Motyw śmierci w literaturze w średniowieczu i baroku. Omów zagadnienie, odwołując się do wybranych tekstów

1)
a)Śmierć jest stanem, w którym organizm zatraca kontakt ze światem zewnętrznym
Dla niektórych koniec cielesności stanowi pewnego rodzaju pocieszenie, ale dla większości z nas ŚMIERĆ jest czymś co przeraża, co wywołuje w nas grozę. W trakcie całego naszego życia staramy się przed nią uciekać. Nie lubimy uczestniczyć w uroczystościach pogrzebowych, nie sprawia nam przyjemności widok zwłok. Zachowanie takie jest naturalne i wynika z instynktu samozachowawczego.

b)Bogowie, bóstwa, religie wytwarzane były w ludzkiej wyobraźni w wyniku nie dopuszczania przez człowieka myśli, że jego egzystencja kończy się wraz ze śmiercią.
Wizja życia wiecznego jest niezwykle kusząca dla każdego człowieka. Chrześcijaństwo daje nam taką wizje, w której śmierć nie jest końcem, lecz początkiem wieczności, w niebie lub też w piekle. Biblia mówi nam: nie lękajcie się, bowiem Bóg jest z wami.
2) Epoką która najczęściej sięgała do motywów śmierci było średniowiecze. Warto się tu zastanowić się dlaczego ów motyw śmierci był jednym z dominujących. Otóż wojny, głód, plagi i epidemie, zwłaszcza
epidemia dżumy (Czarnej Śmierci) która pojawiła się 1305, nawiedzała Europę co dwa-trzy lata. Anglia straciła ponad połowę mieszkańców, a w niektórych rejonach Francji przy życiu pozostała ledwo jedna dziesiąta wcześniejszej populacji.
Łatwo sobie wyobrazić jak taka plaga wypłynęła na mentalność ludzi z średniowiecza. Temat śmierci trafił na wokandę, na pierwsze strony gazet. To właśnie wówczas dokonał się przełom w medycynie sądowej, sekcje zwłok były o wiele bardziej percyzyjniejsze.
Wszystkie te czynniki doprowadziły do większego zainteresowania się śmiercią


3)
pieśń o Rolandzie
kościół zauważył, że strach jest doskonałym środkiem wychowawczym, a strach przed śmiercią może zagwarantować całkowite posłuszeństwo wiernych. Dlatego też daje się zaobserwować wzmożone zainteresowanie utworami mówiącymi o śmierci w sposób bardziej doskonały. Na pewno jednym z tych utworów będzie Pieśń o Rolandzie. Hrabia Roland uczestniczy w wyprawie wojennej Karola Wielkiego podczas której odnoszi zwycięstwo nad poganami. W drodze powrotnej staje na czele tylniej straży króla, zaskoczony przez liczniejsze wojska saracenów ponosi klęskę. W czasie śmierci Pomimo wszelkich cierpien nie dramatyzuje, nie boi sie momentu spotkania z bogiem. Czeka na nia z najwiekszym spokojem. Umiera on na wzgórzu pod sosna. Roland wówczas robi rachunek sumienia, prosi Boga o przebaczenie. Wspomina swoja ojczyzne. W chwili śmierci obraca twarz w stronę Francji oraz calkowiecie oddaje sie Bogu. Jego duszę aniołowie Gabriel i Michał zabierają do nieba.
Utwór ten ukazujące odejście rycerza w sposób bardzo doniosły, symboliczny.
ŚMIERĆ dla niego jest ZWIENCZENIEM RYCERSKIEGO ZYCIA. CZEKA NA NIEGO UPRAGNIONA NAGRODA - MIEJSCE W RAJU.
"Pieśń o Rolandzie" jest przykładem sztuki dobrego umierania. Ukazuje w jaki sposób powinien się przygotować do nadejścia swych ostatnich dni prawdziwy chrześcijanin i jak należy godnie odejść z tego świata.
Jeśli mówimy o sztuce pięknego umierania czyli ars moriendi . musimy wspomnież iż w czasach średniowiecza istniało przekonanie, że śmierć człowieka uzależniona jest od tego jak żył. Ludzie prawi i uczciwi powinni zatem umierać lekko, zaś ludzie źli i podstępni - w mękach i cierpieniu.

Można nawet czarnym żartem posumować to iż odchodzimy w dobrym stylu i z uśmiechem na ustach.


4)
W literaturze sredniowiecza obserwujemy jeszcze jeden bardzo popularny motyw smierci jakim jest danse macabre czyli taniec smierci.
Motyw ten zauwazamy bardzo wyraznie w utworze: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Smiercia”.
Utwór ten ma forme dialogu.
Przedstawia wizerunek śmierci jako kobiety z rozkładającym się ciałem co ma przypominać o znikomości życia, marności świata doczesnego i ostrzegać ,,memento morii".
śmierć ukazana obrazowo, realistycznie, wzbudza lęk, przerażenie:

,,Chuda, blada, żółte lice
Łuszczy się jako miednica
Upadł ci jej koniec nosa,
Z oczu płynie krwawa rosa"


Opowiada ona Polikarpowi o swej potedze, władzy jaką posiada.
Wobec niej wszyscy ludzie niezaleznie od pochodzenia, wielkości majatku i stanowiska staja sie sobie równi, bowiem odbiera ona wszystko co cielesne, a jej wizyta jest przesądzona w dniu narodzin, jest to jedynie kwestią czasu kiedy przyjdzie po nas.
Utwór zawiera smutną refleksje o końcu życia człowieka. Każdy musi stanąć przed śmiercią zupełnie sam, nie pomorze mu już żaden majątek czy też lekarz.
Śmierć jest jedynym wydarzeniem w ciągu naszego życia o którym możemy powiedzieć, że zajdzie nas na pewno.




5)
Chciałbym teraz przejść do trenów napisanych przez Jana kochanowskiego
Tren czyli lament, płacz żałobny) to gatunek poezji funeralnej, który ukształtował się w starożytności i wyraża żal po utracie kogoś, rozpamiętuje myśli i czyny zmarłego, chwali jego zalety i zasługi.

Główną przyczyną napisania "Trenów" przez Kochanowskiego jest śmierci ukochanej córki, Urszulki.
O tym bolesnym fakcie poeta powiadamia nas już w dedykacji.

Całość składa się z 19 utworów przedstawiających obraz ojcowskiego bólu i żalu. Autor mówi nam o wielkości poniesionej straty.
Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim!
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.
Porównuje Orszulkę do drzewka oliwnego, które mimo swego niedojrzałego wieku zostaje ścięte przez ogrodnika.
Treny przede wszystkim są wzruszające i tragiczne w odbiorze bowiem przedstawiają bezpośrednią reakcję na śmierć ukochanego dziecka.
Nastąpiło zachwianie naturalnego porządku świata, ponieważ dziecko umarło przed rodzicami.


W starożytności treny pisano, by uczcić osoby wybitne: wodzów, królów lub bohaterów. Kochanowski odstąpił od tej zasady, poświęcając swój cykl nikomu nie znanej małej dwuipółletniej dziewczynce. "Treny" były okazją do wypowiedzenia własnych myśli i sądów są ostatnim z wielkich dzieł Jana Kochanowskiego
Uważa się je za najwybitniejsze dzieło poety z Czarnolasu, za ukoronowanie jego twórczości.

Chciałbym teraz omówić wiersz Morsztyna „do Trupa”

6 Do trupa

W utworze podmiot liryczny, człowiek nieszczęśliwie zakochany, zwraca się do trupa. W swym monologu zwierza mu się z ogromnego cierpienia z powodu nieodwzajemnionej miłości.
Wiersz zaskakuje czytelnika swoim niezwykłym porównaniem osoby zakochanej do trupa

Leżysz zabity i jam tez zabity,
Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości,

Obaj zostali skrępowani i tkwią w ciemności
.

„Ty masz związane ręce, ja wolności zbywszy, mam rozum łańcuchem spowity”.

Podmiot liryczny ukazuje także podobieństwo ich stanu ducha oraz
ich wygląd zewnętrzny. Obaj są bladzi, pozbawieni rumieńców

Podobieństwa te są jednak pozorne.
Trup milczy i niczego już nie czuje, zaś człowiek nieszczęśliwie zakochany jęczy i cierpi ogromnie

Na końcu bohater do paradoksalnego wniosku, iż lepiej być trupem niż nieszczęśliwie zakochanym, stanowi to puentę utworu.


Jan Andrzej Morsztyn w swoim wierszu zaskakuje i zadziwia. Jest to charakterystyczna cecha poezji barokowej, mającej na celu poruszyć czytelnika. Już sam tytuł utworu jest szokujący
Wiersz ma formę sonetu w którym poeta zestawił dwa stany ducha i ciała, miłość i śmierć.


Rację ma ten kto stwierdził, że umieramy już od momentu przyjścia na świat.

Bibliografia:

Literatura:

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią”
„Pieśń o Roladzie”
Treny - Kochanowski Jan
„Do trupa” - Morsztyn Jan Andrzej
„Biblia” (Biblia Warszawska tzw. Nowy Przekład) PS. 23,4 ; DANIEL 12,2 ; KAZNIE 9,5-6;10
„WIRUSY, PLAGI I DZIEJE LUDZKOŚCI” Oldstone Michael B. A. 2001 Warszawa
„ANATOMIA ŻYCIA I ŚMIERCI” Promińska Elżbieta, artykuł z "Wiedzy i Życia" nr 11/1996

Malarstwo:

”Kochanowski nad zwłokami Urszulki” – Matejko Jan
”Ars Moriendi”
”Taniec śmierci”
Portret trumienny Stanisława Woyszy
”Ars Moriendi” 1470r.
”Vanitas” - Steenwijck Harmen
”Thanatos” - Malczewski Jacek