Grecki idealizm a rzymski praktycyzm- między Don Kichotem a Sancho Pansą

W tym tekście chciałabym porównać dwa starożytne państwa: Grecję i Rzym pod względem sztuki, filozofii i literatury. Jak wskazuje tytuł mojej pracy idealizm, który obowiązywał w starożytnej Grecj możemy porównać do Don Kichota- głównego bohatera powieści "Don Kichot z La Manczy" Miguela de Cervantesa. Dorobek kulturowy starożytnego Rzymu wskazuje na panujący tam praktycyzm, co z kolei możemy porównać do giermka Don Kichota- Sancho Pansy.
Sztuka starożytnej Grecji dzieli się na cztery okresy: egejski, archaiczny, klasyczny i hellenistyczny. W architekturze starożytnej Grecji występowały trzy podstawowe porządki: dorycki, joński i koryncki. Najważniejszymi budowlami dla Greków były świątynie. Wznosiły się one na podmurowaniu o prostokątnym kształcie. Ozdabiała je kolumnada biegnąca dookoła jednym albo dwoma szeregami. Pomiędzy kolumnami znajdowało się pomieszczenie zwane cellą, gdzie zazwyczaj mięścił się posąg bóstwa. Nad cellą leżał poziomo strop z kamiennych belek. Końce belek tworzyły fryz. Z przodu i z tyłu świątyni, pomiędzy fryzem a dachem tworzyły się trójkątne tympanony wypełnione kompozycją rzeźbiarską. Budowle te charakteryzowały się równowagą i harmonią wszystkich elementów. Oprócz świątyń Grecy budowali także domy, teatry, stadiony, biblioteki, gymnazjony. Początki rzeźby greckiej sięgają IX wieku p.n.e. Do najstarszych dzieł należą niewielkie figurki o uproszczonych kształtach. Pierwsze figury człowieka powstały w VI wieku p.n.e., w okresie archaicznym. Najdoskonalsze dzieła powstały w czasach Peryklesa, w V wieku p.n.e. w okresie klasycznym nazywanym również okresem doskonałości. W tym czasie tworzyło wielu rzeźbiarzy, których dzieła ukazują prawdziwy wygląd człowieka, rzeczywisty kształt jego ciała zarówno w stanie spoczynku, jak i w ruchu. Poliklet (ok. 450-415 p.n.e.) opracował matematyczny kanon proporcji ciała ludzkiego. Stosował również w swoich dziełach zasadę kontrapostu (układ ciała w rzeźbie greckiej polegający na oparciu ciężaru ciała na jednej nodze, zrównoważeniu nachyleniem tułowia i ugięciem drugiej nogi). Wiele osiągnięć rzeźbiarzy greckich było stosowanych także w sztuce nowożytnej. Grecja zasłynęła malarstwem wazowym, wykonywanym na wazach (naczyniach ceramicznych toczonych z gliny i wypalanych w specjalnych piecach). Naczynia te miały zróżnicowane kształty, a posługiwano się nimi zarówno w gospodarstwie domowym, jak i podczas obrządków religijnych i pogrzebowych. Technikę zdobienia ceramiki, którą stosowano w Grecji, w epoce archaicznej charakteryzuje umieszczana na czerwonym tle czarna dekoracja figuralna z białymi, purpurowo-fioletowymi i brązowymi szczegółami. Jest to technika malarstwa czarnofigurowego, w 525 roku p.n.e. wyparta techniką malarstwa czerwonofigurowego, które charakteryzowało się odwrotnym niż w malarstwie czarnofigurowym schematem kompozycji, tzn. na czarnym tle umieszczano czerwone figury. W okresie klasycznym (V wiek p.n.e.) i później powstawały w Grecji , a szczególnie w Atenach, liczne malowidła ścienne. Sztuka starożytnego Rzymu dzieli się na okresy: panowania królów, wczesnej republiki, republiki, późnej republiki, cesarstwa, późnego antyku. Największe znaczenie historyczne zyskały osiągnięcia Rzymian w architekturze. Zastosowanie nowych materiałów budowlanych (cegły wypalanej, cementu) umożliwiło wznoszenie budowli o urozmaiconym rzucie poziomym, krytych sklepieniami, tworzących świadomie skomplikowane kompleksy przestrzenne. Dla architektury monumentalnej charakterystycznymi budowlami były: świątynie, budowle użyteczności publicznej- bazyliki, portyki, kurie, termy, teatry, cyrki, amfiteatry, pomniki- łuki triumfalne, kolumny, budownictwo mieszkalne ? domy italskie (z atrium) i hellenistyczne (z atrium i perystylem), piętrowe domy czynszowe (insula), miejskie i podmiejskie wille, rezydencje cesarzy (willa Hadriana w Tivoli, pałac Dioklecjana w Splicie). Mauzolea (np. Oktawiana Augusta, Hadriana ? w Rzymie) wznoszono na wzór grobowców hellenistycznych. Miasta zakładano na planie prostokąta, z regularną siatką ulic i otaczano murem warownym. Środek miasta zajmowało forum, natomiast wodę doprowadzały akwedukty. Rzeźba rzymska rozwijała się w ścisłej zależności od greckiej. Łuki triumfalne (Łuk Tytusa) i monumentalne kolumny (kolumna Trajana) należy zaliczyć do form istniejących na pograniczy architektury i rzeźby. Widniejące na nich płaskorzeźby posiadają wielkie wartości ilustratorskie. Ważnym źródłem ikonograficznym były płaskorzeźby umieszczane na pomnikach, które przedstawiały sceny walk Rzymian i łukach triumfalnych wznoszonych dla uczczenia zwycięskich wodzów, których czyny sławiono, np. Łuk Konstantyna. Dużą niezależność wykazała rzeźba rzymska w portrecie, który rozwinął się dzięki kultowi przodków. Rzeźbione w marmurze lub w brązie portrety oddają z głębokim realizmem zarówno podobieństwo fizyczne jak i duchowy charakter portretowanej osoby, np.: Juliusza Cezara, Agrypiny, Klaudiusza. W późniejszym okresie rzeźbione portrety tracą indywidualny charakter i stają się pełnymi powagi i wyrazu rzeźbami osób budzących szacunek. Malarstwo ścienne w okresie późnej republiki wyparło malarstwo sztalugowe i tablicowe na podstawie schematów kompozycyjnych zostało podzielone na 4 style pompejańskie: inkrustacyjny (II w. p.n.e.), architektoniczny (I w. p.n.e.), egiptyzujący (1 poł. I w. n.e.), iluzjonistyczny (2 poł. I w.). Pierwszy styl charakteryzował się poziomym trójpodziałem ściany; był imitacją barwnych, marmurowych wykładzin ściennych. W drugim okresie wprowadzono trójpodział wertykalny i horyzontalny ściany, z malowanymi elementami architektonicznymi, w środkowym polu znajdowało się malowidło imitujące obraz sztalugowy (najczęściej wykorzystywano motywy greckie). W okresie egiptyzującym zastąpiły go obrazy o tematyce mitologicznej, wizerunki egipskich bóstw i egzotycznych roślin, zanikł iluzjonizm i wprowadzono w barwy zimne. Kolejny styl przywrócił iluzjonizm w nasilonej formie- stosowano wieloplanowe rozbicie ściany malowanymi motywami architektonicznymi, często w fantastycznych układach. Wprowadzono bogactwo barw i mnogość szczegółów, a tematyka była różnorodna- malowidła przedstawiały sceny rodzajowe, teatralne, martwe natury, pejzaże. Mozaiki wielobarwne lub czarno-białe zdobiły początkowo posadzki, później także i ściany. W rzemiośle artystycznym szczególny rozkwit przeżywała gliptyka, ceramika, szklarstwo i toreutyka. Sztuka rzymska, niemal całkowicie anonimowa, wniosła do późniejszej sztuki europejskiej wiele trwałych wartości. Jej bezpośrednimi następcami były: sztuka wczesnochrześcijańska i bizantyńska.
Filozofia pochodzi od dwóch słów: phileo- lubić oraz sophia- mądrość. Dziś tłumaczymy to jako "uwielbienie mądrości" jednak dla starożytnych ludzi pod słowem filozofia krył się całkoształt wiedzy racjonalnej. Filozofia zaistniała i rozwinęła się w Grecji dzięki otwartości na świat i rozwojowi myśli. To właśnie Grecy stworzyli pierwsze hipotezy, tezy, wyprowadzali różne twierdzenia, wzory i paradoksy. Mimo, że wiele z ich poglądów było błędnych, to jednak walnie przyczynili się do rozwoju nauki. Filozofowie zajmowali się praktycznie wszystkimi zagdnieniemi dotyczącymi życia i nauki i udzielali odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące życia człowieka, powstania świata i jego rozwoju, np.: ?Co się dzieje po śmierci??, ?Czy istnieją jakieś siły wyższe??. To filozofowie odrzucili religijne pojęcia i opowieści wspierając się rozumem i logicznym myśleniem. Im należy przypisywać pojęcie wszechmogącego, niematerialnego boga, odnalezienie celu i przyczyny wszystkiego co jest oraz ustalenie schematu państwa idealnego. Oni pierwsi rozwiązywali problem, a nie omijali go. Oni stworzyli pierwsze kierunki filozoficzne i podzielili tę naukę na metafizykę, logikę i etykę. Do najwybitniejszych filozofów starożytności zaliczamy: Talesa z Miletu (636-546 p.n.e.), Sokratesa z Aten (469-399 p.n.e.), Platona (427-347 p.n.e.), Arystotelesa (384-322 p.n.e.), Zenona z Kition (336-264 p.n.e.), Epikura z Samos (341-270 p.n.e.), Anaksymetesa z Miletu (585-525 p.n.e.), Hieraklita z Efezu (540-480 p.n.e.), Pitagorasa z Samos (VI w. p.n.e.), Ksenofonta z Miletu (VI/V w. p.n.e.), Antystenesa z Aten (436-365 p.n.e.), Diogenesa z Synopy (412-323 p.n.e.), Zenona z Elei (490-430 p.n.e.), Eubulidesa z Miletu (IV w. p.n.e.), Demokryta. Istniało kilka szkół i prądów filozoficznych, do których należą: cynicy, epikurejczycy, stoicy, sofiści i sceptycy. Długotrwała niechęć Rzymian do filozofii trwała do powstania mody na nią w II w.p.n.e. Od tamtego czasu wszyscy zajmowali się filozofią, nawet cezarowie: August, Trajan, Hadrian, Antoninus Pius, Marek Aureliusz. Jednak żaden Rzymianin filozofii naprzód nie posunął, nie utworzył nowej szkoły- wypowiadał się tylko na temat już istniejących. Filozofia w Rzymie była uprawiana nie tyle dla samej wiedzy, co dla szczęścia i cnoty jakie ze sobą niosła. Przedstawicielami myśli rzymskiej byłi: Cyceron, Marek Aureliusz, Seneka i Horacy.
Znaczny wpływ na kulturę grecką miało rozpowszechnienie pisma. Podziału literatury dokonał Arystoteles, dzieląc ją na lirykę, epikę i dramat. Utworami lirycznymi były: hymny homeryckie, elegia, melika, apologia, epyllion, heksametr daktyliczny, idylla, pieśń, poemat, oda, palinodia, patos, strofa saficka, muza, poemat liryczny, hymn, pean, tren, epigram, elegia, ballada, sielanka ; epickimi: epos, epos heroiczny, poemat heroikomiczny, mitologia grecka, apoftegmat, gnomy, dialog, logograf, a na dramat antyczny składały się: tragedia grecka, dramat satyrowy, komedia. W literaturze przeważała tematyka religijna, mity i opowiadania o bohaterach. Później zaczęto opisywać życie codzienne Greków oraz aktualne wydarzenia polityczne. Najwybitniejszymi autorami literatury starogreckiej byli: Ajschylos, Eurypides, Sofokles, Homer, Hezjod (Hesiodos), Pindar, Safona, Tyrteusz, Solon, Symonides, Ezop, Herodot, Hieraklit, Ksenofont, Tespis, Tyrtajos, Anakreont. Literaturę starożytnego Rzymu dzieli się na 4 okresy: archaiczny, cyceroński, augostowski i cesarski. Ma ona swoje początki w anonimowej literaturze ludowej, w zapiskach rzymskich urzędników o bieżących wydarzeniach. Literatura powstawała pod wpływami retoryki i dramatu rzymskiego. Gatunkami jakie powstały w czasie rozkwitu literatury rzymskiej są: satyra, epopeja, epigram, elegia miłosna. Najwybitniejszymi autorami literatury rzymskiej są: Appiusz Klaudiusz, Plaut, Newiusz, Attyk, Cyceron, Gajusz Juliusz Cezar, Lukrecjusz, Wergiliusz, Horacy, Seneka Starszy, Propercjusz, Fedrus, Tacyt, Warron, Owidiusz.
Kultura starożytnej Grecji dążyła ku polepszeniu świata i jego rozwojowi, co prowadziło do wyidealizowania każdego szczegółu i powiększenia swojego dobytku kulturowego. Dlatego grecki idealizm porównujemy do postaci Don Kichota, który chciał wiecznie poprawiać każdy szczegół i doprowadzić do stanu idealnego. Myślał, że księgi rycerskie przekazują wierny obraz prawidłowego świata, więc sam chciał taki być i pragnął walczyć ze złem, aby wokół wszystko było idealne. Natomiast kultura Rzymu zwiększała swój dorobek kulturowy czerpiąc inspirację z potrzeb, np. Budowla akweduktów. Dlatego porównujemy działalność starożytnych Rzymian do postawy Sancho Pansy. Ta postać literacka jest rozważna i inteligentna, mając na utrzymaniu rodzinę pracuje dla Don Kichota licząc na szybki zarobek. Często pomaga swojemu panu i trzeźwym myśleniem wyciąga go z opresji. Stąpając twardo po Ziemi myśli o tym, by mieć co zjeść, a nie, jak jego pan, by walczyć z ?olbrzymami?.