Scharakteryzuj pozytywne i negatywne efekty niemieckiego władania ziemiami polskimi w XIX w.

Obszar ziem dawnej Rzeczypospolitej pod zaborem pruskim zmieniał się w na przestrzeni, czyli od pierwszego rozbioru w 1772 r. do chwili odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r.
Zacznę od przytoczenia ważnych dla Polski faktów, które miały miejsce w VIII wieku.
Wtedy to, w roku 1772, trzy potężne mocarstwa dokonały I rozbioru Polski. Jednym z nich, obok Austrii i Rosji, były Prusy. Zagarnęły Warmię, województwo pomorskie, malborskie, i chełmińskie (bez Gdańska i Torunia). Oprócz tego w ich posiadanie dostały się tereny położone nad Notecią i Gopłem. Prusy powiększyły się o 36 tys. km2 i 580 tys. mieszkańców.
W 1793 r. Prusy wzięły udział w II rozbiorze polski. Zagarnęły Wielkopolskę, Kujawy, ziemię dobrzyńską, część województw rawskiego i mazowieckiego. Otrzymały również Toruń i Gdańsk. Prusy powiększyły się o 58 tys. km2 i ponad 1 mln mieszkańców.
W 1795 roku Prusy wzięły udział w kolejnym rozbiorze Polski. Tym razem zagarnęły część Podlasia, Mazowsze z Warszawą, Żmudź i Małopolskę. Prusy powiększyły się o 55 tys. km2 i 1 mln ludności.
W latach 1806- 1807 miała miejsce wojna z Napoleonem I Bonaparte, w wyniku której podpisano traktat w Tylży między Francją, a Rosją. Prusy utraciły wtedy ziemie na zachód od Łaby, Gdańsk stał się wolnym miastem, a z pruskich terenów II i III rozbioru Polski utworzono Księstwo Warszawskie o powierzchni 104 tys. km2 . W 1809 roku tereny te udało się powiększyć o znaczne ziemie zabrane w rozbiorach przez Austrię. Powierzchnia Księstwa Warszawskiego zwiększyła się w ten sposób do 154 tys. km2.
W 1807 roku Napoleon nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, a wraz z nią nowoczesny kodeks cywilny. Udało się utworzyć 30- tysięczną armię, która brała udział w wyprawach wojennych Napoleona. Przywrócono także zlikwidowane przez władze pruskie szkolnictwo polskie. Jednak klęska Napoleona w wyprawie na Moskwę i zagłada ? polskiej armii, która wzięła w niej udział, przekreśliła nadziej Polaków, co do odnowy państwa polskiego. Armia rosyjska wkroczyła do Księstwa Warszawskiego już w styczniu 1813 roku. W ten sposób doszło do czwartego rozbioru Polski. Zlikwidowano Księstwo Warszawskie, a na ziemiach niezabranych przez zaborców utworzono tzw. Królestwo Polskie, połączone unią personalną z olbrzymim imperium rosyjskim. Natomiast decyzje kongresu wiedeńskiego przywracające w Europie porządek sprzed czasów napoleońskich, doprowadziły do powstania Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Tak wyglądała sytuacja Polaków, była ona niewątpliwie bardzo trudna. To co wydarzyło się później miało swoje pozytywne i negatywne strony.
W mojej pracy zwrócę szczególną uwagę na los Polaków mieszkających na ziemiach będących pod zaborem niemieckim w XIX wieku.
W 1815 roku z inicjatywy cara Aleksandra I powstała tzw. Święte Przymierze, czyli sojusz mocarstw zaborczych, który miał strzec ustalonego porządku. Było to utrudnieniem dla Polaków, ponieważ przeszkadzało w walce o niepodległość.
Wszystkie warstwy ówczesnego społeczeństwa na co dzień stykać się musiały ze zwalczaniem przez państwa zaborcze jego dążeń niepodległościowych, dyskryminowaniem narodu polskiego, z obcymi wzorami życia kulturalnego i religijnego. Dochodziły do tego własne wewnętrzne konflikty polskie, pojawiające się na tle różnych programów społecznych i politycznych. Rozwój nowych klas społecznych- kapitalistów oraz klasy robotniczej ? wprowadził do życia społecznego i politycznego zaostrzenie się sprzeczności interesów
i programów.
W zaborze pruskim i rosyjskim walka z polskimi dążeniami narodowymi była najsilniejsza.
Należy zwrócić uwagę na religie panujące w państwach zaborczych, protestantzm i prawosławie. Było to istotnym problemem, ponieważ Polacy byli katolikami.
To właśnie religia była ważnym czynnikiem, który łączył naród rozdzielony granicami zaborów. W Prusach w okresie tzw. Kulturkampfu, czyli walki Bismarcka o modernizację Prus, do którego należało także dążenie do osłabienia siły politycznej Kościoła katolickiego. W zaborze pruskim owa walka splotła się z natężeniem bismarckowskiej polityki germanizacyjnej. Lojalny w stosunku do Prus arcybiskup Mieczysław Ledóchowski do pewnego momentu realizował w podległej sobie diecezji germanizacyjne zarządzenia władzy, czym narażał się na krytykę społeczeństwa. Na dodatek polscy przywódcy polityczni w zaborze pruskim w większości nie popierali polityki kościelnej. Dopiero, gdy w latach 1873- 1875 rozpoczęła się zdecydowana ingerencja pruska w życie religijne, zmierzająca do germanizacji także Kościoła. Ledóchowski nie zgodził się dalej firmować działań Bismarcka i władz pruskich, dlatego został uwięziony w 1874 roku. Henryk Wereszycki, wybitny znawca epoki, napisał, że z arcybiskupem związała się wtedy ?cała Polska?. Mówi także, że ?od tej pory sprawa katolicyzmu i polskości w zaborze pruskim tworzyć będzie całość nierozdzielną, co ogromnie przyczyni się do ideologicznego zacofania tej pod względem ekonomicznym i społecznym najbardziej nowoczesnej polskiej dzielnicy?.
Poddanie ziem polskich trzem różnym kierunkom polityki gospodarczej przez włączenie ich do trzech różnych, nieraz walczących ze sobą organizmów gospodarczych, miało dla narodu polskiego bardzo negatywne skutki. Rozbiło kształtujący się w czasach stanisławowskich rynek ogólnopolski oraz utrudniło rozwój cywilizacyjny ziem polskich.
Potęgowało to postępującą w XIX wieku nieharmonijność rozwoju gospodarczego ziem polskich.
W zaborze pruskim w 1823 roku została ogłoszona ustawa uwłaszczeniowa tzn. przyznająca chłopom własność ziemi i znosząca feudalne ciężary. W Wielkopolsce uwłaszczone zostały tylko gospodarstwa większe, przy czym w zamian za przyznanie prawa własności chłopi zobowiązani byli do oddania właścicielowi części ziemi. Dało to szlachcie znaczne kwoty, które ułatwiły jej przejście na tory gospodarki kapitalistycznej. Na wsi zaś centralną postacią stał się chłop zamożny, czyli taki, który przeszedł ostre kryteria regulacji i pokonał trudności samodzielnej gospodarki rynkowej. Równocześnie w Wielkopolsce, w konsekwencji reformy agrarnej, pojawiła się duża masa proletariatu wiejskiego i ludności małorolnej, siedzących na cudzych gruntach.
Rozbicie ziem polskich nie mogło zahamować ich wzrostu gospodarczego, pobudzonego przez reformy agrarne. Był to jednak wzrost nieujednolicony. W pierwszej połowie XIX wieku areał ziem uprawnych na ziemiach polskich zwiększył się o około 40%. Widoczne były też zmiany w przemyśle i rzemiośle.
Jeszcze w czasach Księstwa Warszawskiego wybitni ekonomiści zastanawiali się nad przyspieszenie procesu industrializacji. W Królestwie Polskim Ksawery Drucki- Lubecki, minister skarbu, opracował długoletni plan rozwoju tych gałęzi i rozpoczął jego realizację. Środki czerpał z bezwzględnie ściąganych podatków. Z jego inicjatywy powstało Towarzystwo Kredytowe i Ziemskie i Bank Polski.
W zaborze pruskim bardzo dobrze rozwijało się rolnictwo. Miało rynki zbytu na zachodzie, a poza tym dysponowało dobrze rozwiniętym systemem kredytowym. Polska spółdzielczość kredytowo- pieniężna, rozwijała się w ramach pracy organicznej, miała w Wielkopolsce własną centralę finansową od 1885 roku- Bank Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych.
W latach 1870- 1914 ludność ziem polskich, mimo dużej emigracji, głównie do Stanów Zjednoczonych, prawie się podwoiła.
Podsumowując, w okresie 1815- 1870 na tradycyjną strukturę społeczną na ziemiach polskich zaczynała nakładać się struktura właściwa dla ustroju kapitalistycznego. Był to jednak proces powolny.
Niemal do końca XIX wieku główną płaszczyzną, wokół której skupiało się życie polityczne Polaków, była sprawa niepodległości. Szukano drogi do jej odzyskania, starano się po pomoc zewnętrzną. Dopiero wraz z rozwojem kapitalizmu i kształtowaniem się nowej struktury społecznej, a także wraz ze zmianą statusu społecznego chłopów i rozwojem ich świadomości politycznej, drugą płaszczyzną życia politycznego stały się kontrowersje wokół urządzenia stosunków społecznych i politycznych w istniejących aktualnie warunkach oraz w przyszłym, odbudowanym państwie. Obie te płaszczyzny, narodowa i społeczna stopniowo zaczęły się coraz silniej splatać. Dołączyła do tego płaszczyzna religijna.
Trzy główne nurty świadomości i działań poruszające społeczeństwa europejskie w XIX w. to religia, nacjonalizm i socjalizm. W różnych powiązaniach wystąpiły również w Polsce.
W zaborze pruskim władze reprezentował namiestnik królewski, Antoni Radziwiłł, lecz niewiele miał do powiedzenia, gdyż rzeczywistą władzę sprawował naczelny prezes prowincji narodowości niemieckiej. Wielkie Księstwo Poznańskie, podobnie jak inne prowincje pruskie, otrzymało mniemający istotnych uprawnień sejm. Istniała możliwość parlamentarnego działania polskich posłów w parlamentach państw zaborczych. Na forach parlamentarnych polscy posłowie przeprowadzali różne batalie o sprawy narodowe, jednak z bardzo nikłymi rezultatami.
Licząca się w opinii działalność polityczna miała charakter spiskowy, zaś podstawowym jej celem było odzyskanie niepodległości poprzez walkę zbrojną. Wielkie i utrzymujące się znaczenie myśli powstańczej w Polsce ma swe źródła w konfederacjach, rokoszach, w silnie zakorzenionej ideologii wolnościowej.
Inną jej odmianą była tzw. praca organiczna, czyli praca od podstaw, mająca przygotować Polaków do niepodległości przez poprawę ich bytu, rozwoju świadomości, kultury i cywilizacji.
Idea pracy organicznej, a zarazem jej praktyka najwcześniej rozwinęły się w Wielkopolsce. Jednak nie miała ona treści radykalnych. Jej reprezentanci podkreślali konieczność rozwijania solidarności narodowej, nie klasowej. Pojawiła się także idea Polski, jako ?Chrystusa narodów?, umacniana przez części literatury.
W nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku wybuchło powstanie zwane listopadowym. Do oswobodzenia Warszawy przyczyniła się głównie ludność z tego miasta. Wielki książę Konstanty opuścił Warszawę. Powstanie zostało uznane za narodowe, doprowadzono do detronizacji cara jako króla polskiego. Powstanie doprowadziło do zmiany sytuacji międzynarodowej Polski.
Jednak po upadku powstania listopadowego, swobody, jakimi dotychczas cieszyli się Polacy w tym zaborze pruskim, zaczęto systematycznie ograniczać. Na miejsce polskiego namiestnika powołano Niemca, Eduarda Flottwella, któremu nadano tytuł naczelnego prezesa Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Rozpoczął się proces usuwania języka polskiego z instytucji publicznych. Polakom odebrano wiele majątków, przekazując je w ręce Prusaków. Od 1832 roku w urzędach zaczął obowiązywać język niemiecki. Walka z zaborcą przebiegała na wielu płaszczyznach i przybierała rozmaite formy - od kultywowania narodowych zwyczajów i pieczołowitej ochrony dóbr kultury poprzez organizowanie tajnego nauczania w języku polskim aż po starcia zbrojne
Nową szansę dla Polaków niosło ogólne poruszenie rewolucyjne w Europie w 1848 r., zwane Wiosną Ludów. Celem wystąpień była demokratyzacja władzy. W Wielkopolsce zorganizowane zostało powstanie, na którego czele stanął Ludwik Mierosławski, przybył on do Poznania po wypuszczeniu z więzienia berlińskiego. Jego obecność wywołała ogromny wpływ na tutejszą ludność, która zaczęła siłą usuwać urzędników pruskich ze stanowisk. W trakcie negocjacji Prusacy obiecali Księstwu autonomię. Gdy nie dotrzymali przyrzeczenia, doszło do wybuchu walk. Toczyły się one pod Książem, gdzie oddziały polskie poniosły klęskę. Wojska pruskie rozpoczęły likwidację polskich obozów wojskowych. Te kroki wzburzyły ludność, głównie chłopów, u których świadomość narodowa była bardzo rozwinięta. Powstanie zakończyło się klęską, a Mierosławski został jeńcem wojennym.
Duży wpływ na kształtowanie świadomości narodowej miał rozwój kultury w zaborze pruskim.
W 1829 roku założono Bibliotekę Raczyńskich w Poznaniu. W 1825 wprowadzono obowiązkowe szkolnictwo. W 1857 roku założono Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Sytuacja Wielkiego Księstwa Poznańskiego w II połowie XIX wieku była bardzo trudna. W 1867 roku zostało ono łączone do Związku Północnoniemieckiego.
Proces germanizacji nasilił się. Powołano do życia Towarzystwo dla Popierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich(1894). Pod koniec XIX wieku zmieniło ono nazwę na Niemiecki Związek Kresów Wschodnich. Popularnie określany był hakatą - od pierwszych liter nazwisk jego założycieli: Hansemanna, Kennemanna i Tidemanna. Zadaniem związku było ograniczanie polskości na terenach zaboru pruskiego. Działalność hakaty cieszyła się poparciem nowego kanclerz Rzeszy - Bernharda von Blowa. W skład tej organizacji wchodzili głównie urzędnicy pruscy.
Należy podziwiać wolę walki Polaków o niepodległość. Losy tych ludzi pod władaniem niemieckim były niezwykle ciężkie. Utracili oni wolność, rozpoczęła się germanizacja. Pozytywnym aspektem jest tu niewątpliwie rozwój gospodarczy ziem pod zaborem pruskim. Jednak nie za cenę wolności Polaków.
Większość ziem zaboru pruskiego wróciła do Polski na mocy traktatu wersalskiego w 1919, reszta natomiast po II wojnie światowej.