózkowe napędzane silnikami elektrycznymi. RYS 4b ,sterowane bezpośrednio lub zdalnie Często stanowią one wyposażenie suwnic i żurawi. Główne dane techniczne TAB 3.

3. DZWIGI LUB WYCIĄGI ELEKTRYCZNE
Stosuje się do pionowego przemieszczania ładunków (towarów lub ludzi) w kabinach lub na pomostach wzdłóż prowadnic pionowych (czasem pochylonych wzdłóż pod kątem).Dzwigi szybowe – wykonuje się z maszynownią górną (umieszczoną nad szybem), dolną lub boczną oraz wyposaża w układy sterowania przestawne: zbieracze, gumowo – zbieracze i grupowo rozdzielcze.
Odrębną grupę stanowią dzwigi budowlane pionowe RYS 5 tzn. wyciągi masztowe wolno stojące i przyścienne. TAB 4.

4. SUWNICE
Stanowią jedną z głównych grup o szerokim zakresie zastosowania. Stosuje się je do obsługi hal produkcyjnych, magazynów i otwartych składowisk oraz do obsługi procesów technologicznych. Najczęściej stosowane są suwnice pomostowe RYS 6. Zależnie od przeznaczenia wyróżnia się: suwnice hutnicze, odlewnicze, magazynowe wyposażone w haki lub w odpowiednie chwytaki, uchwyty, widły do sterowania. TAB 5.W celu zwiększenia intensywności obsługi hal produkcyjnych można zainstalować pod suwnicami wspornice o dźwigu 3 – 8 t i wyciągu 4 – 10 m lub żurawie pościerano – przejezdne, umożliwiające podawanie materiałów na stanowisko pracy, do których dostęp dla suwnic jest utrudniony. Do obsługi terenów otwartych stosuje się suwnice bramowe RYS 7 lub półbramowe oraz mostowe o rozpiętości do 80 m, które wyposaża się w żuraw podwieszony albo podnośnik taśmowy TAB 6. Coraz większe zastosowanie znajdują suwnice kontenerowe RYS 8 umożliwiające przeładunek wielkich kontenerów, sterowane ręcznie lub automatycznie.
Konstrukcje nośną mostów suwnicowych wykonuje się w postaci:
- jednego lub dwóch dzwigów spawanych z kształtowników walcowych, które stosuje się do przenoszenia mas rzędu 10 t przy rozpiętości do 14 m.
- Kratownicy z kształtowników walcowych lub rur (wykonanie pracochłonne i wrażliwe na zmiany otoczenia).
- Blachownicy jednej lub dwuśrodnikowej albo o przekroju trójkątnym bądż też ukł. ramowego i sprężynowego.
Kształt dżwigni zależy przebiegu momentów zginających przy zachowaniu stosunku wysokości h do rozpiętości l w zakresie 1/12 do 1/32. RYS 6c
Czołownice ( poprzecznice), w których są osadzone koła jezdne, ze względów montażowych i transportowych wykonuje się z 2 części, które po ustawieniu na torze łączy się śrubami.

5. UKŁADNICE
W magazynach i składach znajdują zastosowanie układnice ramowe i słupowe, przejezdne po szynach lub podwieszone o udzwigu 160 – 630 kg, służące do obsługi regałów o dużej wysokości.

6. ŻURAWICE
Stanowią pod względem częstotliwości zastosowania drugą po suwnicach grupę dzwignic. Obsługują one przestrzeń w kształcie walca o wysokości równej podnoszenia promienia, czyli równej wysięgowi. Najprostsze żurawie stałe to żurawiki okienne i przyścienne o momencie użytkowym 20 – 100 kn.n, ze stałym wysiągnikiem o niepełnym obrocie i z wyciągarką umieszczoną na konstrukcji wspornej. Stosuje się je do pomocniczych prac na budowlach. Stałe żurawie wolnostojące RYS 9a, zwykłe, pełno obrotowe wykonuje się z wysięgiem stałym lub zmiennym, uzyskiwanym przez wychylenie wyciągnika za pomocą ukł. linowego albo przez zastosowanie wózków wodzakowych, przejezdnych wzdłóż poziomego wysięgnika. Odmiany tego typu żurawi to:
- żurawie obracające się na kołkach osadzonych w ramie nośnej lub po wieńcu utworzonym z wałków obrotowych,
- żurawie portowe, zwykle wypadowe o udzwigu 8 – 12 t i wysięgu do 40 m,
- żurawie kontenerowe wyposażone w osprzęt do przeładunku kontenerów.
Żurawie stałe wykonuje się w postaci ustrojów kratownicowych, spawanych z kształtowników lub rur stalowych albo też z wieżą w postaci rury o określonej średnicy. Wyposażenie w kabinę sterowniczą, przesuwną wzdłóż wieży, umożliwia dogodną obsługę. Stosuje się też sterowanie zdalne. Większe zastosowanie, zwłaszcza w budownictwie znajdują żurawie towarowe (zwykle dwuszynowe). Buduje się je podobnie do żurawi stałych RYS 9b. Odmianę żurawi szynowych stanowią żurawie kolejowe o udzwigu do 160 t, służące głównie do usuwania skutków awarii na kolei. Do napędu żurawi stałych i szynowych stosuje się za zwyczaj układy z silnikami elektrycznymi prądu stałego, które zapewniają dużą elastyczność i płynność ruchów. TAB 7
Coraz większe zastosowanie mają żurawie jezdniowe:
- żurawie warsztatowe o udzwigu 0,5 – 1 t i wysięgu do 3 m wyposażone w stały lub obrotowy słup i wysięgnik z typowym wyciągnikiem przejezdnym, albo napędzane ręcznie, pneumatycznie lub przez silnik elektryczny lub spalinowy. Stosowane są do obsługi stanowisk roboczych w zakładach produkcyjnych.
- żurawie budowlane składane o udzwigu do 0,6 t pełnoobrotowe, z mechanicznym napędem podnoszenia i zmiany wysięgu, dostosowane do transportu ręcznego lub za ciągnikiem, stosowane głównie w budownictwie wiejskim
- żurawie samojezdne montowane na podwoziu własnym lub samochodowym.
RYS 10 , TAB 8
Oprócz omówionych typów suwnic i żurawi spotyka się liczne odmiany:
- dzwignic: kombinowanych, suwnicowo – wspornikowych, suwnicowo – żurawinowych,
- żurawi wielokrotnych.
7. PODESTY
Są to głownie pomosty i rusztowania służą do wykonywania prac wykończeniowych na prostych ścianach budynków, na których istnieje możliwość ich zawieszenia lub do wszelkich robót konserwacyjnych do 16 m wysokości. RYS 11
8. DZWIGI LINOTOROWE
Są prostą odmianą kolejek linowych, służących do transportu materiałów sypkich w pojemnikach lub ładunkach jednostkowych za pomocą wodzaka przemieszczającego się po linie nośnej lub nośno – ciągnocej, rozpiętej między dwiema podporami rozstawionymi w odległości 100 – 600 m. Stosuje się je na budynkach obiektów przemysłowych w warunkach, w których transport innymi środkami jest niemożliwy.

B) PODSTAWOWE ELEMENTY MECHANIZMÓW DZWIGNICOWYCH.

1.ELEMENTY DO PODNOSZENIA I PRZEMIESZCZANIA ŁADUNKÓW
Są to: haki, zawiesia, uchwyty i chwytaki. Haki służą do zawieszania ładunków bezpośrednio lub za pośrednictwem odpowiednio ukształtowanych uch oraz pętli linowych lub łańcuchowych. Dane techniczne najczęściej stosowanych haków pojedynczych (jednorożnych) i podwójnych (dwurożnych) RYS 12a podano w TAB 9. Do podnoszenia ładunków o wysokiej temperaturze stosuje się haki płytowe jednorożne, złożone z kilku pasów blachy odpowiednio ukształtowanej, między którymi szczeliny wypełnia się czasem wkładami azbestowymi. Stosuje się również haki w kształcie pałąków tzw. uszkami. W celu umożliwiania obracania haka z obciążeniem zawieszonego bezpośrednio na linie stosuje się tzw. sprzęgi, a w przypadku ukł. wielolinowych – zblocza. RYS 12
Do zawieszania ładunków na haku stosuje się:
- wiązanie, pętle lub zawiesie linowe oraz chwytowo zaczepowe RYS 13
- uchwyty kleszczowe RYS 14a, uchwyty elektromagnetyczne używane w stalowniach, walcowniach i na placach składowych do przenoszenia materiałów ferromagnetycznych, oraz uchwyty pneumatyczne służące do transportu materiałów płytowych za pomocą ssawek przykładanych do ich powierzchni.
- chwytaki dwu – lub wielołupinowe do transportu materiałów sypkich luzem RYS 14b, wśród których rozróżnia się: chwytaki jednolinowe ( o pojemności 0.75 – 12 m), wielolinowe (0,5 – 10 m), silnikowe (0,5 – 8m) i hydrauliczne (0,63 – 1,25).
W celu ułatwienia nabierania materiału, krawędzie łubin chwytaków wyposaża się w pazur lub szczęki wymienne, wykonanej ze stali manganowej odpornej na ścieranie.
2. CIĘGNA
W dzwignicach stosuje się liny włókienne (zwykle konopne),częściej stalowe oraz łańcuchy. Liny konopne RYS 15a stosuje się do ręcznych wyciągarek, wielokrążków oraz wiązań łańcuchów. Mają małą wytrzymałość na rozciągania (rzędu 40 – 140 MPa), są mało odporne na wilgoć i łatwo się przecierają. Smołowanie i natłuszczanie częściowo uodparnia je na wilgoć, ale zmniejsza wytrzymałość o 10 – 15 %.Liny stalowe wykonuje się je z drutów stalowych o średnicy 0,2 – 5 mm i wytrzymałości 1400 – 2000 Mpa, których wiązki skręca się w żyły, te zaś skręcone wokół rdzenia stalowego lub konopnego, tworzą linię współzwitą lub przeciwzwitą. RYS 15b i TAB 10. Linie łączy się przez splatanie na długości równej co najmniej 800 średnic w przypadku lin przeciwzwitych i 1000 średnic przy linach współzwitych, albo przez zaprasowanie w specjalnych tulejach. Końcówki lin zamocowuje się za pomocą kausz (sercówek) i specjalnie wolnego końca za pomocą klina i łączenie zaciskami. RYS 15c Łańcuch stalowe ogniowe technicznie kalibrowane, spawane lub zgrzewane. RYS 16a Stosuje się je jako cięgna nośne przy udzwigu do 150 t i prędkości do 0,75 m/s oraz jako cięgna służące do przemieszczania i podnoszenia ładunków przy napędzie ręcznym. TAB11 Przy udzwigu rzędu 15 – 30 t i prędkości 0.5 m/s stosuje się łańcuch sworzniowo – płytowe RYS 16b pewniejsze w pracy od łańcuchów ogniowych lecz cięższe i droższe. Wykonuje się je ze stali o wytrzymałości 500 – 600 MPa.
3. KRĄŻKI I KOŁA LINOWE
Krążki linowe RYS 17 służą do podtrzymywania i zmiany kierunku lub wyrównania obciążenia i długości liny. Osadza się je na osiach stałych, zamocowanych w stałych punktach konstrukcji nośnych lub przesuwnych i łożyskowych ślizgowo albo tocznie. TAB 12 Istotny wpływ na pracę i trwałość ma ukształtowanie rowka, w którym układa się lina. Niewłaściwy kształt wywołuje zbyt duże naciski (które nie powinny przekraczać 9 MPa) oraz zjawisko pełzania ( zmiany sprężystego wydłużenia liny) i wycierania jego powierzchni. Do napędu lin służą tarcze linowe cierne RYS 18. Stosuje się je do napędzania wyciągów mechanizmów wodzenia w przeciągarkach oraz w mechanizmach jazdy kolejek linowych. Sprzężenie cierne zależy od wartości konta opasania koła przez linę, od współczynnika tarcia między kołem a liną oraz od profilu powierzchni koła. Największe sprzężenie uzyskuje się przy zastosowaniu kół z rowkiem klinowym i półokrągłym. RYS 18c Współczynnik tarcia można zwiększyć stosując drewnianą lub skórzaną wykładzinę rowka.
4. BĘBNY LINOWE
Wykonuje się je w postaci odlewów żeliwnych lub staliwnych, albo zwija i spawa z blachy stalowej lub rur stalowych. RYS 19 Powierzchnia walcowa bębna ograniczona z obu stron obrzeżami może być gładka lub rowkowata w celu ułatwienia nawijania pierwszej liny stalowej i zapobiegnięcia jej spłaszczeniu (wpływa na obniżenie wytrzymałości). Na jednym z obrzeży osadza się napędowe koło zębate za pomocą śrub prasowanych. Bębny łożyskuje się ślizgowo na stałej osi lub osadza za pomocą wpustów albo klinów na wałach łożyskowych z reguły toczenia. Koniec liny umieszcza się i dociska wkładką za pomocą wkrętów i płaskich wkładek. Zamocowanie to powinno być pewne, a jednocześnie umożliwiać szybką wymianę.
5. KOŁA ŁAŃCUCHOWE
Do prowadzenia lub zmiany kierunku ruch łańcucha albo do przenoszenia siły z łańcuch na inne elementy ruchome stosuje się: krążki i koła łańcuchowe. Wykonuje się je z żeliwa z odpowiednio ukształtowaną powierzchnią i osadza lużno na osiach. RYS 20 Mają one mniejszą średnice niż krążki linowe. W przypadku występowania dużych sił stosuje się staliwne koła łańcuchowe gniazdkowe o dużej średnicy lub stalowe koła łańcuchowe drabinowe. Bębny łańcuchowe stosuje się rzadko. Wykonuje się je z żeliwa i tylko do łańcuchów ogniowych nie kalibrowanych.
6. HAMULCE
Najprostszym hamulcem jest zapadka, stosowana przy ręcznym mechaniżmie podnoszenia w celu zabezpieczenia ładunku przed samoczynnym opuszczaniem się. RYS 21a W nowoczesnych konstrukcjach dżwignicowych wymagane jest stosowanie pewnie działających hamulców, przyjmujących energie opadających ładunków mechanizmów będących w ruchu. Najczęściej stosuje się hamulce klockowe dwuszczękowe z luzownikami elektromagnetycznymi lub elektrohydraulicznymi. RYS 21b i TAB 13 Tarcie hamulcowe wykonuje się z żeliwa lub staliwa, szczęki zaś wykłada się ferrodofibryną, ferrodoazbestem lub sprasowaną masą metalowo – kauczukową. Stosuje się również hamulce tarczowe, w których nacisk jest wywierany na tarczę osiową RYS 21c oraz hamulce taśmowe RYS 21 działające na zasadzie sprzężenia ciernego między powierzchnią tarczy hamulcowej a taśmą naciąganą dzwignią jedno – lub dwustronną.
7. SPRZĘGŁA
Najczęściej stosuje się sprężyste sprzęgła palcowe podatne skrętnie oraz jedno – i dwuwieńcowe sprzęgła zębate niepodatne, samonastawne. RYS 22 Tarcie sprzęgieł wykonuje się z żeliwa lub staliwa, przy czym tarczę napędową zwykle stosuje się do hamulca.
8. KOŁA JEZDNE
Koła jezdne RYS 23 służą do przemieszczania mostów, suwnic, żurawi i innych dzwignic po wyznaczonych torach. Najczęściej stosuje się koła o powierzchni walcowej z dwoma obrzeżami, prowadzącymi je po szynach. Czasem powierzchnie te mają kształt stożkowy w celu zabezpieczenia dużych ustrojów dzwigowych przed ukosowaniem. Wykonuje się je ze staliwa (rzadziej z żeliwa) Lub z obręczami stalowymi (w przypadku dzwignic hutniczych). Koła lużne lub napędzane za pomocą osadzonych na nich wieńców uzębionych, łożyskuje się je ślizgowo lub tocznie.

C) PODSTAWY OBLICZANIA I PROJEKTOWANIA DZWIGNIC
Obliczanie i dobór ustrojów nośnych mechanizmów i elementów dzwignic dokonuje się w zależności od ich udzwigu i grupy natężenia pracy. TAB 16 Udzwig – jest to największa masa ładunków, jaką może podnieść dzwignica łącznie z masą zdejmowanych urządzeń służących do unoszenia i utrzymania tych ładunków. Znormalizowane dzwigi są w zakresie 0.01 – 1250 t o prędkości linowej w zakresie 0.2 –500 m/min. Obliczanie wytrzymałościowe ustrojów nośnych dzwignic należy przeprowadzać opierając się na:
- wytycznych wykorzystywania obliczeń stalowych ustrojów dzwignic,
- stateczności dżwignic, obciążenie próbne,
- obliczenie w obciążeniach ustrojów nośnych dżwignic,
- podstawowe zasady wymiarowania stalowych ustrojów dzwignic,
- projektowaniu i obliczaniu połączeń spawanych,
- projektowaniu i obliczaniu połączeń nitowych i śrubowych w stalowych ustrojach dzwignic. TAB 17


WÓZKI TRANSPORTOWE

Są to środki transportu jezdniowego lub szynowego o ruchu przerywanym i ograniczonym zasięgu, służące do przemieszczania poziomego i pionowego ładunków pojedynczych bądż łączone w jednostki ładunkowe oraz materiałów sypkich umieszczonych w odpowiednich pojemnikach. RYS 24 W transporcie wewnątrzzakładowym główne zastosowanie mają wózki jezdniowe. Stosuje się je do przewożenia ładunków po gładkich i ulepszonych jezdniach dróg i hal w zakładach przemysłowych, w magazynach i składach, na stacjach kolejowych, oraz w portach morskich i lotniczych.

A) WÓZKI JEZDNIOWE RĘCZNE I DOCZEPNE
Wymagania ustalają Polskie Normy RYS 25 i TAB 18

B) WÓZKI JEZDNIOWE NAPĘDZANE
Ze względu na rodzaj napędu rozróżnia się:
- wózki z napędem elektrycznym akumulatorowym, przewodowym lub trolejowym
- wózki z napędem spalinowym niskoprężnym, wysokoprężnym i gazowym
- wózki z napędem pneumatycznym
W zależności od sposobu kierowania wózki te dzieli się na: prowadzone, podestowe i z fotelem dla kierowcy. Do pracy w pomieszczeniach zamkniętych dopuszcza się tylko wózki z napędem elektrycznym lub spalinowym wysokoprężnym. Wózki z silnikami niskoprężnymi ze względu na silnie toksyczne właściwości spalin mogą być stosowane tylko na terenie otwartym. Wieloczynnościowe środki transportu wewnątrzzakładowego służą do podnoszenia, przewożenia, układania ładunków w magazynach i składach, w portach i na dworcach oraz w zakładach produkcyjnych. Dzięki małym wymiarom zewnętrznym i dużej zawartości zastępują wiele urządzeń dzwigowych, które wymagają budowy torowisk i zasilania sieciowego. Wózki widłowe wyposaża się osprzęt dodatkowy. RYS 26 oraz TAB 19 i 20
Stosuje się również odmiany klasyczne wózków widłowych:
- wózki dostawne do pracy w wielkich kontenerach ładunkowych i w wagonach krytych,
- wózki z bocznymi widłami wysuwnymi, RYS 27b
- wózki terenowe wyposażone w pneumatyki niskociśnieniowe o dużych wymiarach,
- wózki okraczające, dostosowane do przeładunku i transportu dużych i wielkich kontenerów.

C) PALETY I POJEMNIKI (KONTENERY)
Wózki transportowe, unoszące i podnośnikowe dzwigowe współpracujące z urządzeniami służącymi do grupowania ładunków w większe jednostki ładunkowe, tzn. z paletami ładunkowymi i pojemnikami magazynowo – transportowymi. Palety płaskie są to platformy z jedną lub dwiema płytami połączonymi wspornikiem o wysokości możliwej manipulowania widłami. TAB 21 i RYS 29 Stosuje się też inne typy palet: palety skrzynkowe, ramy paletowe niskie, oraz podstawki ładunkowe. Główne parametry pojemników magazynowo – transportowych są w zakresie ładowności 5 – 250 kg. Coraz większe zastosowanie w transporcie znajdują wielkie kontenery ładunkowe, do których przeładunku dostosowuje się niektóre grupy omówionych poprzednio dzwignic oraz wózków transportowych. Są to urządzenia wielokrotnego użytku o pojemności ładunkowej powyżej 1m przystosowane do przewozu jednym lub kilkoma środkami transportu bez przeładowania. TAB 22

D) WÓZKI SZYNOWE
Wśród wózków szynowych stosuje się głównie: wózki platformowe i kolebowe.
RYS 30

E) PODSTAWY OBLICZANIA I PROJEKTOWANIA WÓZKÓW TRANSPORTOWYCH
Obliczanie wytrzymałościowe wózków transportowych, jezdniowych napędzanych jest złożone i opiera się na zasadach podobnych jak w przypadku pojazdów samochodowych. Zwraca się szczególną uwagę na konieczność spełniania ostrych warunków stateczności.



PRZENOŚNIKI

Są to środki transportu bilansowego o ograniczonym zasięgu i ruchu ciągłym, służące do przemieszczania materiałów w stanie sypkim luzem lub w postaci ładunków jednostkowych, wzdłuż ściśle określonej trasy. Nie wykonują one ruchów falowych, dzięki czemu są ekonomiczniejsze od dzwignic. Przenośniki są z reguły napędzane silnikami elektrycznymi p. RYS 35, a w wyjątkowych wypadkach spalinowymi. W górnictwie stosuje się również napędy hydrauliczne i pneumatyczne.

A) PRZENOŚNIKI CIĘGNOWE
Są to urządzenia transportu ciągłego przemieszczające materiały luzem lub ładunki jednostkowe za pomocą cięgna.

1. PRZENOŚNIKI TAŚMOWE
Stanowią największą pod względem zapotrzebowania i produkcji grupę przenośników. Stosowane są w różnych dziedzinach przemysłu do prac przeładunkowo – transportowych, w magazynach i na składowiskach, na placach budów, w ciągach technologicznych, w zakładach przeróbki i eksploatacji materiałów i surowców mineralnych, do transportu urobku i nakładu w kopalnictwie podziemnym i odkrywkowym. Zasadę działania przenośnika transportowego możemy obserwować na RYS 32. Siłę obwodową (pociągową) na bębnie napędowym uzyskuje się przez odpowiednie napięcie taśmy. Przenośniki taśmowe przenośne – RYS 33. Taśmy elastyczne wykonuje się z kilku warstw gumy lub tworzyw poliestrowych na osnowie przekładek tekstylnych albo linek stalowych. RYS 34 Taśmy specjalne (z powierzchnią żeberkowatą, z obrzeżami, żaroodporne, olejoodporne), a także taśmy metalowe, nieelastyczne lite i siatkowe. RYS 35
2. PRZENOŚNIKI CZŁONOWE
Jest to druga pod względem częstości stosowania grupa przenośników. Przemieszczają one materiały luzem lub w postaci ładunków na odpowiednio ukształtowanych członach, połączonych w jeden obwód pojedynczym lub podwójnym ciągiem (zwykle łańcuchowym). Najczęściej stosowane są łańcuchy sworzniowo – płytkowe. RYS 36 Duże zastosowanie znajdują również przenośniki płytowe i korytowe RYS 37. Dzięki małej prędkości i odpowiedniej konstrukcji mogą być wykorzystywane w procesach technologicznych (suszenie, chłodzenie, sortowanie itp.). Przenośniki płytowe znajdują szczególne zastosowanie do wybierania surowca materiałów budowlanych spod zasobnika i podawania do kruszarek lub innych urządzeń transportowych.
3. PRZENOŚNIKI PODWIESZONE
Najbardziej rozpowszechnione są w transporcie wewnątrzzakładowym stosowany w produkcji wielkoseryjnej i masowej. Przemieszczają one ładunki lub pojemniki bezpośrednio zawieszone na rolkach łańcuch pociągowego lub na wózkach przesuwnych po oddzielnym torze za pomocą zaczepów (popychaczy) zamocowanych do łańcucha. Przenośniki podwieszone jedno – i dwutorowe stosuje się w procesach technologicznych ( obróbka cieplna, walcowanie itp.) oraz w transporcie międzyoperacyjnym i międzywydziałowym.

4. PRZENOŚNIKI KUBEŁKOWE
Są to urządzenia stosowane do transportu z jednego poziomu na drugi (wyższy) materiałów luzem w odpowiednich naczyniach (kubełkach), zamocowanych do cięgna taśmowego lub łańcuchowego, przewijającego się przez bębny lub koła łańcuchowe. Stosowane są dwa typy przenośników kubełkowych prostych, różniących się zasadą działania:
- przenośniki kubełkowe szybkobieżne, w których napełnianie kubełków odbywa się przez otwór wylotowy w głowicy obudowy pod działaniem siły odśrodkowej,
- przenośniki kubełkowe wolnobieżne, w których napełnianie odbywa się przez nasypywanie, a opróżnianie pod działaniem siły grawitacyjnej. RYS 39

5. PRZENOŚNIKI ZABIERAKOWE
Ten typ przenośników charakteryzuje się odmiennym sposobem działania od poprzednich. Materiał nie jest transportowany na cięgnie, lecz przesuwany po nieruchomej bieżni przez zbieraki zamocowane do cięgna. Wyróżnia się dwa typy przenośników zabierakowych:
- przenośniki zgarniakowe z rynną otwartą RYS 40a
- przenośniki zgrzebłowe z rynną o przekroju zamkniętym RYS 40b, w której przemieszczanie materiału odbywa się na zasadzie tarcia między cząsteczkowego w warstwie wypełniającej cały przekrój, przesuwnej przez odpowiednio ukształtowane zgrzebła łańcucha.
Znajdują zastosowanie w zakładach hutniczych. Do transportu ładunków jednostkowych służą przenośniki zaczepowe podłogowe RYS 40c, przemieszczające ładunki bezpośrednio lub na wózkach wzdłuż wyznaczonego toru. Stosuje się je głównie do prac montażowych w produkcji wielkoseryjnej oraz do przeładunków w przedsiębiorstwach spedycyjnych.

B) PRZENOŚNIKI BEZCIĘGNOWE
Są to przenośniki przemieszczające materiały luzem (czasem pojedyncze ładunki) bez użycia cięgien, lecz za pomocą innego organu mechanicznego: impulsów, wstrząsów i grawitacji.

1. PRZENOŚNIKI IMPULSOWE I GRAWITACYJNE
Są to jedne z najprostszych środków transportu, działające pod wpływem grawitacji. Należą do nich: przenośniki wałkowe, krążkowe i kulkowe nie napędzane RYS 41 stosowane w magazynach, miejscach przeładunku, w transporcie międzyoperacyjnym i przy montażu do przemieszczania ładunków jednostkowych oraz suwnic (ślizgi), za pomocą których również możliwe jest przemieszczanie materiałów luzem z jednego poziomu na inny (niższy). RYS 42
2. PRZENOŚNIKI WAŁKOWE I KRĄŻKOWE NAPĘDZANE
Są to urządzenia służące do przemieszczania w płaszczyżnie poziomej ładunków jednostkowych pod działaniem siły tarcia po bieżni z wałków lub krążków napędzanych indywidualnie lub grupowo. Stosuje się je głównie w hutnictwie, odlewnictwie, tartakach itp.
3. PRZENOŚNIKI ŚRUBOWE
Działanie ich polega na przemieszczaniu materiałów luzem powierzchni śrubowej obracającej się wokół własnej osi. RYS 43 Zastosowanie znajduje w przemyśle materiałów budowlanych, zbożowo – młynarskim, energetycznym (nawęglanie) itp.
4. PRZENOŚNIKI WSTRZĄSOWE
Są to przenośniki przemieszczające materiały luzem pod działaniem ruchów wahliwych lub drgań rynny. Rozróżnia się:
- przenośniki wstrząsane o częstotliwości drgań 0,7 – 7 Hz i amplitudzie 20 – 150 mm
- przenośniki wibracyjne o częstotliwości drgań 7 – 50 Hz i amplitudzie 0,5 – 15 mm
Rynny przenośników wstrząsowych są wprowadzane w ruch postępowo – zwrotny za pomocą mechanizmu karbowego, karbowo – wahakowego, kół eliptycznych, a także pneumatycznie lub hydraulicznie. Są one szczególnie przydatne do transportu materiałów gorących, pylących i chemicznie agresywnych. Przenośniki wibracyjne znajdują coraz większe zastosowanie zwłaszcza jako dozowniki. Wzbudzanie drgań odbywa się za pośrednictwem mechanizmu elektromagnetycznego, hydraulicznego lub pneumatycznego. RYS 44
5. PRZENOŚNIKI MIOTAJĄCE
Znajdują zastosowanie w warunkach trudnych lub niedostępnych dla innych urządzeń transportowych np. w kopalni do zapełniania wyrobisk, do nasypywania grobli i wałów ziemnych, do załadunku krytych wagonów i ładowni statków. Najbardziej znane są przenośniki miotające z taśmą łukową, bębnowe i tarczowe. RYS 45 Szybkie zużywanie się elementów roboczych ogranicza zastosowanie tego typu przenośników.

C) PRZENOŚNIKI Z OŚRODKIEM POŚREDNICZĄCYM
Są to urządzenia przemieszczające w sposób ciągły materiały luzem lub ładunki jednostkowe w strumieniu gazu (zwykle powietrza) albo cieczy (zwykle wody).

1. PRZENOŚNIKI PNEUMATYCZNE
Stosuje się je w przemyśle materiałów budowlanych, spożywczym, chemicznym oraz do prac przeładunkowych w transporcie kolejowym, drogowym i wodnym. RYS 46 W zależności od ciśnienia powietrza w instalacji dzieli się je na: nisko - , średnio – i wysokociśnieniowe ( od 0,02 do 8 Mpa). Zużycie energii dochodzi do 5 kW *h/t transportowanego materiału. Główne elementy konstrukcji są w znacznym stopniu znormalizowane min. przewody, urządzenia do oczyszczania sprężynowego powietrza, przewody porowate aeracyjne.
2. PRZENOŚNIKI HYDRAULICZNE
Działanie przenośnika hydraulicznego RYS 47 polega na przemieszczaniu mieszaniny materiału transportowanego (pulpy) w otwartym korycie lub w przewodzie zamkniętym systemu grawitacyjnego wzdłuż odpowiedniego spadku albo pod wpływem ciśnienia wody doprowadzonej do koryta (przewodu) z określoną prędkością początkową. Do transportu tego rodzaju nadają się materiały, które nie ulegają uszkodzeniu przy zmieszaniu z wodą (żwir, ruda, buraki itp.). Stosuje się je w elektrociepłowniach (odprowadzanie popiołu), w kopalnictwie (segregacja węgla i rud), w budownictwie (podawanie masy betonowej) itp.

D) PODAJNIKI, DOZOWNIKI I WAGI AUTOMATYCZNE
Podstawowym czynnikiem w decydującym stopniu wpływającym na prawidłową pracę przenośników jest ich ciągłe i równomierne zasilanie materiałem transportowym. Rolę regulatorów spełniają podajniki. Są to urządzenia napędzane przez własne silniki, instalowane w miejscu odbierania materiału transportowanego luzem z zasobnika lub z innego urządzenia doprowadzającego i podającego go na przenośnik. W większości przypadków są one konstrukcyjną odmianą przenośników omówionych poprzednio. Jeżeli w procesie technologicznym jest wymagane zachowanie ściśle określonych proporcji objętościowych lub masowych skał materiałów, z których wyrabia się dany produkt, należy stosować dozowniki oraz wagi automatyczne. Dzięki tego typu urządzeniom osiąga się dokładność wskazań dochodzącą do 0.5 %. Na RYS 48 pokazano podział podajników, dozowników i wag automatycznych, a na RYS 49 schemat działania prostego urządzenia ważąco – dozującego.

E) PODSTAWY OBLICZANIA I PROJEKTOWANIA PRZENOŚNIKÓW
Brak jest Polskich Norm ustalających jednolite obowiązujące metody obliczania przenośników. Istnieją natomiast opracowania ośrodków specjalistycznych, które podają szczegółowe wytyczne obliczeń oraz doboru typowych elementów i zespołu przenośników z punktu widzenia specyfiki wymagań dotyczących ich zastosowania. Obliczenia te dotyczą określania wydajności siły napędowej i mocy napędowej. Wydajność przenośnika określa się jako wielkość strumienia (przepływu) objętości lub masy materiału przemieszczanego w jednostce czasu. Natomiast siła pociągowa jest niezbędna do pokonania oporów ruchu i równa się sumie oporów powstających na skutek przemieszczania materiału transportowego, elementów mechanizmu przenośnika będących w ruchu postępowym i obrotowym oraz działanie dodatkowych urządzeń (np. skrobaki czyszczące, obrzeża). Moc napędowa jest to inaczej moc silnika.


EKSPLOETACJA URZĄDZEŃ DZWIGOWO – TRANSPORTOWYCH

Stosowanie urządzeń dzwigowo – transportowych zgodnie z przeznaczeniem i w ściśle określonych warunkach oraz prawidłowa obsługa i konserwacja są podstawowymi czynnikami, w decydującym stopniu wpływającymi na ich trwałość i bezawaryjną pracę. Odpowiednie instrukcje, przepisy i zarządzenia, obok wymagań technicznych wykonania i odbioru stanowią z reguły integralną część dokumentacji techniczno – ruchowej. Zapoznanie się z ich treścią należy do podstawowych obowiązków personelu obsługującego przed przystąpieniem do pracy przy tych urządzeniach. Wymagania dotyczące urządzeń dzwigowych są ujęte w formie przepisów Urzędu Dozoru Technicznego, systematycznie aktualizowanych oraz w cyklu norm z zakresu bezpieczeństwa. Wymagania i badania dotyczące przenośników oraz ogólne wymagania z zakresu BHP ustalają Polskie Normy.