Porównanie ideałów rycerskich - starogreckiego i średniowiecznego.

Porównaj starogrecki i średniowieczny ideał rycerski. Czy Achilles lub Hektor mogliby uchodzić w średniowieczu za rycerza idealnego? Scharakteryzuj również typy odbiorców tych tekstów.

Każda epoka tworzy bohaterów - rycerzy na miarę swoich czasów. Najsławniejsi rycerze antyku to Achilles i Hektor czy Apollon i Marsjasz. Zaś wybitni rycerze średniowiecza to chociażby Tristan, Cyd, Roland oraz rycerze króla Artura. Średniowiecze nastało zaraz po antyku, więc pewne elementy obu tych epok się przenikają.

Średniowiecze i czasy wcześniejsze obfitowały w krwawe bezkompromisowe walki i pojedynki. Taki stan rzeczy jak i podział społeczeństwa na klasy doprowadziło do wytworzenia się w VIII w. warstwy zwanej rycerstwem. Rycerz był jednym z trzech wzorców propagowanych przez średniowiecze, pozostałe dwa to asceta i idealny władca. Kolejną przyczyną wykreowania takiego wzorca osobowego była gwarancja pośmiertnego uczestnictwa w Chwale Niebieskiej. Bóg był najwyższą wartością a "rycerstwo było wojskiem w Jego służbie". Rycerz średniowieczny zajmował się szerzeniem wiary chrześcijańskiej, oczywiście przy pomocy miecza. Rycerze stali się symbolem średniowiecza, jego charakterystycznym elementem i niejednokrotnie początek i koniec średniowiecza kojarzymy z powstaniem i upadkiem prawdziwych rycerzy, których wysławiano w pieśniach - eposach i romansach rycerskich.

Zarówno rycerz średniowiecza, jak i antyku był podporządkowany kodeksowi rycerskiemu i kierował się swoim honorem. Słowo dane przez wojownika było niepodważalne. Obietnica - dziś pojęcie ulotne, niegdyś stanowiła uzasadnienie zależności feudalnych. Paladyn obiecuje seniorowi, że będzie mu wiernie służył, a ten w zamian otacza go swą opieką. Dobry rycerz musiał być podobnie jak w antyku dobrze urodzony, ale w średniowieczu o mianowaniu mężczyzny tym tytułem decydowały raczej sukcesy bojowe, które odnosił, będąc giermkiem, chociaż większość rycerzy miało imponujące drzewo genealogiczne. Zarówno bojownik średniowiecza jak i starogrecki heros był nieustannie zaprzątnięty swą sławą. Jak pisał Teofrast - "Szlacheckie pochodzenie ma to do siebie, że człowiek, któremu przysługuje, jest bardziej chciwy sławy niż inni". Sławę podtrzymywano poprzez podejmowanie i wyzywanie nowych przeciwników na pojedynki, przegrana oznaczała okrycie się niesławą i pogardę ze strony zarówno zwykłych ludzi, jak i "kolegów po fachu". Rycerz poprzez walką popisywał się swoimi umiejętnościami i ukazywał swą odwagę, ale i sławił zalety swojej damy. Zarówno w średniowieczu jak i w czasach kultury starogreckiej przeciwników obowiązywał wzajemny szacunek oraz przepisy. Gdy jeden z konkurentów spadł z konia, przeciwnik miał obowiązek również zsiąść ze swego rumaka, aby wyrównać szanse. Nie dopuszczalne było również zaatakowanie rywala od tyłu, co potwierdza Maćko z Bogdańca, bohater "Krzyżaków", słowami: "Gdybym na ten przykład w bitwie na niego natarł, a nie zawołał, by się obrócił, jużci bym hańbę na się ściągnął". Rycerzy i herosów odznaczała niebywała siła. Była ona potrzebna zarówno do dźwigania ciężkiej zbroi oraz do biegłego posługiwania się mieczem. Wojownicy musieli promieniować urodą i wdziękiem, także zamiłowaniem do pięknych ubrań, co podnosiło jego wartość w oczach innych, a zwłaszcza kobiet. Bojownicy pod żadnym pozorem nie mogli wycofać się z walki, o czym w antyku świadczy postawa Hektora, który mimo przeczucia zbliżającej się śmierci wyrusza na obronę ojczyzny, a jego postanowienia nie jest w stanie zmienić nawet widok malutkiego dziecka i usiłującej go powstrzymać żony - "Zgubi cię twoja odwaga, szalony! Ty nie masz litości ani nad dzieckiem nieletnim ani nade mną nieszczęsną". Zaś w średniowieczu postawa Rolanda, który napadnięty przez Saracenów, w czasie pełnienia obowiązku tylniej straży, nie dmie w róg i nie ucieka, lecz wychodzi wrogom naprzeciw, czekając na pewną śmierć, stwierdza: "Trzeba nam tu wytrwać dla naszego króla. Dla swego pana trzeba ścierpieć wielką niedolę i znosić wszelkie gorąco i wielkie zimno i oddać skórę i nałożyć głowę". Bohaterska śmierć zarówno w średniowieczu jak i starożytnej Grecji była pożądana i stanowiła element na stałe wpisany w życie rycerza idealnego - poszukiwacza sławy, nawet tej pośmiertnej. Dowodzi tego zarówno wyżej przedstawiona przeze mnie postawa Hektora oraz stale powtarzane przez Rolanda słowa: "Iżby nas nie pohańbiono w pieśni". Ideał rycerza średniowiecznego był oddany Bogu i swej ojczyźnie. Całe jego życie było przepełnione bitwami toczonymi w imię tych wartości. Przed walką wojsko modliło się o wstawiennictwo do Marii i innych świętych oraz o przebaczenie grzechów. Wojska polskie idąc do boju śpiewały "Bogurodzicę" zaś w "Pieśni o Rolandzie" arcybiskup udziela rozgrzeszenia i błogosławieństwa siostrzeńcowi Karola Wielkiego i jego żołnierzom. Herosom antycznym również nie obca była religia. Byli oni swego rodzaju pionkami w grze toczonej między bogami. Przykładem może być walka pod Troją. Kolejnym obowiązkiem rycerza była obrona słabszych i krzywdzonych. Szczególną pozycje zajmowały kobiety. Podczas najazdu rycerze "wycinali w pień" płeć męską, ale żaden miecz nigdy nie został splamiony krwią kobiety. Rycerz mógł wzdychać tylko do damy pochodzącej z tej samej klasy społecznej. Mężczyzna musiał nieustannie zdobywać kobietę, zaś ona ciągle była niedostępna i nieczuła na jego zaloty. Lecz gdy została jego damą serca musiał on być jej wierny, sławić ją w pojedynkach, otaczać czcią i szanować. Perypetie kochanków zostały zawarte w eposach rycerskich, są one przeważnie burzliwe i kończą się tragicznie. Rycerstwo było najbarwniejszą grupą społeczną zarówno w starożytności jak i w średniowieczu, najsilniej rzutującą na nasze wyobrażenia o tych epokach.
Przykładami starogreckich "rycerzy idealnych" jak już wcześniej wspomniałam są Achilles i Hektor, lecz czy aby na pewno? Pojedynek opisany w homerowskiej "Iliadzie" budzi pewne wątpliwości. Hektor wyrusza na niego, mimo iż przeczuwa zbliżającą się śmierć. Jego zamiaru obrony Ojczyzny i godności rodziny oraz swojej nic nie jest w stanie zmienić. Za sprawę honoru uważa stanięcie twarzą w twarz z przeciwnikiem. Walczy do końca, wiedząc, iż nie ma żadnych szans z Achillesem posiadającym nadludzką siłę, w którą został specjalne wyposażony. Mimo to Hektor nie tchórzy, walczy o swój honor i o to, aby odejść z godnością i pośmiertnym docenieniem. W pierwszych szeregach wśród Trojan o sławę walczyć zaszczytną (?) i wysławić własne imię?. Godzi się z tym, iż jest skazany na śmierć, pragnie jedynie odejść z tego świata z należytą czcią, aby jego zwłoki zostały zwrócone rodzinie i pochowane. Jego postępowanie jest godne mina rycerza idealnego. Hektor jest przedstawiony jako rycerz prawy i uczciwy, szanujący zwyczaje wojenne i rywali, z którymi walczy. Uważam, iż Hektor jest w stu procentach godzien miana wzorca starogreckiego rycerza.

Zaś Achilles budzi we mnie pewne wątpliwości. Jest on odporny na wszelką broń, mężny i odważny, wzbudzający respekt w oczach wrogów i podziw oraz szacunek w oczach przyjaciół. Sława i honor są dla niego najważniejsze, o czym świadczy jego decyzja o walce z Hektorem. Są to cechy wojownika idealnego, ale chęć zwycięstwa jest tak wielka iż dopuszcza się podstępu. W bitwie pokazuje jak bardzo potrafi być mściwy i bezlitosny dla swojego kontrpartnera, udowadnia to słowami Dziś mi za wszystkie zapłacisz smutki po mych towarzyszach (?) dusza wzburzona i gniewna nie skłania, aby w kawały Ciebie porąbać i żywcem żreć za to coś mi uczynił. Niestety nie wystarcza mu tylko zgładzenie przeciwnika - znieważ jego ostatnią prośbę o uszanowaniu zwłok i przywiązane ciało poległego przywiązuje do swego rydwanu, ciągnąc po piasku. Był to czyn wbrew obowiązującemu wtedy kodeksowi rycerskiemu. Postępowania swojego nie może niczym usprawiedliwić, choć jego zachowanie pokazuje nam jak cenną i starannie pielęgnowana przez niego wartością jest przyjaźń. Gdy do miasta przybywa Priam, ojciec Hektora, Achilles w końcu wydaje mu zwłoki i zwraca się do niego z czcią, współczuciem i podziwem oraz nakazuje powstrzymanie działa wojennych, aby Trojanie mogli z respektem pochować ciało. Moim zdaniem czyn jakiego się dopuścił skreślił go definitywnie z listy wzorców rycerskich starożytnej Grecji.
W średniowieczu rozwój kultury był bardzo nierównomierny w różnych warstwach społecznych. Ludność wiejska zarówno w sferze materialnej jak i obyczajów oraz wyobrażeń początkowo mimo przyjęcia nowej wiary była pogańska. Byli to ludzie niewykształceni i w znacznej mierze ciemni. Nie umieli ani czytać ani pisać. Edukacja w owych czasach była bardzo droga i tylko nieliczni mogli dostąpić tego zaszczytu, zazwyczaj byli to mieszczanie znajdujący się na utrzymaniu króla. Kultura rozwijająca się w ośrodkach miejskich była siłą rzeczy dużo wyższa. Miasta tworzyły się zazwyczaj na podgrodziach i osadach targowych a więc mieszkańcy musieli odpowiadać rosnącym wymogom klientów, najczęściej możnych świeckich, rycerstwa i duchowieństwa. Była to kultura uczona. Rzemieślnicy, kupcy urzędnicy potrafili czytać pisać i rachować. To głównie oni byli odbiorcami tekstów średniowiecza. Poezja w średniowieczu była w głównej mierze przekazywana przez trubadurów czyli wędrownych śpiewaków opowiadających różne legendy. Truwerzy witali również na dworach królewskich. Typ odbiorcy starożytnej Grecji to zwykli ludzie. Treść była zazwyczaj ogólna, odnosząca się do zasad wiary i moralności oraz porządku świata. Teksty te zazwyczaj wyjaśniały ludziom pewne zjawiska, dawały obraz pewnych zasad i z czasem nabrały wartości religijnych. Były przeważnie przekazywane w postaci przedstawień teatralnych dostępnych dla wszystkich obywateli miasta.