wymień prowincje tektoniczne Polski:

1. Położenie geograficzne. Terytorium i suwerenność państwa polskiego. Granice (od najdłuższej): · Czechy 790 km · Słowacja 541 km · Ukraina 528 km · Niemcy 467 km · Białoruś 416 km · Rosja 210 km · Litwa 103 km Średnia wysokość: 172 m n.p.m. Powierzchnia: 312,7 tys. km2 2. Budowa i historia geologiczna Polski a rozmieszczenie zasobów mineralnych. Prowincje tektoniczne (wielkie obszary o podobnej ze względu na procesy tektoniczne i czas powstania budowie) · prekambryjska (Płyta Wschodnioeuropejska; Wyniesienie Łeby, Obniżenie Nadbałtyckie, Wyniesienie Mazursko- Suwalskie, Obniżenie Podlaskie, Wyniesienie Sławatycz, Obniżenie Nadbużańskie) · paleozoiczna (Płyta Zachodnioeuropejska; Sudety, Blok Przedsudecki, Monoklina Przedsudecka, Niecka Górnośląska, Góry Świętokrzyskie, Niecka Brzeżna, Niecka Szczecińsko- Miechowska) · mezozoiczna i kenozoiczna (Płyta Południowoeuropejska; Karpaty, Zapadlisko Przedkarpackie) Historia geologiczna: · Prekambr (Polska na półkuli pd., procesy magmowe i metamorfizm doprowadzają do powstania złóż mineralnych: ok. Suwałk złoża rudy polimetalicznej[magnetyt, tytan i wanad], na obszarach zalanych morzem osadzały się piaskowce i iłowce) · Kambr (powolne dźwiganie obszaru, na dnie oceanu piaski i iły →diageneza→ piaskowce i iłowce [Łysogóry], węglanowe szczątki org. morskich→ wapienie [Sudety] · Ordowik, Sylur, Dewon (orogeneza kaledońska→ Góry Świętokrzyskie & Sudety, w przybrzeżnych akwenach→ osady→ iłowce, łupki ilaste i piaskowce [o zabarwieniu czerwonym→ związki manganu i żelaza], pokłady wapieni→ G. Świętokrzyskie, w ciepłych morzach→ rafy koralowe→ wapienie koralowe) · Karbon (najważniejszy dla kształt. terytorium Polski; równikowe, gorące szer. geogr.; rosły paprocie, skrzypy & widłaki; orogeneza hercyńska; wypiętrzone Sudety i Góry Świętokrzyskie; pokłady węgla→ Górnośląskie Zagłębie Węglowe [zapadlisko ślask.- krak. wypełnione wodą, potem zasypane przez szczątki roślin]→procesy: prod. biomasy &szybkie tempo obniżania zapadliska, węgiel kamienny- Zagłębie Lubelskie, Wałbrzych) · Perm (Polska na szer. zwrotnikowych; gorący klimat, małe opady lub ich brak oraz wypłycanie oceanu→ sól kamienna i potasowa[wydobywane w miejscach koncentracji, wysadach solnych- diapirach- słupy soli wyciśnięte przez górne warstwy skalne; szczątki org. morskich→ ropa naftowa, gaz ziemny; hydrotermalne wzbogacanie osadów znoszonych z Sudetów→ łupki miedzionośne→ [Dolny Śląsk: Polkowice, Lubin · Trias, Jura (morze w środkowej Polsce, na obrzeżach rudy cynku i ołowiu[Wyżyna Krakowsko- Częstochowska, Wyżyna Śląska:Olkusz, Tarnowskie Góry], wapienie i margle- wapień+ił,[Wyżyna Krakowsko- Częstochowska, Góry Świętokrzyskie]) · Kreda (transgresja morska w środk.- wsch. Polsce; cieopłe i płytkie morze gromadziło szczątki org. →kreda, wapienie, margle, piaskowce→[Wyżyna Lubelska Wyżyna Kielecko- Sandomierska, Góry Stołowe]) · Trzeciorzęd- Paleogen (orogeneza alpejska, wypiętrzanie Karpat; na dnie mórz materiały→ piaskowce, wapienie, łupki) · Trzeciorzęd – Neogen (Karpaty→ góry fałdowe, Sudety→ góry zrębowe; sól kamienna [Wieliczka], gips [Niecka Nidziańska], w górnej cz. zatoki Oceanu Tetydy strefy nasycone siarkowodorem→ bakterie siarkowe→ olbrzymie złoża siarki- proces chemosyntezy, gromadzenie drobin siarki.,[Tarnobrzeg] materia organiczna pod wpływem ciśnienia i temperatury→ropa naftowa, gaz ziemny[Karpaty: Krosno i Jasło, Obniżenie Podkarpackie]; na dnie jeziorzysk gromadziły się iły; lasy nad jeziorzyskami przysypane materiałem skalnym→ pnie np. sekwoi i torf→węgiel brunatny→[Bełchatów, Konin, Turoszów,Trzcianka, Legnica]) · Czwartorzęd- plejstocen (ukształt. prawie całego obszaru Polski, zldowacenia; lądolód skandynawski pozostawił wiele surowców→ piaski, żwiry, glina zwałowa, less. Rozmieszczenie zasobów mineralnych ZASOBY M-CE WYSTĘPOWANIA ropa naftowa & gaz ziemny ok. Jarosławia, Przemyśla, Grodziska Wlkp., Żarnowca, Karlina, Kamienia Pomorskiego, Barnówka, Rybaków, Załęcza, Żuchlowa węgiel kamienny Zagłębie Górnośląskie, Z-e Lubelskie węgiel brunatny ok. Turoszowa, Konina, Adamowa, Bełchatowa, Szczercowa siarka Osiek, Basznia miedź Sieroszowice, Polkowice cynk & ołów Zawiercie, Olkusz żelazo ok. Szczercowa, Krzeminki sól kamienna i potasowa Kłodawa, Inowrocław, Góra, Wapno 3. Rzeźba powierzchni Obszary <200 m n.p.m.: 75,1% pow. kraju Obszary >500 m n.p.m.: 3,1% pow. kraju Rzeźba terenu · mikrorzeźba (rowki krasowe, tarasy na stokach, doły po eksploatacji powierzchniowej[pod wpływem akumulacji eolicznej lub wodnej, erozji wodnej, czynników biogennych i antropogenicznych]) · makrorzeźba formy naturalne [w wyniku procesów fizycznych i biologicznych, bez ingerencji człowieka] formy sztuczne [antropogeniczne] Rzeźba młodoglacjalna (zlodowacenie północnopolskie, morena denna [glina& piaski gliniaste], kulminacje np. Wierzyca[tworzone przez moreny spiętrzone lub akumulacyjne z glin, głazów, żwirów, piasków pomieszanych ze sobą], FORMY WYPUKŁE: drumliny [wzgórza z żwiru i piasku, pokryte gliną], pagórki morenowe, kemy[wały i pagóry z piasków, żwirów i mułków], ozy[podłużne wały piaszczyste]; FORMY WKLĘSŁE: rynny jeziorne, wytopiska, zagłębienia morenowe, pradoliny, sandry) Rzeźba staroglacjalna (te same co w młodoglacjalnej, tylko słabiej zarysowane; równiny, płytkie, szerokie doliny, płaskie i rozległe kotliny, brak jezior Rzeźba przedczwartorzędowa (dominuje rzeźba gór niskich i średnich, wyjątek: Tatry→ rzeźba wysokogórska[granie, doliny U-kształtne, cyrki lodowcowe, żleby, stożki piargowe]; w Sudetach i G. Świętokrzyskich [płaskie szczyty, strome krawędzie denudacyjne], gołoborza, tam gdzie są wapienie→ formy krasu podziemnego i powierzchniowego, w piaskowcach, z lessu→ wąwozy. Pasowy układ powierzchni Polski · pas pobrzeży (0-100 m n.p.m.) [ok. Elbląga→ depresja-1,8 m p.p.m.] · pas pojezierzy (ok.50-329 m n.p.m.) · pas nizin środkowopolskich (ok.50-150 m n.p.m.) · pas wyżyn (ok.200-400 m n.p.m.), kulminacja- 612 m n.p.m. · pas kotlin podkarpackich (ok.140-300 m n.p.m.) · pas gór (Karpaty i Sudety) do 2499 m n.p.m. 4. Klimat Obszar występowania układu barycznego Charakterystyka układu barycznego Charakterystyka mas powietrza Niż Islandzki (zimą PPmc, latem PPmch) -stałe, niskie ciśnienie atmosferyczne-silniejsze oddz. w zimie, słabsze w lecie powietrze chłodne, wilgotne, w zimie przynoszące opady deszczu lub śniegu, w lecie chłodną pogodę z opadami Wyż Azorski (PZms) -stałe wysokie ciśnienie-silniejsze oddz. w lecie, słabsze w zimie powietrze ciepłe, a nawet gorące, o zróżnicowanej wilgotności Niż Azjatycki (PPkc) -niskie ciśnienie w lecie w lecie powietrze gorące i suche, upały Wyż Azjatycki (PPkch) -wysokie ciśnienie w zimie w zimie mroźne powietrze z małą wilgoci, niewielkie opady (coś) Arktyczne (PA) -stałe wysokie ciśnienie-mały wpływ na klimat Polski, gł. wiosną i jesienią zimne, a nawet mroźne powietrze, przynoszące niewielkie opady, głównie śnieżne (coś) Północna Afryka, Bliski Wschód -stałe wysokie ciśnienie nad obszarami zwrotnikowymi,-słabe, sporadyczne oddziaływanie na obszar Polski powietrze gorące i suche Wyż Bałkański -ciepłe i suche powietrze Cechy klimatu przejściowego Pora roku Zakres średniej dobowej temperatury zima <0ºC przedwiośnie 0-5ºC wiosna 5-15ºC lato >15ºC jesień 5-15ºC przedzimie 0-5ºC · mniejsze amplitudy rocznych temperatur na zachodzie kraju, a większe na wschodzie→ silne wpływy oceaniczne · niewielkie opady, skoncentrowane gł. w lecie→ klimat kontynentalny · duża zmienność pogody · występowanie 6 klimatycznych pór roku Cecha klimatu Charakterystyka zmienności średnia roczna temperatura od 6ºC, Suwalszczyzna, NE do 8ºC , Nizina Śląska W średnia temperatura w lipcu od 17ºC w górach i nad morzem do 19ºC na Nizinie Śląskiej, w Kotlinie Sandomierskiej średnia temperatura w styczniu od ok. 0ºC na zachodzie do –5ºC na wschodzie amplituda średnich temperatur miesięcznych od 17ºC nad morzem do ponad 23ºC na E długość okresu wegetacyjnego (temp. min. 5ºC) od 180 dni na Pojezierzu Suwalskim do 220 na Nizinie Śląskiej roczna suma opadów od 450 mm na Pojezierzu Kujawskim do 700 mm na Pojezierzach i ponad 2000 mm w Tatrach, średnio ok. 600 mm 5. Sieć hydrograficzna Obszary źródliskowe tereny, gdzie znajdują się źródła rzek, najważniejsze to łańcuchy górskie · Karpaty i Sudety(Wisła, Odra, San, Bóbr) · Pas Wyżyn (Bug, Wieprz, Pilica, Warta) · Pas Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego na S: Brda, Wda, Gwda na N: Łyna, Łeba, Parsęta Układ sieci wodnej Polski związany jest z fałdowaniami alpejskimi oraz zlodowaceniami plejstoceńskimi Najdłuższe rzeki Polski płyną z SE w kierunku NW→ naturalne nachylenie Polski, układ schodkowy Zlewiska i dorzecza · zlewisko Morza Bałtyckiego 99,7% dorzecze Odry i Wisły, rzek przymorza, Pregoły, Niemna · zlewisko Morza Czarnego 0,2% dorzecze Dniestru(rz. Strwiąż, Czarna Orawa) · zlewisko Morza Północnego 0,1% dorzecze Łaby (rz. Dzika Orlica, Izera) Dorzecze Wisły · Wieprz (P) · Bug (P) · Narew (P) · San (P) · Pilica (L) · Bzura (L) · Biebrza(P) · Dunajec(P) (L)Nida, Radomka, Wda Dorzecze Odry · Warta(P) · Noteć (P) · Bóbr (L) · Barycz (P) · Prosna (P) · Gwda (P) · Nysa Kłodzka (L) · Nysa Łużycka (L) (L) Oława, Ślęża, Nysa, Bystrzyca Ustrój rzeczny: śnieżno- deszczowy Przyczyny powodzi: · nagłe ocieplenia wiosenne · letnie opady · cofka Jeziorność Polski wynosi 0,9% 24 tys. jezior: 7 tys. o pow. >1 ha Najwięcej jezior na Pojezierzu Pomorskim, największe na Mazurach. Jeziora pochodzenia · polodowcowego rynnowe- b.głębokie morenowe- (nieregularna linia brzegowa)-Śniardwy wytopiskowe- np. oczka cyrkowe- górskie · przybrzeżne (wzdłuż linii brzegowej)-np. Łebsko, Gardno, Wicko, Bukowo · przyrzeczne (tam, gdzie rzeki meandrują)-Druzno, Dąbie · krasowe- Pojezierze Łęczyńsko- Włodawskie · poch. eolicznego Pojezierze Wielkopolskie · antropogeniczne (zbiorniki retencyjne) · sztuczne Solina, Jeziorsko, Rożnowskie, Włocławskie, Czorsztyńskie NAJWIĘKSZE JEZIORA W POLSCE Nazwa Typ genetyczny Położenie Śniardwy moreny dennej Pojezierze Mazurskie Mamry rynnowe Pojezierze Mazurskie Łebsko przybrzeżne Pojezierze Słowińskie Dąbie deltowe Nizina Szczecińska Miedwie rynnowe Nizina Szczecińska Jeziorak rynnowe Pojezierze Mazurskie Niegocin moreny dennej Pojezierze Mazurskie NAJGŁĘBSZE JEZIORA W POLSCE Nazwa Typ genetyczny Położenie Hańcza rynnowe Pojezierze Mazurskie Drawsko Pojezierze Pomorskie Wielki Staw cyrkowe Tatry Czarny Staw n. Morskim Okiem cyrkowe Tatry Wigry rynnowe Pojezierze Mazurskie Wdzydze rynnowe Pojezierze Pomorskie 6.(7).Gleby Rodzaje gleb · brunatnoziemne (na podłożu skał okruchowych, duży udział frakcji ilastych; czasami powstały po akumulacji lodowcowej, czasami na utworach lessopodobnych; roślinność to lasy liściaste o charakterze grądowym; najczęściej na płd Polski) brunatne właściwe brunatne kwaśne · bielicowe (na podłożu piaszczystym, najczęściej porośniętym przez bory; zajmują ok. 25% pow. Polski) rdzawe (charak. barwa, na zażelazionych piaskach) bielicowe (na ubogich piaskach, jasna barwa) bielice (proces bielicowania, brak poziomu próchnicznego) · czarnoziemy (najbardziej urodzajne na świecie; na lessie; duża grubość poziomu próchnicznego, Wyżyna Lubelska- ok. Hrubieszowa, punktowo na Wyżynie Małopolskiej) · czarne ziemie (urodzajne; zanikanie obszarów bagiennych, gł. Pojezierze Kujawskie, Nizina Wielkopolska, ok. Sochaczewa i Pyrzyc) · rędziny (na obszarach ze skał węglanowych; porastane przez dąbrowy, urodzajne, trudne w uprawie, Wyżyna małopolska, Wyżyna Lubelska) · mady (z namułów i nanosów rzecznych; mają małą wartość rolniczą ze względu na dominację szkieletu mineralnego nad zasobami próchnicy; Żuławy Wislane) · gleby górskie (z powodu wymywania non stop w fazie inicjalnej; b. trudna uprawa) · antropogeniczne (w miastach; nie mają wielu poziomów glebowych; właściwa uprawa podniosła urodzajność) Klasyfikacja bonitacyjna Klasa gleby Przykład Powierzchnia Polski (w %) I. Najlepsza czarnoziemy, mady, niektóre czarne ziemie, rędziny i gleby brunatne wytworzone z lessów 0,5 II. B. dobra gleby podobnych typów co w kl. I, niektóre b. dobre brunatne i płowe 3,2 III. Dobra brunatne i płowe, mady piaszczyste, zdegradowane czarnoziemy, niektóre rędziny 23,7 IV. Średnia brunatne, płowe, bielicowe, mady ciężkie, rędziny 39,3 V. Słaba brunatne, rdzawe, płowe, bielicowe, piaszczyste mady, rędziny i kamieniste gleby górskie 20,8 VI. Najsłabsza gleby bielicowe, rdzawe, inicjalne, piaszczyste i podmokłe mady 12,5 7.(8) Szata roślinna Zasięg wybranych drzew · buk europejski→ zasięg północno- wschodni · jodła europejska→ zasięg północny · sosna zwyczajna→ zasięg południowo- wschodni · świerk europejski→ zasięg północno-zachodni i wschodni Granica północna Granica południowa Granica wschodnia Granica zachodnia lipa szerokolistna jarząb szwedzki buk oset dziewięć sił modrzew europejski brzoza karłowata klon topola czarna wierzba lapońska jawor jodła dąb bezszypułkowy Typy lasów Polski · bory sosnowe (prawie w całej Polsce; gat. stosunkowo odporny na niekorzystne warunki środowiskowe; miękkie i długie włókna drewna pozwalają produkować papier różnego rodzaju; słabe, piaszczyste gleby; palowy system korzeniowy; atakowane przez sówkę choinówkę) · bory świerkowe (obszary górskie, wsch. cz. Pojezierza Mazurskiego; dobrze przystosowany do złych warunków; rozłożysty system korzeniowy→ płytki!; wiatrołomy) · bory mieszane (gleby żyźniejsze; świadome zalesianie; sosna, dąb, brzoza, buk, świerk, jodła, ostatnio modrzew; zrzuca igły→ nie kumuluje zanieczyszczeń, odporny) · lasy grądowe (liściaste na suchym, bogatym w składniki podłożu; buki, graby, dęby, jesiony; wielopiętrowość; bogactwo gatunków) · łęgi (wzdłuż rzek i nad jeziorami, w miejscach okresowo zalewanych wodą; wierzba, topola, olcha, wiąz, jesion; kiedyś wierzba→ źródło wikliny) · olsy (tereny stale podmokłe; wierzba i olcha dominują, wiąz, jesion, topola; struktura kępkowa, na terenie torfowisk) Piętrowość roślinna · regiel dolny (buk, wiąz, jodła, świerk) · regiel górny (świerk, jodła, modrzew) · kosówka (kosodrzewina) · hale (łąki) Łąki *murawy xerotermiczne(światłolubne), najczęściej stepy · łąki gradowe (polany śródleśne na obszarze grądów) · łąki zalewowe, łęgowe, zajmujące dawne lasy łęgowe · łąki bagienne, na osuszonych bagnach *łąki górskie, hale