Dla odciążenia filarów część sił przenoszących się ze sklepienia przerzucono za pośrednictwem łęków na stawiane poza obrysem bryły kościoła tzw. wieże sił (zastosował to po raz pierwszy opat Suger podczas przebudowy katedry w Saint Denis pod Paryżem ok. 1140 roku); zastosowano również cienkie kolumny, okna z witrażami, co dawało ogólne wrażenie wertykalizmu i lekkości. Budownictwo sakralne: W kościołach pielgrzymkowych nad nawami bocznymi budowano empory, które często służyły także jako miejsce odpoczynku dla grup pielgrzymów; posadzki z płyt kamiennych lub ceramicznych układano w różne wzory, ściany zdobiono freskami. Architektura romańska Budownictwo sakralne: Kościoły romańskie planowane były na rzucie prostokąta lub krzyża łacińskiego z prezbiterium zakończonym półkolistą absydą; zazwyczaj orientowano je wzdłuż osi wschód-zachód. Wnętrze kościoła dzielono rzędami kolumn lub filarów najczęściej na trzy nawy, nad skrzyżowaniem transeptu z nawą główną często umieszczano wieże, przez które doświetlano wnętrza, wieże występowały także na zakończeniach naw poprzecznych, po bokach prezbiterium lub fasady (spotykane są także kościoły dwuchórowe, posiadające absydy z przodu i z tyłu kościoła). W kościołach pielgrzymkowych zazwyczaj wokół prezbiterium budowano ambit z wieńcem kaplic, spotykane są także kościoły o obejściach zaplanowanych po obwodzie całego kościoła: nawami bocznymi i wzdłuż transeptu podzielonego na nawy. W budowlach romańskich zazwyczaj powyżej głowic zamiast architrawu umieszczano gzymsy lub imposty; w budowlach ze sklepieniami krzyżowymi forma podpór staje się bardziej skomplikowana; żebra i łęki podpierają przylegające do trzonu kolumny cieńsze elementy tzw. służki - przystawione do ściany mogą schodzić do poziomu posadzki i podpierać się na bazie, albo zakończone znacznie wcześniej zostają osadzone na wsporniku. Architektura gotycka Geneza i założenia: Gotyk powstał około 1120 roku we Francji, następnie był stopniowo przejmowany przez pozostałe państwa (najwcześniej, ok. 1175 przez Anglię, po 1200 roku przez Niemcy). Miejscem narodzin gotyku był region Ile-de-France, jednak pewne rozwiązania konstrukcyjne umożliwiające jego powstanie (np. sklepienie krzyżowo-żebrowe) zaczęły pojawiać się już na przełomie XI i XII wieku w Normandii północnych Włoszech i Anglii. Łuk ostry pojawił się w Burgundii, m.in. w sklepieniu kościoła benedyktynów w Cluny na przełomie XI i XII wieku. Budownictwo sakralne: Najczęściej budowano kościoły na planie trójnawowej bazyliki, chociaż zachowało się także wiele przykładów zastosowania rozwiązań halowych; bazyliki i hale mają znacznie wydłużony kształt i zakończone są podłużnymi prezbiteriami, układ wzbogacają obejścia i wieńce kaplic, fasadę zamyka jedna lub (częściej) dwie wieże - w Anglii pozostała z romanizmu wieża na skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej.
