Rzeka – dar czy żywioł.

Rzeka zawsze była żywiołem i zawsze nim zostanie. Niezależnie jak człowiek będzie się starał to zawsze istnieje ryzyko iż rzeka wymknie mu się spod kontroli. Jednak rzeka może również przynosić wymierne korzyści w gospodarce człowieka, zarówno jako środek komunikacyjny jak i źródło do nawadniania pól uprawnych.

Odpowiadając na tak postawione pytanie postaram się najpierw przybliżyć problem żywiołu z którym człowiek walczy, a potem dar dzięki któremu rozwija się gospodarka człowieka.

Powódź – wezbranie wód rzecznych, powodujące wymierne straty, zarówno w sferze społecznej, jak i materialnej. Przyczyny wystąpienia powodzi mogą być wielorakie:
o intensywne opady deszczu,
o roztopy wiosenne,
o zatamowanie biegu rzeki,
o uszkodzenie obiektów hydrotechnicznych,
o cofka.

Wielkość powodzi określa się w trójstopniowej skali:
o małe – o zasięgu lokalnym
o średnie – o zasięgu regionalnym, nie mają wpływu na funkcjonowanie państwa
o duże – o zasięgu krajowym, mają charakter klęski żywiołowej, zakłócają normalne funkcjonowanie państwa lub jego dużej części.

Powodzie szczególnie groźne są na rzekach nieregulowanych, których koryto jest nieregularne. Brak wałów przeciwpowodziowych, lub niemożność ich wybudowania połączona z brakiem obserwacji w górnym biegu rzeki jej stanów może prowadzić do katastrofalnych wręcz skutków dla ludności żyjącej w bliskim sąsiedztwie takiej rzeki. Nagły przybór wód, zalanie pól uprawnych i domów. Zatopienie infrastruktury, zmiana koryta rzeki, śmierć wielu ludzi – to najtragiczniejsze skutki wielkich powodzi.
Najgroźniejszą w ostatnich latach powodzią w Polsce, była powódź w 1997 roku. Wylały wtedy rzeki: Nysa Łużycka, Nysa Kłodzka, Odra oraz górny odcinek Wisły. Obfite opady deszczu w dniach 3 – 8 lipca spowodowały, że już 7 lipca pierwsze wsie i miasteczka zostały zalane przez Nysę Kłodzką. Pod wodą znalazło się także Kłodzko, Opole, Racibórz, Wrocław, Rybnik.
Druga fala opadów wystąpiła pomiędzy 18 – 20 lipca i pogłębiła jeszcze straty.
Zalanych wówczas, łącznie zostało ponad 665 tyś. ha ziem, 2592 miejscowości z czego 1362 całkowicie. Zniszczonych zostało 480 mostów, ponad 1370 km dróg i 1100 km wałów przeciwpowodziowych. Ewakuowano ponad 200 tyś. osób Śmierć poniosło 55 osób. Żywioł nie został opanowany, nie pomogły wały przeciwpowodziowe, tamy i zbiorniki retencyjne. Pomoc ze strony państwa przyszła za późno i opieszale. Do dziś jeszcze niechlubnie wspomina się odpowiedź ówczesnego premiera Włodzimierza Cimoszewicza do powodzian „trzeba było się ubezpieczyć”.
Ale nie tylko w Polsce spotyka się nagłe i tragiczne powodzie, takim przykładem może być lipcowa powódź w stanie Maharasztra w Indiach w tym roku. Woda zalała m.in. główny ważny ośrodek miejski Indii – Mumbaj (dawniej Bombaj). Powódź wywołały obfite opady atmosferyczne, niespotykane nawet jak na porę monsunową. W ciągu jednego dnia spadło 944 mm opadów. Powódź spowodowała śmierć prawdopodobnie około 1000 osób. Miasto zostało nieomal odcięte od reszty kraju. Zamknięto porty lotnicze, komunikacja kolejowa została również wstrzymana, uniemożliwiając około 150 tyś. ludzi powrót do domów. Dopiero po 36 h udało się uruchomić kolejową komunikację podmiejską. Z powodu powodzi zamknięto także wszystkie szkoły w stanie. Woda zalała także inne miejscowości stanu warstwą wody o wysokości do dwóch metrów.
Straty materialne na skutek powodzi są zawsze bardzo duże, ponieważ powódź najczęściej powoduje powstanie przestojów zarówno w przemyśle, handlu jak i rolnictwie. Dodatkowo w rolnictwie może doprowadzić do utracenia części powierzchni dotychczas zagospodarowanych pod uprawy.

Ochronę przeciwpowodziową możemy podzielić na dwie kategorie.
Ochronę czynną oraz bierną.
Ochrona czynna to:
1. Budowa i konserwacja zbiorników retencyjnych
2. Budowa i konserwacja zbiorników suchych z zamknięciami
3. Budowa i konserwacja polderów z zamknięciami
4. Jeziora z urządzeniami umożliwiającymi ich spiętrzanie
5. Zbiorniki przepływowe z wyrównaniem dobowym
6. Zbiorniki wyrównawcze
7. Kanały ulgi
8. Lodołamacze
9. Materiały wybuchowe
10. Worki z piaskiem
11. Urządzenia do transportu i wbudowania materiałów budowlanych
12. Organizacja działalności ludzi przyczyniająca się do ograniczenia skutków powodzi.
Ochrona bierna to:
1. Budowa i konserwacja wałów przeciwpowodziowych
2. Budowa i konserwacja polderów biernych
3. Zbiorniki suche bez zamknięć
4. Kanały ulgi bez zamknięć
5. Regulacja rzek

Do zmniejszenia skutków powodzi przyczyniają się również jeziora, bagna i rozlewiska, zwiększając tzw. retencję terenową, która w znaczący sposób wpływa na zmniejszenie wysokości fali powodziowej. Powoduje rozciągnięcie jej w czasie, a tym samym zmniejsza skutki powodziowe oraz umożliwia w dolnych biegach rzek przygotowanie się na przyjęcie i zabezpieczenie się przed zalaniem większych terenów. Ponadto edukacja powodziowa wśród ludności potencjalnie zagrożonej skutkami powodzi, również przynosi wymierne korzyści.

Jednakże rzeka to nie tylko zagrożenia, rzeka może być wykorzystywana w gospodarce człowieka.
Przykładem takiego wykorzystania rzeki jest Nil i powstanie Egiptu. Państwo Egiptu rozwinęło się dzięki corocznym regularnym, a co za tym idzie, dającym się przewidzieć wylewom Nilu. Nil przynosił żyzne muły zapewniające, przy odpowiedniej organizacji, dwukrotne wysokie plony w ciągu roku. A to pozwalało na magazynowanie nadwyżek na czas nieurodzajów. Jednocześnie Nil był również rzeką żeglowną, co pozwoliło rozwinąć handel, a tym samym wspomogło rozwój kulturalny i gospodarczy Egiptu. Innym przykładem rolniczego wykorzystania rzeki i jej wylewów jest dorzecze rzek Tygrys i Eufrat. W dorzeczach tych w starożytności rozwinęły się wysokie cywilizacje dzięki możliwości rozwoju rolnictwa i irygacji na żyznych terenach powylewowych. Tygrys i Eufrat są również rzekami żeglownymi co także wpływa na ich wykorzystanie w gospodarce człowieka. Przykładem na wykorzystanie rzek do nawadniania terenów rolnych w Polsce jest kanał Wieprz-Krzna, reguluje on nawodnienie na prawie 40 000 ha gruntów ornych oraz 80 000 ha łąk i pastwisk na Polesiu Lubelskim.
Następnym przykładem na pozytywny wpływ rzek na działalność człowieka jest rybołówstwo śródlądowe. Jest to gałąź gospodarki powiązana bardzo silnie z rolnictwem. Regulacja rzek, powstawanie sztucznych zbiorników wodnych pozwala na zakładanie hodowli ryb i odławianie ich w celach konsumpcyjnych i przemysłowych. Z ryb niezdatnych do konsumpcji robi się olej i mączkę rybną używaną dalej jako dodatek do pasz dla zwierząt hodowlanych.
Niezaprzeczalnie pozytywnym przykładem wykorzystania rzek jest żeglowność.
W Polsce właściwie liczy się pod tym względem tylko Odra. Wisła, mimo iż jest najdłuższą rzeką Polski, żeglowna jest tylko ok. 200 km od ujścia w górę. Wykorzystanie jej powyżej uniemożliwia brak regulacji, spływ kry, częste wiosenne powodzie i długotrwałe, niskie stany wodne. Odra natomiast jest uregulowaną rzeką na odcinku od Kędzierzyn-Koźla aż do ujścia. Pozwala to na transport wielu towarów tą drogą. Głównym towarem przewożonym w ten sposób jest węgiel, dostarczany z kopalni na górnym Śląsku do portów Szczecina i Świnoujścia a dalej poza granice kraju. Niebagatelną rolę odgrywają również kanały budowane jako połączenie rzek między sobą. Takim kanałem jest Kanał Bydgoski, otwarty w 1938 r. łączący Wisłę z Odrą poprzez Brdę, Noteć i Wartę. Dzięki temu zyskano znacznie większy obszar zasięgu barek bez przeładowywania na transport kołowo-kolejowy.
I ostatnim z pozytywnych przykładów na wykorzystanie rzek jest walor krajobrazowy i turystyczny. Człowiekowi do życia potrzebny jest wypoczynek i relaks. Dzięki utworzeniu ośrodków wypoczynkowych na terenach położonych nad rzekami możemy uprawiać sporty wodne, żeglarstwo, wędkarstwo, turystykę krajoznawczą, kajakarstwo.

Moim skromnym zdaniem korzyści wypływających z zagospodarowania rzek jest więcej niż zagrożeń. Jednak na uwadze trzeba mieć to iż zawsze istnieje zagrożenie niebezpieczeństw ze strony rzeki. Przemyślana regulacja, w zgodzie z przyrodą, wpływa na podniesienie bezpieczeństwa i powiększenie wykorzystania gospodarczego rzek. Zagrożenia można eliminować drogą zarówno kapitałową (rozbudowa infrastruktury hydrogeologicznej) jak i edukacyjną (szkolenie i uświadamianie zagrożeń) ludności zamieszkującej tereny bezpośrednio przylegające do rzek i narażonej na wpływ powodzi i ich skutków. Ponadto budowa oczyszczalni ścieków przemysłowych i bytowych poprawi jakość wody w rzekach a to będzie procentowało poprzez rozwój turystyki i rekreacji. Niebagatelną sprawą w takim rozwiązaniu jest redukcja bezrobocia na terenach do tej pory dotkniętych tą przypadłością. Tworząc nowe miejsca pracy w obsłudze turystów, powiększamy zarówno zadowolenie samych turystów jaki obsługi, która dzięki temu posiada wyższą motywację do dalszej współpracy nad zagospodarowaniem rzeki. Można wtedy powiedzieć iż rzeka żywi bezpośrednio (rybołówstwo) i pośrednio (obsługa turystyki).


BIBLOGRFIA:
http://levis.sggw.waw.pl/~ozw1/ZintegrowGospWod/ZintegrowanagospwodREW01/uzytkowaniewww/
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA_tysi%C4%85clecia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C3%B3d%C5%BA_w_stanie_Maharasztra%2C_2005
http://pl.wikipedia.org/wiki/Staro%C5%BCytny_Egipt