Wyżyna Lubelska

Żyzne gleby Wyżyny Lubelskiej doskonale
nadają się do uprawy chmielu i tytoniu.
Są tu piaszczyste wydmy do złudzenia
przypominające nadmorskie, rejony porośnięte
typowo górską roślinnością i przedziwne,
szumiące wodospady na rzece Tanew.
Na tych ziemiach zawiązała się unia polsko-litewska,
tu powstało stworzone od podstaw „miasto idealne” – Zamość,
tutaj znajduje się najstarsza w Polsce i słynna w świecie
stadnina koni – Janów Podlaski. Chlubą Lubelszczyzny jest
również „szkoła orląt” w Dęblinie, z której wywodzą się najlepsi, polscy piloci.


Województwo Lubelskie leży w południowo-wschodniej części Polski. Obejmuje lekko falistą Nizinę Południowopodlaską, równinę Polesia z bagnami, torfowiskami i jeziorami, pociętą wąwozami i dolinami rzek Wyżynę Lubelską oraz Wyżynę Zachodniowołyńską. Od południa ogranicza je wał Roztocza z Wapieliną (387m) – najwyższym wzniesieniem Lubelszczyzny. Dalej rozciąga się nisko położona Kotlina Sandomierska. Choć jest to słabo zalesione województwo, nie brakuje tu kompleksów leśnych takich jak Puszcza Solska, Lasy Janowskie, Parczewskie czy Włodawskie. Naturalne granice województwa stanowią od zachodu Wisła, od wschodu Bug. Lubelszczyzna graniczy z województwami: podlaskim, mazowieckim, świętokrzyskim, podkarpackim oraz Białorusią i Ukrainą. Zajmuje powierzchnię 25 155 km2 . Jest to trzeci co do wielkości region Polski: liczba mieszkańców 2242 tys. Jest słabo zaludnione – na 1km2 przypada 89 osób (średnia krajowa to 124 os.) dzieli się na 20 powiatów, 4 miasta na prawach powiatów oraz 212 gmin i 40 miast. Ośrodkiem administracyjnym jest Lublin. Główne miasta to: Chełm, Zamość, Biała Podlaska, Puławy. Ziemie województwa leżą całkowicie w dorzeczu Wisły. Główne rzeki to: Wisła, Bug, Wieprz, Krzna, Bystrzyca i Huczwa. Tu znajduje się również najdłuższy kanał w Polsce 140km zbudowany w 1961 r. Wieprz-Krzna.
Lubelszczyzna należy do najsłabiej zalesionych województw z powodu żyznych gleb, wykorzystywanych przez rolnictwo. Posiada jednak dwa parki narodowe: Roztoczański i Poleski oraz liczne parki krajobrazowe: Kazimierski, Kozłowiecki, Pojezierze Łęczyńskie, Nadwieprzański, Poleski, Sobiborski, Chełmski, Strzelecki, Skierbiszowski, Szczebrzeszyński, Krasnobrodzki, Krzczonowski, Wrzelowiecki, większą część Lasów Janowskich, Puszczy Solskiej, Podlaski przełom Bugu. Obszary zagrożone ekologicznie występują wokół Puław i Chełma. Klimat województwa Lubelskiego wykazuje cechy klimatu kontynentalnego – wahania temperatur rocznych, gorące lata i mroźne zimy. Charakterystyczne są częste przymrozki na przełomie kwietnia i maja. Śnieg najdłużej leży na Roztoczu, tam też jest najmniejsze w Polsce zachmurzenie.


Historia

Tereny dzisiejszego województwa lubelskiego były zamieszkane już w czasach paleolitu. W X w. prowadziła tędy ważna droga handlowa z Kijowa do Krakowa i Pragi a grodem głównym był Czerwień dziś wieś „Czermno”- powiat Hrubieszowski. Zachodnią połowę ziem lubelskich, między Wisłą a Wieprzem przyłączył do tworzącego się państwa polskiego już Mieszko I. W XII i XIII wieku wchodziła w skład księstwa sandomierskiego. Ziemie te były w tym czasie nękane najazdami tatarskimi, litewskimi i ruskimi, a Lublin przez krótki okres (przełom XIII i XIV w.) należał do Rusi. Wschodnia część województwa między Wieprzem a Bugiem od X do XIV wieku była spornym obszarem między Polską a Rusią. Obejmowała tzw. Grody Czerwieńskie. W 981 r. zajął je książę kijowski Włodzimierz Wielki, A w latach 1018- 1031 przyłączył je do Polski Bolesław Chrobry. W 1031 opanował je książę kijowski Jarosław Mądry i były one przez ok. 300 lat w posiadaniu książąt ruskich. Jako lenno do Polski przyłączył je Kazimierz Wielki (1340- 1366). Ziemia chełmska ( z Chełmem) i bełska (z Bełzem dziś na Ukrainie) została wcielona do Korony pod koniec XV wieku. W tym samym czasie tereny północno- wschodnie (obecnie powiat bielski i część włodawskiego) przeszły we władanie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wiek XIV przyniósł stabilizację tych ziem, po zawarciu Unii Polsko-Litewskiej w Krewie (1385) przez Lubelszczyznę wiodła droga polityczna, którą król podróżował z Krakowa do Wilna. Rozwinął się handel międzynarodowy (wschód-zachód, północ-południe). W XV i XVI wieku wzrosło znaczenie Lublina. W 1474 roku za panowania Kazimierza Jagiellończyka, utworzono samodzielne województwo lubelskie, niezależne od Sandomierza. Nie pokrywało się z obecnym obszarem, obejmowało jego zachodnią część. Po unii lubelskiej (1569) Lubelszczyzna zaczęła odgrywać jeszcze poważniejszą rolę polityczną. Lublin był miejscem obrad sejmu i Trybunału Koronnego i słynnych jarmarków. Przełom wieku XVI i XVII to „złoty wiek” tych terenów. Rozkwit miast, handlu i rzemiosła. Tworzyły się wielkie majątki rodów magnackich ( Firlejów, Tarnowskich, Zamoyskich). Hetman wielki koronny Jan Zamoyski zbudował „miasto idealne”, miasto twierdzę – Zamość. Rozkwitła kultura i sztuka. W 1594 roku powołano Akademię Zamojską (trzecia po krakowskiej i wileńskiej). Załamanie nastąpiło w czasie wojen w połowie XVII wieku: powstanie Chmielnickiego (1648-1654), wojna polsko – rosyjska (1654- 1656), najazd szwedzki ( 1655- 1656) i przemarsze oddziałów siedmiogrodzkich działających ze Szwedami (1657). Druga fala zniszczeń nastąpiła na początku XVIII wieku – w czasie wojny północnej (walki szwedzko – rosyjsko – saskie). Odbudowa gospodarki przypada na drugą połowę XVIII wieku. Reformy jednak zostały przerwane rozbiorami Polski. Po trzecim rozbiorze cały obszar dzisiejszego województwa został wcielony do Austrii. W 1809 roku obszar ten został oswobodzony przez księcia Józefa Poniatowskiego i dołączony do Księstwa Warszawskiego. Powstały dwa departamenty: lubelski na południu (Lublin, Chełm i Zamość) i siedlecki na północy (Siedlce, Sokołów Podlaski, Biała Podlaska i Włodawa). Wschodnia granica z Rosją biegła na lini Bugu, zachodnia wzdłuż Wisły. Do wybuchu powstania listopadowego (1830- 1831) ośrodkiem kulturalnym prócz Lublina były Puławy, gdzie mecenat sprawowali Czartoryscy, chcieli stworzyć „Polskie Ateny”. Po powstaniu nastąpiły prześladowania i rusyfikacja.
Ożywienie gospodarcze nastąpiło w drugiej połowie XIX wieku (cukrownictwo, gorzelnictwo, młynarstwo). Zbudowano kolej Warszawa – Terespol (przez Białą Podlaską, 1866) i kolej Nadwiślańską (Warszawa – Lublin – Chełm – Kowel, 1877).
Podczas I wojny światowej tereny między Wisłą a Bugiem okupowane były przez armię austriacką i niemiecką. W Lublinie w 1918 roku podjęto próbę utworzenia Tymczasowego Rządu Ludowej Republiki Polskiej – z Ignacym Daszyńskim na czele. W 1919 roku powstało województwo lubelskie (Siedlce i południowe Podlasie) typowo rolnicze. Ciężkie były losy ziemi lubelskiej podczas II wojny światowej. Były tu obozy koncentracyjne ( Majdanek, Sobibór, Bełżec) odbudowa nastąpiła w latach 50.


Gospodarka

Województwo lubelskie ma charakter rolniczo- przemysłowy. Główne gałęzie przemysłu to: spożywczy, materiałów budowlanych, środków transportu, chemiczny, maszynowy, metalowy, wydobywczy. Największym ośrodkiem przemysłowym jest: Lublin, Świdnik, Puławy, Chełm, Zamość, Biała Podlaska. Województwo lubelskie jest jednym z głównych ośrodków produkcji rolnej w kraju. Rolnictwu sprzyjają dobre warunki klimatyczne i urodzajne gleby (w południowej połowie regionu). Najżyźniejsze gleby – brunatne i czarnoziemy (wytworzone z lessów) oraz rędziny występują na Wyżynie Lubelskiej i Zachodniowołyńskiej. Na Polesiu znaczne powierzchnie zajmują gleby bagienne. Gleby bielicowe – słabe, występują w północnej połowie województwa oraz w wąskim pasie na południu. Na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu problem stanowi erozja gleb. Uprawia się: zboża, ziemniaki, buraki cukrowe, rośliny pastewne, tytoń, chmiel, konopie, owoce i warzywa. Hoduje się trzodę chlewną, bydło, drób i owce. Słynna jest hodowla koni czystej krwi arabskiej w Janowie Podlaskim.
Województwo posiada bogate złoża węgla kamiennego (kopalnia w Bogdance), wapnia, margla, kredy, gliny, piasku budowlanego i szklarskiego oraz wody mineralnej. Centrum naukowym i kulturalnym jest Lublin. Województwo posiada 12 wyższych uczelni z czego 7 jest w Lublinie. Szkoły wyższe są w Zamościu, Puławach, Białej Podlaskiej i Rykach. Największe skupiska obiektów zabytkowych znajdują się w Zamościu, Lublinie i Kazimierzu. Do najcenniejszych zabytków zalicza się: zespół zabudowań dawnej twierdzy w Zamościu, średniowieczną kaplicę zamkową św. Trójcy w Lublinie, zespół urbanistyczny Kazimierza Dolnego. Kościoły i klasztory w Chełmie, Zamościu, Lublinie, Kazimierzu Dolnym, Uchniach, Kraśniku. Zespoły pałacowo parkowe: Potockich w Radzyniu Podlaskim, Zamoyskich w Kozłówce, Czartoryskich w Puławach. Ruiny zamków Firlejów w Janowie, cerkwie Hrebenne, Chełm i synagogi, Zamość, Łęczna, Kazimierz Dolny. Ludowe budownictwo można oglądać w muzeum wsi lubelskiej w Lublinie. W muzeum został przekształcony także obóz koncentracyjny na Majdanku.