Układ słoneczny i heliocentryczny, opis planet

1. Układ geocentryczny i heliocentryczny

Przez wieki człowiek wierzył, że Ziemia stanowi centrum Wszechświata, a Słońce, Księżyc, planety i gwiazdy krążą wokół niej. Jednak ten Ukł. geocentryczny Ptolemeusza obalił Mikołaj Kopernik. Swoją teorią heliocentryczną dokonał rewolucji w nauce, burząc dotychczasowe teorie popierane przez Kościół i uczonych. Jego dzieło „O obrotach sfer niebieskich” zostało potępione i aż do początków XIX w. znajdowało się w wykazie ksiąg zakazanych przez Kościół. Sam Mikołaj Kopernik wierzył do końca życia w prawdziwość swej teorii.

*ukł. Geocentryczny - teoria ta zakładała, że Ziemia jest środkiem Wszechświata i obiegają ją inne planety oraz Słońce.
*ukł. Heliocentryczny - teoria głosi, że centrum Ukł. Słonecznego stanowi Słońce, a Ziemia obiega je jako jedna z planet.

2. Układ słoneczny
Słońce i planety powstały ok. 5 miliardów lat temu z gigantycznego obłoku materii międzygwiazdowej. Ukł. Słoneczny to wielka rodzina ciał niebieskich, która krąży wokół jednej gwiazdy: Słońca. 99% masy tego układu należy do jego centralnej gwiazdy, podczas gdy pozostały 1% dzielą między siebie planety, ich księżyce, planetoidy i komety. W skład Ukł. Słonecznego wchodzi dziewięć planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptuni Pluton.

MERKURY
Okres obiegu dookoła Słońca: 87,9 dni ziemskich;
Obrót dookoła własnej osi: 58,6 dni ziemskich;
Promień: 2439 km;
Grawitacja: 0,39 (Ziemia = 1);
Temperatura: od +350 do -170 C;
Odległość od Słońca: 0,39 AU;
Merkury to najbliższa Słońcu i jednocześnie najszybciej poruszająca się planeta Ukł. Słonecznego. Wokół Słońca krąży szybko, ale dookoła osi obraca się wolno. Jest najtrudniejszą do obserwacji wśród planet, które są widzalne gołym okiem. Merkury jest jedną z najgorętszych najgorętszych jednocześni najzimniejszych planet. Planeta ta nie ma żadnego satelity. Jest prawie pozbawiona atmosfery. Istnienie życia tutaj jest wykluczone.

Ciekawostka!
Merkury nosi imię szybkonogiego posłańca bogów z mitologii rzymskiej.

WENUS
Okres obiegu dookoła Słońca: 224,7 dni ziemskie;
Obrót dookoła własnej osi: 243 dni ziemskie;
Promień: 6050 km;
Grawitacja: 0,88 (Ziemia = 1);
Temperatura: 480 C;
Odległość od Słońca: 0,72 AU;
Wenus jest planetą niewiarygodnie gorącą i jednocześnie pochmurną. Tylko niewiele światła dociera przez warstwę chmur do jej powierzchni. PrawiE bez przerwy niebo nad Wenus, drugiej planecie od Słońca, przecinają błyskawice i słychać grzmot piorunów. Nie ma na niej wody, ani tlenu, więc człowiek nie mógłby tam żyć. Wenus ma wielkość, masę i gęstość prawie takie jak Ziemia. Orbita tej planety jest prawie kołowa. Dzień na Wenus jest dłuższy niż rok. Wiruje ona „do tyłu” o ile ruch obrotowy Ziemi odbywa się w tę samą stronę co jej ruch dookoła Słońca. Jest planetą widzialną gołym okiem. Na Wenus wznosi się góra Maxwell, która mierzy 10 000 metrów wysokości.

Ciekawostka!
Wenus to imię rzymskiej bogini miłości i piękna .Symbolem planety jest ręczne lusterko.

ZIEMIA
Okres obiegu dookoła Słońca: 365,4 dni;
Obrót dookoła własnej osi: 23,9 h;
Promień: 6378;
Grawitacja: 9,8 m/s;
Temperatura: od +15 do -25 C;
Odległość od Słońca: 149,6 mln km (równa się 1AU);
Ziemia to trzecia planeta licząc od Słońca. Podobnie jak Mars i Wenus jest ona masywną kulą. Z przestrzeni kosmicznej Ziemia wygląda jak błękitna kula z przecinającymi jej powierzchnię małymi smugami. Swój kolor zawdzięcza oceanom i otaczającej ją atmosferze. Białe smugi ta pasma chmur. Ziemia to jedyna planeta w Ukł. Słonecznym, co do której jesteśmy pewni, że istnieje na niej życie. Orbita Ziemi jest nieznacznie owalna. Przez cały czas jedna strona globu jest oświetlona, a druga pogrążona w ciemności. Atmosfera ziemska składa się głównie z azotu i tlenu. Dzięki temu na Ziemi możliwe jest ludzki życie, które pojawiło się przed 4 miliardami lat. Woda to podstawa życia na Ziemi. Oceany pokrywają prawie ¾ powierzchni planety. Ziemię uczeni nazywają „żyjącą” planetą.

Ciekawostka!
Naszą planetę starożytni Grecy nazywali Gea - Matka Ziemia. Symbolem Ziemi jest grecki symbol kuli.

KSIĘŻYC
Obieg dookoła Ziemi: 27,3 dni ziemskich;
Obieg dookoła własnej osi: 27,3 dni ziemskich;
Promień: 1738 km;
Grawitacja: 0,16 (Ziemi = 1);
Temperatura: od +130 do -150 C;
Odległość od Ziemi: 348 000 km (średnia)
Księżyc jest satelitą Ziemii. Jest to suchy, martwy glob pozbawiony atmosfery i wody. Nie zmienił się on prawie od chwili powstania Ukł. Słonecznego.

Ciekawostka!
Starożytni rzymianie nazywali go Dianą lub Luną. Symbolem jest półksiężyc.

MARS
Okres obiegu dookoła Słońca: 686,9 dni ziemskich;
Obrót dookoła własnej osi: 24,6 h;
Promień: 3398 km;
Grawitacja: 0,38 (Ziemia = 1);
Temperatura: od -80 do -40 C;
Odległość od Słońca: 1,52 AU;
Mars jest zimnym globem pokrytym czerwonym pyłem. Dzięki temu pyłowi zawdzięcza swój przydomek: Czerwona planeta. Orbita Marsa jest większa niż orbita Ziemi. Ponieważ Słońce nie znajduje się dokładnie w środku orbity, Mars krążący, raz oddala się od niego, a raz przybliża. Podobnie jak Ziemia, Mars ma skalną skorupę, ale jego średnica jest ok. połowę mniejsza niż średnica Ziemi. Ponieważ atmosfera Marsa jest bardzo rozrzedzona, duża część energii słonecznej, która pada na jego powierzchnię, ucieka z powrotem w przestrzeń. Dlatego na Marsie jest zimno. Wokół Marsa krążą 2 małe księżyce: Phobos (Strach) i Deimos (Trwoga). Na tej planecie można wyodrębnić 4 pory roku.Jej klimat charakteryzują burze i wiatry. Znajduje się tam też największy wulkan w Ukł. Słonecznym: Mons Olympus, który ma 27 000 m.

Ciekawostka!
Mars nosi nazwę rzymskiego boga wojny. Symbolem jest tarcza i włócznia.

JOWISZ
Okres obiegu dookoła Słońca: 11,86 lat ziemskich;
Obrót dookoła własnej osi: 9,8 h;
Promień: 71 900 km;
Grawitacja: 2,64 (Ziemia = 1);
Temperatura: -120 C;
Odległość od Słońca: 5,2 AU;
Jowisz jest 2,5 raza większy niż wszystkie pozostałe planety razem wzięte,a 1 300 razy większy od Ziemi. Jest on pierwszą z czterech wielkich planet- gazowych gigantów gigantów jednocześnie największą planetą Ukł. Słonecznego. Jowisz jest kulą gazową, choć posiada prawdopodobnie jądro z płynnych skał. Jowisz ma delikatne pierścienie i 16 księżyców. Cztery największe z nich prawie 400 lat temu Galileusz. Jowisz to świat skłębionych, kolorowych chmur poruszających się z prędkością ponad 400 km/h. W górnych warstwach chmur bez przerwy błyskają pioruny. Dzień na Jowiszu jest najkrótszym dniem w Ukł. Słonecznym.

Ciekawostka!
Jowisz nosi imię rzymskiego króla bogów. Symbolem planety jest błyskawica.

SATURN
Okres obiegu dookoła Słońca: 29,45 lat ziemskich;
Obrót dookoła własnej osi: 10,2 h;
Promień: 60 000 km;
Grawitacja: 1,15 (Ziemia = 1);
Temperatura: -160 C;
Odległość od Słońca: 9,54 AU;
Saturn jest drugą co do wielkości planetą w Ukł. Słonecznym. Jest to ostatnia planeta, którą łatwo można oglądać gołym okiem. Jeszcze 200 lat temu sądzono, że jest to ostatnia planeta Ukł. Podobnie jak Jowisz, Saturn jest gazowym gigantem zbudowanym z wodoru i helu. Spowijające planetę mgły i otaczające ją pierścienie nadają Saturnowi oryginalny i piękny wygląd. Wokół Saturna krąży 17 satelitów. Większość z nich to kule lodowe. Najbardziej zewnętrzny pierścień, który można oglądać z Ziemi jest tak ogromny, że spacer wzdłuż niego trwałby 95 lat.

Ciekawostka!
Saturn nosi imię rzymskiego boga rolnictwa. Symbolem planety jest sierp.

URAN
Okres obiegu dookoła Słońca: 84 lata ziemskie;
Obrót dookoła własnej osi: 15,5 h;
Promień: 26 145 km;
Grawitacja: 0,91 (Ziemia = 1);
Temperatura: -180 C;
Odległość od Słońca: 19,18 AU;
Uran odkryto w 1781 r. Jest on tylko słabo świecącym punktem na nocnym niebie. Planeta ta jest odległa od Słońca o prawie 3 miliardy km. Trudno ją obserwować nawet przez teleskop. Na Uranie jest ciemno i zimno. Planeta ta co pewien czas zwraca się do Słońca jednym ze swych biegunów. Uran to gazowy gigant lecz nie ma on skalnego jądra. Ma 15 księżyców.

Ciekawostka!
Uran nosi imię greckiego boga. Symbolem planety jest znak używany jako symbol platyny.

NEPTUN
Okres obiegu dookoła Słońca: 164,79 lata ziemskie
Obrót dookoła własnej osi: 16,6 h;
Promień: 24 750 km;
Grawitacja: 1,18 (Ziemia = 1);
Temperatura: -220 C;
Odległość od Słońca: 30,06 AU;
Neptun wygląda podobnie jak Uran. Przez lata sądzono, że są to planety bliźniacze. Neptun wygląda jak zielono-niebieska kula. Od czasu odkrycia nie zdążył on jeszcze wykonać jednego pełnego okrążenia. Neptun posiada 8 księżyców. Do jego obserwacji konieczne są bardzo silne teleskopy. Nawet przez teleskop planeta wygląda jak rozmyte kółeczko. Neptun położony jest 30 razy dalej od Słońca niż Ziemia.

Ciekawostka!
Ze względu na swój zielono-niebieski kolor Neptun nosi imię rzymskiego boga mórz. Symbolem planety jest trójząb-włócznia o trzech ostrzach, atrybut boga.

PLUTON
Okres obiegu dookoła Słońca: 247,7 lat ziemskich;
Obrót dookoła własnej osi: 6,38 dni ziemskich;
Promień: ok.1 200km;
Grawitacja: ok. 0,43 (Ziemia = 1);
Temperatura: poniżej -200 C;
Odległość od Słońca: 39,44 AU;
Pluton został odkryty w 1930 r. Jest to kula lodowa. Pluton jest ciemny i zimny. Nie jest tam możliwe życie. Jedynym księżycem Plutona jest Charon- odkryty w 1978 r.Jest to ostatnia planeta Ukł. Słonecznego.

Ciekawostka!
Pluton to imię greckiego boga podziemi. Symbolem planety jest pierwsza litera jej nazwy.

SŁOŃCE
Słońce jest gwiazdą. Spośród miliardów gwiazd we Wszechświecie znajduje się ono bliżej Ziemi. Jest gwiazdą najlepiej nam znaną. Oddalone jest od Ziemi o 150 mln km. Promień światła pokonuję tę odległość w czasie 8 min. i 20s. Słońce jest gwiazdą o średniej wielkości. Powstało ok. 4,5 mld lat temu. Uczeni twierdzą, że powstało ono z wirującego obłoku pyłu i gwiazd. Podobne jak wszystkie gwiazdy, Słońce obraca się dookoła swej osi i stale się zmienia.
W jego wnętrzu bez przerwy zachodzą reakcje jądrowe. Słońce oświetla Ziemie i wpływa na pogodę. Bez niego na Ziemi nie mogłoby istnieć życie.

Ciekawostka!
Naukowcy sądzą, że zawarte w Słońcu paliwo wodorowe wystarczy, by świeciło ono jeszcze przez 6000 mln lat. Słońce ma również swój symbol.


3. podsumowanie – słownik pomocniczy
*Ukł. Słoneczny- to Słońce wraz z krążącymi wokół niego planetami i innymi ciałami niebieskimi;
*księżyce- są to naturalne satelity planet, nie mają ich tylko Merkury i Wenus;
*planetoidy- małe planetki, które krążą wokół Słońca;
*meteoryty- są to fragmenty pozostałe po rozpadzie planetoid;
*komety- kawałki „brudnego lodu”, gdy zderzą się z planetą lub księżycem to pozostawiają na ich powierzchni kratery;
*gwiazdy- to ogromne masy gazów-wodoru i helu-utrzymywane razem dzięki sile ciążenia;
*pulsary- jądro z żelaza o śr. ok.20 km, które tworzy się w eksplozji supernowej;
*galaktyki- to ogromne skupiska gwiazd i materii międzygwiazdowej;
*Droga Mleczna- to galaktyka, w której znajduje się nasz Ukł. Słoneczny;
*mgławice- to obłoki gazów i pyłów;

4. bibliografia
* L. Pinna, Wszechświat, przeł. J. Fekecz, Warszawa 2000.
*S. Pople, P.Whitehead, Vademecum ucznia- fizyka, przeł. M. Galus, Warszawa 1996.
* J. Flis, Słownik geograficzny, Warszawa 1991.
* Encyklopedia Popularna PWN, pod red. B. Petrozolin-Skowrońska, Warszawa 1996.