Metody i techniki badań socjologiczny (zagadnienia do egz. )

HIPOTEZY BADAWCZE – domysł lub przypuszczenie które zostało prowizorycznie wysunięte w celu określenia lub wyjaśniania czegoś. Istotną rzeczą aby domysł czy przypuszczenie mogło ulec weryfikacji poprzez zastosowanie odpowiednich badań naukowych. Rodzaje hipotez: podział wg Sztumskiego 1 ze względu na cel: a]hipotezy podstawowe, czyli takie, których celem jest wyjaśnienie podstawowych problemów danej nauki b]hipotezy częściowe, które wyjaśniają fragmentaryczne zagadnienia, składające się na dana kwestię 2ze względu na zasięg: a]hipotezy ogólne b]hipotezy szczegółowe są one w pewien sposób ze sobą powiązane, zazwyczaj hipoteza szczegółowa jest ukonkretnieniem hipotezy ogólnej. Często hipoteza ogólna konkretyzowana jest kilkoma hipotezami szczegółowymi. 3 hipotezy heurystyczne, odkrywcze 4 hipotezy robocze, to takie które maja charakter pomocniczy, a jej celem jest ogólna orientacja badawcza, która ma na celu sformułowanie hipotezy zasadniczej 5hipotezy wysoko, średnio i mało prawdopodobne, to rozróżnienie ma istotne znaczenie przy końcowym wyborze hipotez. HIPOTEZY A PYTANIA BADAWCZE Punktem wyjścia wszelkiego procesu badawczego jest sformułowanie pytania lub zbioru pytań, na które chcemy uzyskać odpowiedź poprzez wyniki swoich badań.
POJECIE jest to opis z pomocą określonego słowa lub zestawów słów treść wyobrażenia. Funkcje pojęć: funkcja poznawcza lub porządkująca: pojęcia mogą porządkować postrzeganie, służą do ustalenia, co należy badać np. „atmosferę w zakładzie pracy” funkcja oceniająca: pojęcia mogą oceniać spostrzeżenia, funkcja ta odgrywa rolę przy określaniu celów poznania naukowego, formułowaniu pytań badawczych i wyciąganiu wniosków z uzyskanych wyników funkcja pragmatyczna lub praktyczna: pojęcia mogą kierować działaniem funkcja komunikacyjna: pojęcia mogą umożliwiać porozumiewanie się, umożliwiają one powiadomienie o wynikach badań, ewentualnie ich sprawdzenie w powtórnych badaniach.
Aby spełniać powyższe funkcje, pojęcia muszą odpowiadać trzem warunkom:
Pierwszym jest trwała zgoda co do treści wyobrażeń, które wiąże się z określonymi słowami. Wiąże się z tym ściśle drugi warunek: pojęcia muszą być precyzyjnie zdefiniowane tzn. dokładnie należy ustalić ich zawartość znaczeniową. Po trzecie pojęcia używane w badaniach empirycznych muszą mieć jakiś ekwiwalent empiryczny tzn. muszą oznaczać coś, co dostępne jest doświadczeniu, obserwacji. Te trzy warunki można ująć w jednym zdaniu: aby pojęcia użyte w badaniach empirycznych mogły spełniać funkcję porządkującą, muszą mieć uzgodnione i precyzyjnie zdefiniowane ekwiwalenty empiryczne.
PODZIAŁ POJĘĆ WG. R,DUBIN`A
Pojęcia oznaczające własności enumeratywne oznaczają własności, które przysługują obiektom, niezależnie od warunków, warunków jakich się one znajdują, np. cel grupowy, struktura grupowa, liczba członków grupy, wzory zachowania, a także styl życia jednostek, osobowość, hierarchia wartości itp. Pojęcia oznaczające własności asocjatywne dotyczą własności przysługujących tylko niektórym obiektom danej kategorii, np. postawa, konflikt, integracja, zainteresowania, wykształcenie itp. Pojęcia oznaczające własności relacjonalne oznaczają własności określane przez relacje między cechami badanych obiektów. Mogą one występować, w dwojakiej formie:
- interakcji – np. podporządkowanie, dominacja, nauczanie, leczenie, stosunek społeczny itp.
- kombinacji właściwości poszczególnych obiektów – np. wskaźnik liczby inżynierów, wskaźnik przestępczości, stopa zysku, popularność w grupie, migracja itp. Pojęcia oznaczające własności statystyczne dotyczą stopnia zróżnicowania zbiorowości pod względem badanych cech. Te własności to np. struktura wieku, dochodów, wykształcenia itp. Badacz interesuje się niejednokrotnie charakterystykami zbiorowości pod względem dochodu, liczby posiadanych dzieci, pochodzenia społecznego itp.
DUBIN WYRÓŻNIA TRZY RODZAJE STATYSTYCZNYCH CHARAKTERYSTYK NAJCZĘŚCIEJ UŻYWANYCH PRZEZ SOCJOLOGÓW:
-charakterystyki dotyczące tendencji centralnej -charakterystyki dotyczące dyspersji -charakterystyki dotyczące względnego położenia
Pojęcia oznaczające własności sumatywne dotyczą nie pojedynczych cech ale pewnego kompleksu własności, jak np. osobowość autorytarna, społeczeństwo masowe kraje rozwijające się, społeczność lokalna itp.
TREŚĆ POJĘCIA WG K. AJDUKIEWICZA
Wyróżnia trzy rodzaje treści:
a. Treść pełną możemy mieć na myśli zbiór wszystkich cech przysługujących desygnatom danej nazwy, przy pewnym jej znaczeniu, niezależnie od tego czy przysługują one tylko jej desygnatom. Cech takich może być wiele i zdefiniowanie pojęcia przez podanie jej pełnej treści jest niewykonalne
b. definicja może uwzględniać zespół cech, stanowiących treść charakterystyczną danej nazwy, tj. taki zbiór cech, iż każdy desygnat danej nazwy posiada każdą z tych cech i tylko desygnaty tej nazwy posiadają każdą cechę z tego zbioru. Na skutek tego treść charakterystyczna wyznacza jednoznacznie zakres danej nazwy
c. zbiór cech stanowiących treść charakterystyczną może się okazać zbyt bogaty z punktu widzenia zadania wyznaczenia zakresu pojęcia. Spośród nich możemy wybrać taki zestaw cech, który jest warunkiem (już) koniecznym i wystarczającym do tego, aby przedmiot posiadający te cechy zaliczał się do zakresu definiowanego pojęcia. Treść konstytutywna
KLASYFIKACJA ZMIENNYCH.
Zmienna jest własnością, cechą, która przybiera różne wartości. Zmiennymi są np. płeć, wiek, poziom wykształcenia, poziom aspiracji, lęk, poczucie winy, neurotyzm.
Ze względu na wielkość zbioru z którego dana zmienna przyjmuje wartość, można wyróżnić dwa rodzaje zmiennych: Zmienne dwuwartościowe (dychotomiczne) przyjmuje tylko dwie wartości, np. „płeć” przyjmuje tylko dwie wartości „mężczyźni” i „kobiety”. Zmienne wielowartościowe – przyjmuje wiele różnych wartości np. zmienna „neurotyzm”. Wśród zmiennych dychotomicznych wyróżnia się: - zmienne, które w naturalny sposób przyjmują tylko dwie wartości - zmienne zdychotomozowane – czyli zmienne wielowartościowe, ale które badacz dla jakiś celów sprowadził do postaci dwuwartościowej Możemy wyróżnić także: Zmienne ciągłe: zmienna jest ciągła jeżeli zbiór jej wartości tworzy continuum i jeżeli między dwiema sąsiednimi wartościami zmiennej możliwe jest znalezienie trzeciej wartości. Inaczej mówiąc dana zmienna jest ciągła, gdy dla różnych osób z populacji może ona przyjmować różne wartości, przy czym wartości te nie są ograniczone do zbioru dyskretnego. W tym sensie zmienną ciągła jest np. wzrost. Zmienne dyskretne: jeżeli pomiędzy dwiema sąsiednimi wartościami zmiennej występuje trzecia wartość, jest to zmienna dyskretna np. płeć, poziom wykształcenia.
Zbiór wartości zmiennej przyjmuje postać 1 z 4 skal S.S. Stevensa - nominalnej - porządkowej - interwałowej - stosunkowej.
4 typy zmiennych: zmienne normalne: pozwalają na pogrupowanie obiektów. Za ich pomocą możemy stwierdzić równość lub różność obiektów pod danym względem. Określa się je mianem zmiennych jakościowych, jakościowych trzy pozostałe typy zmiennych to zmienne ilościowe. Zmienne jakościowe mogą być: dychotomiczne (dopuszczające istnieje dwóch wartości); wielowartościowe (przyjmujące wiele wartości). Zmienne porządkowe: pozwalają na uporządkowanie obiektów wg. wartości, jakie przyjmują zmienne dla obiektów. Możemy nie tylko stwierdzić różność lub równość ale także wskazać któremu z obiektów A i B zmienna porządkowa X przysługuje w wyższym stopniu. Te uporządkowania występują w dwóch rodzajach: silniejsze (całkowite), słabsze (częściowe).
Zmienne interwałowe: pozwalają stwierdzić o ile natężenie zmiennej X dla obiektu A jest większe (mniejsze) od natężenie tej zmiennej dla obiektu B Zmienne ilorazowe: dodatkowo pozwalają stwierdzić że natężenie zmiennej X dla obiektu a jest kilka razy większe niż natężenie zmiennej dla obiektu B.
KLASYFIKACJA WSKAŹNIKÓW WG S. NOWAKA Wyróżnia 3 typy:
1 wskaźniki empiryczne -trwałe związki rzeczowe między W a I (tzn. między wskaźnikiem a cecha wskazywana czyli indicatum) są możliwe do ustalenia na drodze empirycznej. Stwierdzimy np. że wzrost solidarności członków grupy i ich skłonności nawet do dużych poświęceń, następuje wtedy gdy pojawia się poważne zagrożenie zewnętrzne dla grupy, to możemy mówić iż pomiędzy W (W – solidarność i altruizm) a I (I zagrożenie zewnętrzne) występują określone związki rzeczowe. Jeżeli W jest warunkiem koniecznym albo występującym dla I to mamy podstawy twierdzić, iż istnieje między nimi określony związek rzeczowy, a wskaźniki pozostające w związkach nazywamy wskaźnikami rzeczowymi - empirycznymi.
2 wskaźniki definicyjne- Istniejące związki logiczne między W a I są możliwe do ustalenia na drodze rozumowej analizy zakresu pojęć wskaźnika i indicatum. Duża ilość pieniędzy np. u milionera jest wskaźnikiem bogactwa, ich brak wskaźnikiem ubóstwa. Te wskaźniki Nowak nazwał definicyjnymi. Dochodzimy do nich poprzez rozumową analizę, różnych standardów, normatów, kryteriów itp. Określeń obowiązujących prawnie lub zwyczajowo w danym społeczeństwie czy środowisku.
3 wskaźniki inferencyjne- Wskaźniki inferencyjne (zewnętrzne) są to cechy, które uważamy za symptomy zdarzeń, zjawisk itp. Stanów niedostrzegalnych bezpośrednio ponieważ te cechy są zewnętrznym przejawem zdarzeń. Ktoś stał się np. „czerwony jak burak” wnioskujemy że się wstydzi, ponieważ istotnie tak często się dzieje, chociaż wiadomo, iż nie zawsze wypieki świadczą o uczuciu wstydu i mogą być następstwem innych przyczyn.
ZWIĄZEK WSKAŹNIKA Z INDICATUM.
Istotnym elementem stosunku bycia wskaźnikiem jest zachodzenie pewnego związku między własnością stanowiącą wskaźnik a własnością wskazywaną, czyli indicatum.
Powiązanie wskaźnika z indicatum zmienia się. Różnice mogą zachodzić pod dwoma względami: struktury logicznej oraz umownego względnie naturalnego charakteru tego związku.
Struktura zdań wprowadzających wskaźniki bywa rozmaita: od prostych implikacji stwierdzających, iż wystąpienie wskaźnika jest warunkiem wystarczającym albo koniecznym wystąpienia – indicatum poprzez bardziej skomplikowane bezwyjątkowe zależności o charakterze implikacji lub równoważności do zdań stwierdzających zależności probabilistyczne.
Stosunek łączący wskaźnik z indicatum może mieć charakter związku naturalnego bądź umownego. Różnicę tę wyraża różny charakter metodologiczny zdań wprowadzających wskaźniki. W przypadku związku naturalnego zdanie wprowadzające wskaźnik jest twierdzeniem empirycznym, prawdziwym lub fałszywym, zależnie od jego zgodności lub niezgodności ze stanem rzeczy. Zaś w związku umownym zdanie wprowadzające wskaźnik jest postulatem znaczeniowym, ustalającym sens terminu oznaczającego indicatum za pomocą terminu oznaczającego wskaźnik.
RODZAJE METOD I TECHNIK BADAŃ SPOŁECZNYCH. Metoda: pewna procedura postępowania np. obserwacja, eksperyment, wywiad.
Technika: uszczegółowanienie procedury postępowania. To podanie konkretnych metod dla uszczegółowienia badania, może być: jawna, ukryta, pisemna, ustna.
Narządzie badawcze: to instrument pomiarowy np. ankieta, wywiad, karta, skaner, kamera i tp. Typologia wg. Lutyńskiej: podział technik na :1 ze względu na obserwację: - obserwacyjne np. wywiad nieobserwacyjne np. ankieta 2 ze względu na sposób komunikowania się: - bezpośrednie np. wywiad -pośrednie np. ankieta
3 Ze względu na stopień kontroli
- kontrolowane np. wywiad
- niekontrolowane np. ankieta
Techniki projekcyjne: opierają się na zasadzie bezpośredniej i mają 2 etapy: 1-przedstawiamy historyjkę
2-zadajemy pytania dotyczące sposobu postępowania w danej sytuacji
Podział technik ankietowych:
1 ze względu na sposób przekazu:
-pisemny np. ankieta indywidualna
-z przekazem dźwiękowym np. radio, TV 2ze względu na kontrolę:
-pod kontrolą badacza np. technika audytoryjna, technika ankiety indywidualnej
-bez kontroli badacza np. pozostałe
Techniki ankiety a techniki wywiadu:
-techniki ankiety to pytania zamknięte, nie ma ankietera, nieobserwacyjna technika, nie ma kontroli, komunikacja pośrednia
-techniki wywiadu: pytania otwarte, ankieter czyta pytania, ankieter zapisuje odpowiedzi, obserwacyjna technika, bezpośrednia.
OBSERWACJA to celowe, tzw. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu procesu lub zjawiska.
Obserwacja zawsze dotyczy konkretnego zachowania, działania i interakcji symbolicznej w (prostych lub złożonych) sytuacjach społecznych bez względu na to czy sytuacje te zostają umyślnie stworzone dla eksperymentalnych celów czy powstają spontanicznie w warunkach naturalnych.
Charakterystyczne cechy obserwacji: Premedytacja – obserwacja jest przeprowadzana w celu rozwiązania ściśle określonego zadania, sformułowanego dokładnie i szczegółowo. Planowość – metoda stosowana jest wg planu odpowiadającego celowi obserwacji. Celowość – uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk. Aktywność – obserwator dokonuje selekcji spostrzeżeń poszukując interesujących go cech obserwowalnego przedmiotu, wykorzystując posiadaną wiedzę i doświadczenie. Systematyczność – obserwacja powinna być przeprowadzona wg określonego systemu, powinna trwać ciągle, pozwalając spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.
Rodzaje obserwacji:
1Bezpośrednia i pośrednia
Podział ze wzgledu na dostęp badacza do badanych przez niego zjawisk. Obserwacja bezpośrednia – badający zbiera dane ma możliwość sprawdzenia wiarygodności tych danych, odwołując się do innych metod badawczych np. do wywiadu, eksperymentu. Szczególnym przykładem obserwacji bezpośredniej jest obserwacja uczestnicząca – obserwator na okres badań stara się wejść do danej zbiorowości by obserwować ją od wewnątrz 9jako jeden z tych uczestników, którzy ją tworzą) jest to obserwacja przeprowadzana z pozycji uczestnika. Obserwator sam osobiście dokonuje spostrzeżeń badanego przedmiotu, przeprowadza rozmowy, słucha rozmów, obserwuje czynności, sam pisze sprawozdania.
Obserwacja pośrednia – badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie. Do swoich celów badawczych wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, zawarte np. w sprawozdaniach, archiwach, dokumentach. Taki rodzaj obserwacji nie jest jednak typowy dla badań socjologicznych, może być przydatny jednak w innych naukach społecznych takich jak historia czy etnologia.
2Kontrolowana i niekontrolowana.
Dotyczy różnic w sposobach zbierania materiały faktograficznego.
Obserwacja kontrolowana - prowadzona jest w oparciu o określone narzędzia systematyzujące, np. kwestionariusze, schematy, normy. Gromadzenie materiałów ma charakter bardziej selektywny i dokonywane jest w oparciu o przygotowaną kategoryzację interesujących badacza zjawisk.
Obserwacja niekontrolowana (nieskategoryzowana) - - prowadzona jest bez narzędzi systematyzujących. Jest obserwacja planowaną, ale przeprowadzoną swobodnie w sposób jaki prowadzący uzna za właściwe w konkretnym przypadku.
3Jawna i ukryta. Dotyczy aspektu sytuacji badawczej – opiera się na kryterium jawności postępowania badawczego.
Obserwacja jawna – badani wiedzą że są przedmiotem obserwacji; nie są jednak dokładnie informowani o celach badań lub ich przedmiocie. Jeżeli ludzi są świadomi tego że są przedmiotem badań , wówczas ich zachowanie staje się nieautentyczne – nabiera cech sztuczności co może przyczynić się do uzyskania w badaniu fałszywych danych.
Obserwacji ukryta – obserwowani nie wiedzą że są przedmiotem prowadzonych badań nie peszy obserwowanych co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowań.
4Uczestnicząca i nieuczestnicząca
Bazuje na kryterium udziału badacza w życiu grupowym.
Obserwacja uczestnicząca – odnosi się do takiej sytuacji badawczej gdzie obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje on rolę jednego z jej członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania. Badania zjawisk obserwowane są o wewnątrz życia grupowego. Obserwacja nieuczestnicząca – badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku.
PODSTAWOWE ROLE BADACZA PROWADZONEGO OBSERWACJE WG B.H. JUNKERA
1Kompletny uczestnik – badacz staje się pełnym członkiem obserwowanej grupy, działalność badawczą utrzymuje w całkowitej tajemnicy. 2Uczestnik jako obserwator –członkowie grupy wiedzą o działalności badawczej obserwatora 3Obserwator jak uczestnik –kontakty badacza z grupą mają charakter formalny 4Kompletny obserwator –eliminacja jakichkolwiek interakcji z grupą
Realizacja badań obserwacyjnych:
I etap czynności przygotowawcze:
-sformułowanie zagadnienia badawczego, ustalenie przedmiotu obserwacji -ustalenie warunków obserwacji, określenie roli badawczej obserwatora, przygotowanie projektu (planu) postępowania badawczego
-przygotowanie wyposażenia technicznego obserwatora -uzyskanie dostępu do środowiska (wymaga nawiązanie kontaktu z przedstawicielami grup czy instytucji które mają być przedmiotem badań)
II etap – zbieranie materiału faktograficznego:
*prowadzenie obserwacji niekontrolowanych – istotnego znaczenia nabierają takie zjawiska badawcze jak: -spostrzeganie zjawisk – badacz przygotowuje pewien wykaz ogólnych problemów zagadnień na które chce zwrócić szczególna uwagą, ważne jest również ogólna znajomość środowiska życia grupowego. -kontrola rozumienia (problemu rozumienia) właściwe rozumienia zdarzeń, zjawisk -notowanie obserwacji oraz porządzanie sprawozdań
*prowadzenia obserwacji kontrolowanych:
-w warunkach naturalnych – ma miejsce wtedy gdy badacz organizuje jedynie zakres zainteresowań (problematykę) określa rodzaj zjawisk społecznych które będą przedmiotem badania ale nie inicjuje warunków ich występowania -w warunkach kontrolowanych , wytworzonych przez badacza – dokonywanie celowych ingerencji w badaną przez siebie rzeczywistości wynika z dwóch powodów –pewne procesy mogą zachodzić zbyt powoli zaś niektóre zjawiska pojawiają się zbyt rzadko by oczekiwać biernie na ich wystąpienie.
Notowanie obserwacji spostrzeżenie stają się materiałem faktograficznym dopiero wtedy gdy zostaną zanotowane najlepiej jeśli ma to miejsce w czasie najkrótszym od zauważenia danego zjawiska.
Sposoby zapisu: luźne notatki, karta obserwacyjna, dziennik obserwacji, sprawozdanie
Obserwacja aby mogła stanowić podstawą poszerzenia wiedzy naukowej o danym wycinku rzeczywistości powinna być: Obiektywna – badacz powinien dążyć do tego by w swych obserwacjach unikać świadomych deformacji przestrzennych zdarzeń.
Systematyczna – badacz powinien dążyć do tego by w swoich obserwacjach nie pomijać spraw istotnych dla badanej problematyki
Krytyczna – eliminacja ewentualnych złudzeń pozorów naiwności. Brak krytycyzmu oznacza nieumiejętność rozróżniania tego co znaczące ważne istotne a co banale przypadkowe nieważne
EKSPERYMENT WG. SZTUMKI dzielimy na: -w warunkach naturalnych: 1. w terenie 2. expost factum (po fakcie)
-w warunkach sztucznych: 1. laboratoryjny 2.symulowany
Schematy eksperymentalne wg. Solomona
E P1 x P3
K P2 x P4
E – grupa eksperymentalna
K – grupa kontrolna
P1 i P2 to pretest – badania natężenia cechy przed wprowadzeniem bodźca
P3 i P4 to posttest – drugi pomiar tej samej cechy, po wprowadzeniu bodźca
Jeżeli te pomiary różnią się to znaczy, że bodziec zadziałał. Pretesty muszą być podobne, naszym zadaniem jest to zbadać, aby wiedzieć czy ta zmiana występuje pod wpływem bodźca, a nie pretestu. Tę wątpliwość miał Solomon dlatego rozszerzył badanie o dodanie 2 grup kontrolnych K z czego do jednej wprowadził bodziec.
Prawidłowy schemat Solomona:
E P1 X P3
K P2 P4
K X P5
K P6
RODZAJE DEFINICJI.
Definicja – to pewna wypowiedź określająca jakie jest znaczenie terminu. Definicja możliwie zwięzłe i jasne określenie zakresu znaczeniowego pojęcia lub terminu o pewne głównych cech danego przedmiotu czy zjawiska. Składniki definicji: definiendum – termin definiowany, definiens – zwrot, określający znaczenie tego terminu (wyrażanie definiujące), spółka definicyjna – łączy definiendum z definiensem np. takie zwroty jak: nazywamy, jest, należny rozumieć.
Rodzaje definicji:
1Definicje nominalne – wypowiedzi określające znaczenie językowe nazw (co znaczy dany termin)- od łac. „nomen” – imię, nazwa. Definicje takie są lub nie są zdaniami w sensie logicznym. Dzielą się na:
-Definicje sprawozdawcze (analityczne) mówią jak rzeczywiście bywa pojmowane znaczenie pewnego terminu przez pewnych ludzi czy na terenie danego języka. Taka definicja jest zdaniem w sensie logicznym tj. może być prawdziwa lub fałszywa. Definicja podająca jakie jest rozumienie znaczenia danego terminu powinna przynajmniej określić przez kogo termin ten jest tak rozumiany.
-Definicje projektujące (syntetyczne) – tworzenie takich definicji jest proponowaniem zaleceniem pewnego znaczenia terminu. Definicje takie zmieniają, modyfikują lub uzupełniają język danej nauki ale go nie opisują w jego kształcie zastanym. Nie są więc te definicje zdaniami w sensie logicznym. Propozycję używania określonego terminu w pewnym znaczeniu może uznać za nietrafną ale nie za prawdziwą lub fałszywą.
-Definicje regulujące są podklasą definicji projektujących. Punktem wyjścia dla zaleceń są pewne pojęcia już istniejące. Są to propozycje by mniej lub bardziej zmienić znaczenie terminu które wywodzie się ze znaczenia pierwotnego. Definicje te nie są zdaniami w sensie logicznym bo nie przysługuje im własność bycia prawdziwymi czy fałszywymi
2Definicje realne są charakterystyką cech specyficznych wspólnych przedmiotom składającym się na zakres pewnego terminu. Definicję realną może podać tylko gdy jest znany zakres (czy desygnat) pewnego terminu. Jest on opisem pewnego z góry założonego zakresu rzeczywistości z punktu widzenia cech dlań charakterystycznych (może być prawdziwa lub fałszywa)
S. Nowak wyróżnił definicje równościowe i def. częściowe Def. równościowe mówimy o nich gdy podanie definicji danego terminu ustala w sposób jednoznaczny treść pojęcia stanowiącego znaczenie tego terminu a w konsekwencji w sposób jednoznaczny określa jego zakres. Można podzielić przedmioty odniesione do tak zdefiniowanego pojęcia na dwie klasy: klasę tych które są jego desygnatami i klasę tych które pod jego zakres nie podpadają. W przypadku tych def. zakres definiensu równy jest zakresowi definiendum.
Def. częściowe nie podają warunku zarazem koniecznego i wystarczającego do tego aby pewien przedmiot (własność, zdarzenie) był desygnatem definiowanego pojęcia.
Na ogół podają one warunek wystarczający niekiedy tylko warunek konieczny np. def. kontekstowe, def. perswazyjne, def. probabilistyczne.
T. Pawłowski wyróżnił def. pełne (równościowe) i cząstkowe.
Def. równościowej sens i zakres wyrażenia definiowanego jest tożsamy z sensem i zakresem wyrażenia definiującego. Dzięki temu def. równościowe określa w pełni wyrażenie definiowane. Def. pełna w przeciwieństwie do def. cząstkowej spełnia tzw. warunek eliminowalności, tj. pozwala ona zastąpić każde zdanie zawierające termin definiowany przez równoważne mu zdanie, w którym termin ten nie występuje. Owe nowe zdanie otrzymujemy wstawiając w zdaniu wyjściowym w miejsce wyrażenia definiowanego równoważny mu definiens.Def. cząstkowe (Najczęściej podają one warunek jedynie wystarczający lub jedynie konieczny: stosowalności terminu definiowanego). W def. cząstkowych więź między wyrażeniem definiowanym i definiującym nie jest tak ścisła jak w def. pełnych a jej stopień rozluźnienia bywa rozmaity, zależnie od rodzaju def. cząstkowej. Więź ta jest najściślej w przypadku tzw. obustronnych definicji redukcyjnych R.Carnapa. inne odmiany tych definicji ustalają powiązania słabsze np. w postaci jedynie wystarczającego bądź jedynie koniecznego warunkach stosowalności terminu definiowanego. Jeszcze słabszą więź ustala def. cząstkowa w której zależność między terminem definiującym i definiowanym ma charakter probabilistyczny.
Błędy definicji i warunki poprawności
Celem definicji jest ustalenie sensu wyrażeń. Aby ten cel skutecznie osiągnąć, definicja musi być wolna od błędów tzn. musi być zbudowana zgodnie z warunkami jej poprawności (chodzi tutaj i tzw. warunki poprawności formalnej).
Błędy które mogą wystąpić we wszystkich trzech rodzajach definicji: sprawozdawczej, projektującej i regulującej to: błędne koło, ignotum per ignotum oraz sprzeczność definicji. Natomiast błąd nieadekwatności może się tylko pojawić w definicji sprawozdawczej.
Błędne koło polega na definiowaniu jakiegoś wyrażenia za pomocą tego samego wyrażenia. Błędne koło powoduje że definicja nie spełnia swego zadania który jest ustalenie sensu terminu definiowanego gdyż określa ten termin za pomocą niego samego. Możemy wyróżnić:
-Błędne koło bezpośrednie termin definiowany pojawia się zarówno w definiendum jak i w definiensie tej samej definicji.
-Błędne koło pośrednie ujawnia się dopiero przy łącznym rozpatrzeniu kilku definicji.
Ignotum per ignotum – błąd polegający na definiowaniu wyrażenia o sensie nieznanym za pomocą innego wyrażenia którego sens również nie jest znany. Błędne koło jest szczególnym przypadkiem ignotum per ignotum bo definiujemy tam wyrażenie nieznane za pomocą tego samego wyrażenia nieznanego. Może też zaistnieć sytuacja gdy jego wyrażenie nieznane określimy za pomocą jakiegoś innego wyrażenia również nieznanego. Własności błędu ignotum per ignotum: -błąd ten niema charakteru absolutnego lecz relatywny. Jest on zrelatywizowany do zasobu pojęć znanych dane osobie lub grupie osób: ta sama definicja, wadliwa ze względu na jedna osobę może być poprawna ze względu na inną. Drugą cechą tego błędu jest jego charakter dydaktyczny (w odróżnieniu od błędu koła które jest zarazem błędem dydaktycznym i logicznym)
Sprzeczność definicji definicja jest sprzeczna jeżeli wynika z niej para zadań sprzecznych tzn. takich z których jedno zaprzecza temu co stwierdza drugie. Zwykle sprzeczność ta ni wynika z samej definicji lecz z definicji dołączonej do pewnego zasobu twierdzeń reprezentujących pewna dziedzinę wiedzy przy czym źródłem sprzeczności jest właśnie owa dołączona definicja. Nieadekwatność definicji błąd nieadekwatności może wystąpić jedynie w definicji sprawozdawczej. Poprawa def. sprawozdawcza powinna być adekwatna. W adekwatnej def. sprawozdawczej zakres definiensa jest równy zakresowi definiendum. Natomiast gdy oba te zakresy nie są sobie równe def. sprawozdawcza jest nieadekwatna. Nie spełnia ona wówczas swego zadania jakim jest trafne odtwarzanie zastanego sensu lub przynajmniej zakresu terminu definiowanego. Najczęściej spotykane odmiany nieadekwatności to:
-definicja za wąska –jeżeli zakres definiensa jest podrzędny w stosunku do zakresu definiendum
-def. za szeroka- jeśli zakres definiensa jest nadrzędny w stosunku do zakresu definiendum
-def. w której zakres definiensa krzyżuje się z zakresem definiendum –błąd ten występuje wówczas gdy niektóre tylko przedmioty należą do zakresu definiendum, należą również do zakresu definiensa, a niektóre tylko przedmioty wchodzą w zakres definiensa, należą do zakresu definindum
-możliwe jest czwarta odmiana nieadekwatności polegająca na tym że zakres definiendum wyłącza się z zakresu definiensa. Stosunek wyłączenia się zachodzi gdy żaden przedmiot należący do jednego z tych zakresów nie należy do drugiego i odwrotnie (np. koło – kwadrat)
METODY DOBORU PRÓBY
Próba – jest to dobranie, przy zachowaniu określonych zasad, ograniczonej liczby jednostek danej zbiorowości, które pomogą uzyskać informację o całej zbiorowości.
Badanie całościowe i badanie reprezentatywne.
W badaniach społecznych możemy niekiedy przebadać wszystkich osobników wdanej zbiorowości czyli całą populacje jaka nas interesuje. Wówczas badania takie mają charakter całościowy. Są one w zasadzie wtedy możliwe gdy dana populacja nie jest zbyt liczna. Często mamy jednak do czynienia z tak licznymi zbiorowościami że trudno byłoby przebadać wszystkich osobników, którzy do nich przynależą. Dlatego też często pojawia się konieczność przeprowadzenia badań reprezentatywnych które koncentrują się tylko na jakiejś części osobników interesującej nas zbiorowości. Badania metoda reprezentacyjną obejmują więc wszystkie zbiorowości ludzkie i mają na celu dostarczenia ilościowych i porównywalnych danych w tych sytuacjach w których nie mamy realnych możliwości przebadania wszystkich osób interesujących na populacji. Istotną cechą badań metodą reprezentacyjna jest to że obejmuje ona tylko część osób przynależnych do badanego zbioru czyli obejmuje tylko jakieś fragment zwany na ogół próbką reprezentacyjną danego zbioru. Dlatego też wnioski jakie wynikają z badań tej próbki mogą być ważne dla całego zbioru z którego ona pochodzi jeżeli jej dobór jest właściwy pod względem metodologicznym. Próbka jest tylko wówczas reprezentacyjna jeżeli jest takim podzbiorem który pod względem swojej struktury i składu odpowiada wiernie temu zbiorowi z którego została pobrana.
Wielkość próbki reprezentacyjnej zależy od: -stopień różnorodności im bardziej różnorodna zbiorowość tym większa musi być próbka -ilość kategorii statystycznych im więcej kategorii chcemy uwzględnić w naszym badaniach tym większa powinna być próbka -stopień dokładności i pewności jakie zamierzamy osiągnąć w badaniach im większa badamy reprezentację tym większa dokładność naszych wniosków o zbiorowości którą badana próbka reprezentuje.
Błędy przy tworzeniu reprezentacji mogą mieć charakter
-przedmiotowy -wynikać z błędów metodologicznych przy tworzeniu próby Dobór próbki oparty na dowolnych zasadach badającego:
Dobór celowy – badacz na podstawie znajomości cech społeczno-demograficznych badanej zbiorowości buduje pewien model, a następnie dobieramy próbę, która powinna być jego odzwierciedleniem. Wykazuje się tu jednak mniejszy lub większy subiektywizm oraz stereotypowość.
Dobór kwotowy – opieramy się na znanych obiektywnych składnikach danej zbiorowości np. na występujących w niej podstawowych kategoriach społeczno-demograficznych np. kategoria płci, wieku, zawodu. Ustalamy, jaki jest odsetek mężczyzn i kobiet, ludzi w poszczególnych klasach wieku czy też wykonujących poszczególne zawody. Ustalamy odpowiednie kwoty, które wyznaczają udział poszczególnych kategorii w próbce. Np. mężczyzn 4)%, kobiet 60% - ustalamy ich udział w badaniu na 2/5 mężczyzn i 3/5 kobiet.
Na rachunku prawdopodobieństwa;
Losowy – według zasad loterii tj. dla każdej osoby z badanej zbiorowości przygotowujemy kartkę, losujemy spośród nich pewną założoną wcześniej ilość, na podstawie imiennej listy np. listy płac, listy abonentów etc., oraz według tabel liczb przypadkowych czyli poprzez ponumerowanie wszystkich elementów badanej zbiorowości, a następnie wyboru spośród nich za pomocą tabeli liczb przypadkowych.
Warstwowy – staramy się wyróżnić pewne podzbiory badanej zbiorowości, a następnie z każdego podzbioru wyróżniamy w sposób losowy jednostki naszej próby np. badając lekarzy w szpitalu podzbiorami będą oddziały, w których oni pracują. Proporcjonalny – służy do badania wielkich zbiorowości np. całe miasto, region, kraj. Możemy zatem jedynie dowiedzieć się czegoś o badanej zbiorowości na podstawie danych wyróżnić niektóre jej własności społeczno-demograficzne np. płeć, wiek, wykształcenie – następnie tworzymy kategorie i wyodrębniamy, te które interesują nas ze względu na problem badań i spośród nich losowo wybieramy jednostki reprezentacji.
Wielowarstwowy –zwany także terytorialnym, stosowany jest doboru próby w dużych zbiorowościach, o których nie posiadamy danych statystycznych. Wtedy np. z obszaru Polski losujemy województwa, później miasta i gminy, wreszcie dzielnice i wsie, w dzielnicach ulice, bloki, a następnie mieszkania. Z poszczególnych mieszkań i zagród wybiera się osobników najstarszych wiekiem, kobiety i mężczyzn – tworząc określoną próbkę złożoną z konkretnych osób.
Rodzaje prób:
Prosta próba losowa Próba systematyczna Próba losowa wielostopniowa Próba wielostopniowa z prawdopodobieństwem proporcjonalnym do liczebności jednostki Próba warstwowa z prawdopodobieństwem do wielkości jednostki Próba warstwowa z optymalną lokalizacja Próba warstwowa nieproporcjonalna
Próba zespołowa Próba warstwowo-zespołowa Próba wielofazowa ulepszana wielokrotnie lub w sposób ciągły Próba celowa Próba celowa proporcjonalna
METODY SKALOWANIA
Zasady gromadzenia danych i dokonywania pomiaru.
Dane wyniki uporządkowanych przez założenie teoretyczne systematycznych i kontrolowanych obserwacji zachowań lub właściwości zjawiska społecznych systematycznych i kontrolowanych obserwacji zachowań lub właściwości zjawisk społecznych. Obserwacje nabierają charakteru danych w momencie ich rejestracji. Z ogółu dostępnych obserwacji wybiera się i porządkuje tylko te które są istotne dla uzyskania odpowiedzi na podstawie pytania (etap pierwszy). Obserwacje cech zewnętrznych zarejestrowane w ściśle określonej i standaryzowanej formie dostarczają danych o przedmiocie badania (etap drugi). Na podstawie uzyskanych w ten sposób danych można wnioskować o własnościach przedmiotu badań (etap trzeci).
Zasady dokonywania pomiaru:
Dane o obiektach badanych uzyskane w wyniku pomiaru mówią o tym: h 1 Jaka jest wartość danej cechy obiektu badanego w danym momencie 2 Jakiej zmianie ulegała wartość danej cechy w niezmienionych warunkach 3 Jakiej zmianie ulegała wartość danej cechy w warunkach które zmieniły się w sposób znany
Warunki jakie musi spełnić pomiar:
1 Zbiór obiektów badawczych musi być określony na tyle jednoznacznie by zawsze można było odróżnić obiekt badawczy od innych obiektów
2Warunki sytuacyjne towarzyszące pomiarom jeśli badacz nie może nimi manipulować muszą być znane na tyle by można było kontrolować ich wpływ na przebieg pomiarów
3Dokładne ustalenie metod pomiaru i zbierania danych sprecyzowanie zasad posługiwania się narzędziami
4Cechą której dotyczą mają dane należy zdefiniować tak aby można było dokładnie jakiego rodzaju obserwować mają być przeprowadzone za pomocą danego narzędzia
Różne poziomy pomiaru
Pomiar oznacza podlegając określonym regułom proces przyporządkowania symboli zaobserwowanym wartościom badanych cech.
Cztery poziomy pomiaru i odpowiadające im cztery skale
1 Skala nominalna polega na klasyfikowaniu obiektów ze względu na posiadanie lub brak danej cechy (jakościowej)
W przypadku tej skali musza być spełnione warunki:
-Rozstrzygalności w odniesieniu do dwóch obiektów czy są takie same czy też nie
-Identyczność musi być relacją symetryczną
-Przechodniości; jeżeli A ma taką samą wartość jak obiekt B, a B ma taką samą wartość jak obiekt C, to A ma taką samą wartość jak obiekt C
Przy pomocy skali nominalnej dozwolone są tylko dwa rodzaje operacji matematycznych:
-Obliczanie bezwzględnej i względnej częstotliwości występowania cech
-Określanie relacji między dwoma cechami przy użyciu współczynnika zależności
2Skala porządkująca pozwala na porządkowanie obiektów badanych odpowiednio do wartości danej cechy ponieważ cecha ta ma charakter ilościowy. Ten poziom pomiaru uwzględnia natężenie siłę i wielkość określonej cechy.
W przypadku tej skali spełnione musza być spełnione warunki:
-Jeżeli A jest większe od B, to B nie może być większe od A
-Jeżeli A jest większe od B, B zaś od C, A jest większe od C
Skala porządkująca określa jedynie miejsce jakie w danej hierarchii zajmuje badany obiekt a nie absolutny wymiar ilościowy cech pozwala zatem tylko stwierdzić że A jest większe od B nie informuje już o tym ile.
3Skala interwałowa i 4skala ilorazowa różnica polega na tym że skala interwałowa informuje jak wielkie są odstępy między poszczególnymi punktami bez naturalnego punktu zerowego nie informuje zatem ile razy obiekt A jest np. większy od B co ma miejsce w skali ilorazowej.
Techniki skalowania
1Skala jako narzędzie pomiaru. Mierzenie polega na porządkowaniu pewnej cesze danego obiektu liczb wg pewnego z góry określonych zasad. Skale są w tym sensie narzędziem pomiaru a zasady skalowanie wskazówką jak należy je konstruować. Wskazówka ta przyjmuje zazwyczaj postać wzoru matematycznego – statystycznego pod który należy podstawić dane. Trzeba ustalić które z pytań dotyczą danej cech a następnie posługując się określona metodą jakie wartości przybiera ta cecha. Dysponując gotową skalą możemy określić usytuowanie danego badanego obiektu względem tejże cechy.
2Rangowanie i porównywanie parami – skala porządkowa określa pozycje danego obiektu ze względu na określoną cechę przez porównywanie jej z analogiczną pozycją innego obiektu. Porównywanie przybiera postać szeregu rangowego rzadko jednak ma za podstawę kryterium obiektywne częściej subiektywną ocenę nie dającą się przekształcić w kryterium obiektywne. Metoda porównywania parami polega na zestawieniu kolejnych elementów zbioru parami z każdym pozostałym elementem. Dwa zastosowania tej metody: -Dla każdego jednostki sporządza się indywidualny szereg rangowy i następnie grupuje się osoby o tych samych preferencjach. -Dla ustalenia „średniego” porządku preferencji dla całej zbiorowości, oblicza się ilu członków łącznie wybrało każdy z przedmiotów i odpowiednio nadaje się im wartości rangowe.
3Dyferencjał semantyczny – służy do mierzenia obiektów otaczającego świata, jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej, ich obrazu. W badaniu można zastosować dowolna liczbę par przeciwstawnych określeń – ważne jest to aby każdy wymiar mierzony był taką samą liczbą par. Obraz danego obiektu porównuje się z obrazami innych obiektów. Przy opracowaniu wyników każda para przeciwstawnych określeń traktowana jest jako kryterium składające się z siedmiu członów (dobry – zły) np. dobry-zły odnoszą się do trzech wymiarów: ocena (O), aktywność (A) i siła (S). Ważne jest by każdy wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości przeciwstawnych określeń. Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum np. dobry – 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio 0-bardzo – zły. Najprostszą metodą opracowania wyników jest wykreślenie profilu graficznego. Należy tka pogrupować opozycje aby opozycje odnoszące się do tego samego wymiaru następowały kolejno po sobie. Pojedynczy profil graficzny o niczym nie informuje trzeba wykreślić dwa profile dla porównania.
4Skala R. A. Likerta – składa się z twierdzeń na które można wyrazić na jeden z 5 danych do wyboru i ocenianych sposobów
Elementy konstrukcyjne
-Kompletuje się zestaw różnych stwierdzeń dotyczących cech którą chcemy mierzyć -Respondent jest poproszony o zajęcie konkretnego stanowiska względem w/w stwierdzeń poprzez zaznaczenie krzyżykiem odpowiedzi, która mu najbardziej odpowiada
-Indywidualne obliczenie ogólnego wyniku stopnia zgody
-Wybór 25% najbardziej przychylnych i 25% najbardziej negatywnych ustosunkowań
-Obliczanie średniego wyniku dla każdego twierdzenia
-Porównywanie średniego wyników w celu ustalenia czy różnica pomiędzy nimi jest wystarczająco duża by pozwalała odróżnić osoby przychylne od nieprzychylnych
-Do ostatecznej skali wybierana jest grupa twierdzeń przy których różnica między średnim stopniem akceptacji była statystycznie istotna
Wady skali Likerta trudność w interpretowaniu wyników środkowych które w zasadzie powinny wskazywać na podstawy neutralne wobec danej sprawy,
METODA BIORGAFICZNA- biografia przedstawia doświadczenie i definicje danej osoby danej grupy lub danej organizacji tak jak ta osoba grupa lub organizacja interpretuje te doświadczenia z założeniem że zachowanie ludzkie musi być badanie i rozumiane z perspektywy osób których ono dotyczy.
WYWIAD JAKO TECHNIKA ZBIERANIA DANYCH BIOGRAFICZNYCH – WYWIAD NARRACYJNY Schutzego. Biograficzny wywiad narracyjny – forma narracyjna przedstawia informację z perspektywy mówcy oraz zawiera ocenę. Wywiad narracyjny jest interpretacja pomiędzy badaczem i respondentem. Zasadniczym elementem aktywności jest komunikacja pomiędzy nimi komunikatywna aktywność opowiadania historii w sposób naturalny. Wywiad narracyjny składa się z trzech części {faz}: 1faza pytań immanentynych, 2faza pytań zewnętrznych, 3faza odwołuje się do zdolności respondenta jako teoretyka własnego życia
BADANIE SOCJOMETRYCZNE polega na zadaniu wszystkim członkom danej grupy specjalnie skonstruowanych pytań ujawniających, z jakimi członkami grupy osoba badana najbardziej chciałaby przebywać (lub nie) w określonych sytuacjach społecznych sprecyzowanych w pytaniach. W odpowiedzi osoba badana ma podać osoby, z którymi najbardziej chciałaby wejść w kontakt w sytuacji określonej w pytaniu. Badanie socjometryczne przeprowadza się za pomocą ankiety imiennej. Podpisanie ankiety przez respondenta jest jednym z podstawowych warunków opracowania wyników ankiet. Przy interpretacji wyników należy pamiętać, że informują one jedynie o tendencji do nawiązywania określonych kontaktów, a nie o prawdziwym obrazie struktury społecznej tej grupy; sensowne jest, więc, uzupełnianie rezultatów tych badań innymi technikami badawczymi (np. obserwacja, wywiad).
PRZYGOTOWANIE I PRZEBIEG BADANIA SOCJOMETRYCZNEGO. Przed przystąpieniem do bad. – rozważyć szereg zagadnień dotyczących: * rodzaju sytuacji stanowiących kryterium wyboru socjometrycznego, liczby sytuacji ze względu na które osoby badane będą dokonywały kolejno wyboru (liczby postawionych pytań), *rodzaju wyboru wymaganego od badanych [wybory pozytywne negatywne], *liczby wyborów, *uzasadnienia dokonanego wyboru. PRZEBIEG BADANIA badania mogą przebiegać indywidualnie lub grupowo. *krótkie wprowadzenie badanych w umowną sytuację, charakterystyka kryterium wyboru, *rozdanie kartek (podpisane, z datą) *podanie pytania socjometrycznego, *podanie rodzaju i liczby wyborów ,jakich mają badani dokonywać, * zwrócenie uwagi badanych że wybory mogą dotyczyć tylko członków danej grupy oraz że wybory są tajemnicą. Po zakończeniu badania należy sprawdzić czy wszyscy postąpili zgodnie z instrukcją.
KRYTERIUM SOCJOMETRYCZNE ze względu na które osoby badane mają dokonać wyboru to: określona specyficzna sytuacja społeczna założona przez eksperymentatora lub rzeczywiste będąca podstawą do dokonania wyboru osoby z danej grupy społecznej odpowiadających wymogom podanym w instrukcji.
SOCJOGRAM graficzne przedstawienie wyników naniesionych do tabeli socjometrycznej szybka orientacja w rozkładzie stosunków w badanej grupie. Trzy typy socjogramów:
Socjogram nieuporządkowany sporządza się tylko dla małych grup, gdyż w przypadku grup bardziej licznych może zatrzeć się układ pozycji członków grupy badanej, ze względu na dużą liczbę krzyżujących się ze sobą linii
Socjogram kołowy buduje się na zasadzie koncentrycznej: punkty oznaczające osoby otrzymujące największą liczbę wyborów znajdują się bliżej środka koła, a oznaczenia osób najrzadziej wybieranych – daleko na zewnątrz. Przez zastosowanie kresek o różnej grubości lub o podwójnych strzałkach można wyodrębnić jakość wyboru np. wybór wzajemny, odrzucanie itp. Socjogram kołowy informuje od razu o wartości pozycji, jaką zajmuje dana osoba w stosunku do pozostałych.
Socjogram hierarchiczny jest najbardziej czytelnym sposobem przedstawienia graficznego uzyskanych w badaniu socjometrycznym wyników. Stosujemy go jednak, gdy badamy duże liczebnie grupy w oparciu tylko o jedno kryterium.
STRUKTURĘ SOCJOMETRYCZNĄ S. Mika określa jako taką w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki lubienia się nielubienia lub odrzucenia, inaczej mówiąc atrakcyjność pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych.
SOCJOMETRIA posługuje się kilkoma TECHNIKAMI, z których większość nadaje się do stosowania tylko w odniesieniu do badań grupowych. Wśród nich można wymienić: *samoocenę socjometryczną –zapytanie każdego członka grupy o to, kto go wybrał (lub odrzucił)
*technikę „zgadnij, kto? - polegającą na podaniu badanym opisu wzorca osobowościowego i wyborze osoby z grupy jemu najbliższej. *·szeregowanie rangowe - technika porządkująca wszystkich członków danej grupy(z wyjątkiem autora) pod względem podanego kryterium
*porównywanie parami członków grupy pod względem podanego kryterium i wybór osoby z pary,
która w większym stopniu spełnia to kryterium.
*plebiscyt życzliwości i niechęci- w badaniu tym uczniowie określają swój stosunek emocjonalny kolejno do wszystkich osób w grupie ( z wyjątkiem siebie).
WYWIAD jest rozmową kierowaną, w której biorą udział co najmniej 2 osoby (ankieter) prowadzący wywiad i respondent. – polega na zadawaniu pytań i uzyskiwaniu od respondentów odpowiedzi, celem rozmowy jest uzyskanie od respondenta określonych wcześniej istotnych dla problemy badawczego odpowiedzi (danych)
Rodzaje wywiadu:
*w. ustne i pisemne, *w. swobodny – (najmniej skategoryzowany) swobodna rozmowa na określony temat, prowadzący ma tylko tzw. dyspozycje do wywiadu zawierające listę problemów które należy poruszyć w trakcie rozmowy
*w. niestandaryzowany – rozmowa o ustalonym schemacie wątków tematycznych. Kolejność poruszanych problemów w trakcie wywiadu jest dowolna.
*w. częściowo standaryzowany – prowadzący wywiad korzysta z określonego scenariusza i pytań które mają charakter pytań otwartych, ale może zmieniać ich kolejność, albo może wyjść poza schemat w celu uzyskania jakichś cennych informacji
*w. standaryzowany -przeprowadzany przy pomocy kwestionariusza, ankiety, wywiadu. Forma i kolejność pytań jest ściśle określona metodą ilościową.
*w.jawny i ukryty
*w. indywidualne i zbiorowe.
*W. panelowy- 1kilku badających zadaje pytania jednemu respondentowi w co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się w ciągu określonego czasu, 2 jeden badacz zadaje pytania kilku respondentom na co najmniej dwóch spotkaniach w odstępie czasowym; dzięki badaniom panelowym możliwe jest prześledzenie zmian poglądów i postaw respondenta w miarę upływu czasu oraz przy oddziaływaniu zmiennych środowiskowych
Warunki przeprowadzenia wywiadu: czynniki do którego zależy poprawne przeprowadzenie wywiadu: dobre przygotowanie wywiadu, umiejętność nawiązywania rozmowy, umiejętność pytań, atmosfera wywiadu, miejsce przeprowadzenia wywiadu.
Podstawowe błędy popełniane w trakcie wywiadu:
*błędy w organizacji wywiadu [zła prezentacja celu badań, zachowanie ankietera budzącego nieufność respondenta, przedstawianie przez ankietera opinii wpływających na odpowiedzi respondenta, krytyka opinii respondenta.] *błędy w stawianiu pytań [używanie tonu mentorskiego, gestykulowanie, zachowania sugestywne w trakcie zadawania pytań] *Uchybienia w rejestrowaniu odpowiedzi [deformowanie zapisu odpowiedzi, komentowanie sytuacyjne] *uchybienia w interpretacji wypowiedzi. [interpretacja w oderwaniu od kontekstu sytuacyjnego,]
Kwestionariusz –formularz zawierający zestaw pytań dotyczących problemu badawczego adresowany do określonego kręgu respondentów i dyspozycje co do sposobu wypełnienia go. Wyróżniamy: a) kwestionariusz ankiety (wypełniany przez respondenta) i b) kwestionariusz wywiadu (wypełniany przez ankietera)
Zasady budowaniu pytań kwestionariuszowych: pytania powinny wynikać z podjętej tematyki badawczej z zasad konstrukcji kwestionariusza (stosowanie tzw. reguł przejść.), powinny być przystępne i komunikatywne zrozumiałe dla respondenta, nie powinny przekazywać możliwości percepcyjnych respondenta, powinny być poprawne językowo, każde pytanie powinno się odnosić tylko do jednego zagadnienia, powinny być neutralne nie należy formułować pytań sugerujących odpowiedź, pytanie muszą dawać możliwość udzielania wyczerpującej odpowiedzi, pytania powinny być sformułowane jednoznacznie, nie należy umieszczać pytań o prawdopodobieństwie wystąpienia nieszczerych odpowiedzi, należy unikać pytań drażliwych, należy unikać pytań, które mogły by obniżyć wartość społeczną badanego
PONDADTO:*pytania powinno jednoznacznie wyznaczać zbiór członów alternatywny, którym to zbiorze badanym ma się oprzeć budując właściwą na nie odpowiedź, Dotyczy to pytań zamkniętych i półotwartych chodzi o to aby zredagowany zestaw propozycji spośród których respondent ma wybrać odpowiedź najlepiej odzwierciedlał jego punkt widzenia był tak samo rozumiany przez wszystkich badanych. *w pytaniu powinno być jasno określone żądanie wyboru, *w pytaniu powinno być jasno określone roszczenie zupełności. *wśród proponowanych odpowiedzi na pytanie zamknięte powinna znajdować się przynajmniej jedna prawdziwa.
Wady pytań i błędy w konstruowaniu kwestionariusza: 1ogólna niejasność pytania 2niezrozumiałe słownictwo 3niepożądane sformułowania
4niejednorodność formy gramatycznej 5niewyczerpalność alternatyw 6żądanie kilku alternatyw w jednym pytaniu 7jednokierunkowość (zbytnia czułość) skali 8dwa określenia w jednej alternatywie 9błąd multiplikacji 10niedostosowanie pytania do zapotrzebowania informacyjnego badacza 11pytania sugerujące to pytanie tak sformułowane, że respondent odczytuje jako wymagające określonej odpowiedzi 12pytania zagrażające
PYTANIA METRYCZKOWE Pytania dotyczące faktów (metryczkowe) – tworzy się je po to, aby otrzymać od respondenta obiektywne informacje uwzględniające jego pochodzenie, środowisko, nawyki itp. Najbardziej popularnym typem pytania metryczkowe jest pytanie o dane demograficzne respondentów (o płeć, wiek, stan cywilny itp.). Inne rodzaje pytań metryczkowych mają dostarczyć informacji o: otoczeniu społecznym respondenta, środkach transportu, sposobach spędzania wolnego czasu.
BADANIA PILOTAŻOWE Celem badań pilotażowych jest sprawdzenie przydatności kwestionariusza badawczego jako narzędzia służącego do zdobycia poszukiwanych informacji, a w szczególności: * weryfikacja problemu badawczego; *weryfikacja przygotowanego narzędzia badawczego; *sprawdzenie organizacyjnych i technicznych aspektów projektowanych badań; *sprawdzenie przewidywanych zasad i procedur opracowywania materiału empirycznego.
PYTNIA Z ALTERNATYWNĄ WIELOCZŁONOWĄ – tzn. pytania z listą, pytania z kafeterią, pytania z wielorakim wyborem. Pytania te składają się ze: *wstęp określającego do jakiego fragmentu rzeczywistości należy odnieść alternatywy, 8zadania określającego ilu wyborów może dokonać respondent,*z wariantów odpowiedzi które wskazują różne aspekty zagadnienia poruszanego na wstępie pytania.
Warunki poprawnego formułowania pytań z alternatywną wieloczłonową: lista przedstawionych respondentowi wariantów (alternatyw) musi swymi zakresami obejmować cały obszar poruszanego zagadnienia, *poszczególne warianty odpowiedzi muszą być rozłączne *wszystkie warianty powinny być sformułowane na temat samym poziomie ogólności *lista wariantów powinna być równoważna, * ilość wariantów odpowiedzi nie jest limitowana żadnym czynnikiem o ile respondent zapoznając się z kafeterią jest w stanie je wszystkie zapamiętać tak aby moc wybrać zgodną ze swoją opinią, człony kafeterii nie mogą być zbyt długie.
Rodzaje pytań z alternatywą wieloczłonową:*pytania dyzjunkcyjne [jedna odpowiedź wyklucza drugą), *pytania koniunkcyjne (większy wybór liczby odpowiedzi.] *pytania z szeregowaniem alternatyw- z rangowaniem [numerowanie alternatyw wg określonego kryterium] *pytania skale [stopniowanie wg wartości liczbowych] *pytania tabele