Omów ideał człowieka renesansu odwołując sie do wybranych lektur.

Renesans to epoka ogromnych zmian w kulturze i myśleniu. Po średniowieczu, okresie „ciemnoty i zabobonu”, następuje wielki przewrót. Głównym centrum zainteresowania literatury i filozofii staje się człowiek ze swoimi wadami i zaletami. Zaczęto znów sięgać do wzorców antycznych. To właśnie stąd, narodził się renesansowy humanizm, który stawiał człowieka jako najważniejszą istotę i wyjaśniał tajemnice ludzkiej egzystencji. Główną myślą tego humanizmu były słowa Terencjusza „Homo sum, humani nihili a me alieneum puto”, czyli „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Ideałami były piękno, harmonia i zgoda. Afirmacja życia prowadziła do przeświadczeni, iż szczęście można osiągnąć w życiu doczesnym.
Kiedy rozpatrujemy dzieła ówczesnych pisarzy, można zauważyć, że człowiek mimo, iż jest w centrum uwagi, nie zawsze jest pokazany jako istota doskonała. Możemy w nich znaleźć człowieka idealnego, najdoskonalszego tworu Boga, jest on dumny i szlachetny w tym co robi. Jan Kochanowski w pieśni „ O cnocie”, uważa jeszcze, że jest to człowiek – patriota, miłujący ojczyznę. Innymi pisarzami byli m.in. Mikołaj Rej w swoim utworze „Żywot człowieka poćciwego” oraz filozofowie Giordano Bruno i Giamozzo Monetti „O godności i wspaniałości człowieka”.
Tak więc Giordano Bruno głosił humanistyczny „ kult człowieczeństwa”. Uważał człowieka i przyrodę jako rzecz dynamiczną i harmonijną, jako piękno i doskonałość. Twierdził, że wynika to wszystko z uduchowienia i wolności człowieka. Sprzeciwiał się jakimkolwiek ograniczeniom i odrzucał narzucone przymusy. Natomiast Jan Kochanowski w pieśni „ O cnocie” chwali człowieka za „ życie cnotliwe”, które porównuje z postawą patrioty. Sięga w swym utworze do antycznych wzorców cnoty, które łączy m.in. z mądrością, uczciwością i pięknem. Uważa, że Bóg nagradzać będzie tylko tych, którzy przestrzegają takiej postawy. Autor sadzi, że taki człowiek, czyli patriota, gotów jest na wszystko, nawet przelać krew za ojczyznę. Twierdzi też, że to ile damy na ziemi, tyle Bóg odda nam w niebie. W tej pieśni pokazany jest ideał człowieka cnotliwego i patrioty, będący ponad wszystko najważniejszym, mimo czasu, w którym walczy się tylko o swoje, a zapomina się o innych ważnych rzeczach. W drugim utworze, czyli w pieśni XIX „O dobrej sławie”, Kochanowski pyta, czy warto poświęcić własne życie za sławę. Dalej odpowiada, że tak, bo nie przegrywa nigdy ten, kto żyje dla najważniejszych wartości m.in. dla ojczyzny. Porównuje tutaj człowieka do zwierzęcia, pokazując wyróżnienie go przez to, iż może myśleć i zachowywać się według najważniejszych mu wartości. Na końcu autor podkreśla, że każdy człowiek może osiągnąć sławę, nie ważne z jakiego statusu się wywodzi.
Z kolei we fraszce „Do gór i lasów” autor pokazuje na swoim przykładzie, jakie możliwości ma człowiek. Mówi tu, że ludzie mogą robić wiele : podróżować, uczyć się, walczyć, bądź zostać mnichami zamkniętymi w klasztorach, lecz to wszystko powoduje, że na starość człowiek jest szczęśliwy, gdyż w ten sposób dąży do swoich ideałów. Kochanowski porównuje tutaj siebie do mitologicznego bożka zmienności Proteusa, który został symbolem człowieczeństwa i wolności wyboru istoty ludzkiej.
„Taki był Proteus, mieniąc się to w smoka,
To w deszcz, to w ogień, to w barwę obłoka”.
Innym twórcą który pokazał ideał człowieka żyjącego w harmonii i radości życia był Mikołaj Rej w utworze „Żywot człowieka poćciwego”. Autor pokazuje tutaj ideał szlachcica, jego życie począwszy od dzieciństwa, przez lata nauki, podróże po świecie, aż w końcu po ożenek. Jest to człowiek żyjący na wsi rozkochany w ziemi, dobry mąż i ojciec. Wciąż podnosi status swojego życia, co świadczy, że jest dobrym gospodarzem. Głównie jednak jest humanistą. Korzysta z przyjemności życiowych, jest posłem. Nie buntuje się przeciwko przemijaniu. Wie, że taka jest kolej rzeczy. Pisarz mówi, że Bóg zawsze sprzyja człowiekowi, a prawdziwy szlachcic wie co to szlachectwo, to nie tylko noszenie herbu, lecz przede wszystkim cnota, umiarkowanie, sprawiedliwość, harmonia z przyrodą i zgoda z innymi.
Jednak człowiek renesansu, nie zawsze był ideałem, pokazywano tu również jego wady i słabości, w porównaniu z Bogiem, jako istota bezwzględna i zła, pragnąca zaspokoić swoje żądze i chore ambicje, co często wiązało się z krzywda wyrządzaną innym. Takiego człowieka widzieli m.in. Willam Szekspir w „Hamlecie” i „Makbecie” oraz Jan Kochanowski czy Erazm z Rotterdamu.
Swoich dramatach Szekspir, pokazuje małość człowieka, która wywodzi się z żądzy i chciwości, popychając bohaterów do zbrodni. W „Makbecie” bohater chce władzy, ale również pragnie udowodnić swoje męstwo, wobec Lady Makbet. Natomiast w „Hamlecie” Klaudiusz zabija swojego starego brata, gdyż chce zdobyć jego żonę Gertrudę i objąć władze królewską. Obaj bohaterowie są kierowani chorą ambicją i pokazują, że człowiek „rozumna bestia”, jest zdolny do mordu. Zauważamy tutaj, że ludzie z natury są źli, lecz ukrywają to przed innymi, ale czasami pod wpływem impulsu, ujawniają swoje złe cechy. Jednak władza zdobyta zbrodnią, nie jest sprawiedliwa, opiera się na terrorze, powoduje, że życie traci wszelką wartość. Władca taki jest słaby, boi się ataku ze strony przeciwników. Makbet dokonując zbrodni, wie że sprzeciwia się naturze, burzy wszelkie porządki, zachowuje się niemoralnie. Sam zauważa jakie życie jest marne i absurdalne, mówiąc:
„ Życie jest tylko wędrującym cieniem,
Nędznym aktorem który swoją rolę
Przez parę godzin wygrawszy na scenie,
W nicość przepada-powieścią idioty,
Głośną, wrzaskliwą a nic nie znaczącą”.
Również filozof Erazm z Rotterdamu w utworze Pt. „Pochwała głupoty” pokazał, że życie to teatr, a ludzie to aktorzy. Uważał, że najgorszą rzeczą jest wojna, która wynika z pychy człowieka i chęci zdobycia złej sławy.
Koncepcję człowieka marnego zawarł też Kochanowski w swoich Trenach do zmarłej córki, Urszuli. W trenie IX autor wątpi w wartość mądrości, która ma pomagać człowiekowi w ciężkich chwilach, która ma dać cierpliwość i odporność na przeciwieństwa losu. Pokazuje trud całego swojego życia, który na nic się nie przydał, bo i tak autor jak inni został doświadczony cierpieniem. Jego mądrość okazała się niepotrzebna i nie uchroniła go od nieszczęścia, jakim była śmierć jego najukochańszej córki. Dalej w trenie XI widzimy, jak autor traci wiarę w cnotę, dobroć i pobożność. Autor załamuje się, rozpadają się jego ideały religijne. Zauważamy tutaj marność człowieka wobec Boga i Śmierci. Z kolei już w trenie XVIII Kochanowski korzy się przed Bogiem i pokorny prosi o przebaczenie. Potrzebuje bożej pomocy, gdyż sam czuje się słaby. Pokazuje nam, że ludzie nie żyją cnotliwie i pobożnie, gdyż są szczęśliwi. Zapominają, że mają to wszystko od Stwórcy. Nie myślą o swoim krótkim i szybko przemijającym życiu. Dopiero, gdy coś złego im się przydarzy, obwiniają za to Boga. Dlatego Ten, sam przypomina o sobie, właśnie przez zadawanie cierpienia.
Jak już wcześniej wspomniałem, życie ludzkie jest trenem i taki typ ludzi pokazuje Kochanowski w niektórych swoich utworach. Tak więc we fraszce „O żywocie ludzkim” poeta rozmyśla nad marnością życia i daremną walką ze zmiennością losu. Mówi nam że życie jest zwykłą fraszką.
„Fraszki to wszystko, cokolwiek myślimy,
Fraszki to wszystko, cokolwiek czynimy”.
Nie ma nic stałego na świecie. Wszystko : „Zacność, uroda ma, pieniądze, sława” porównuje do „polnej trawy”, co pokazuje marność ludzką. W tej fraszce widzimy też świat pokazany jako teatr. Ludzie marionetki, a Bóg reżyserem, który naśmiewa się z takich osób. Tak samo autor pokazuje marność człowieka we fraszce „Człowiek boże igrzysko”. Tutaj Bóg też jest reżyserem i śmieje się z ludzi, którzy myślą, że są najważniejsi. I na koniec w Pieśni IX Kochanowski, pokazuje, że życiem ludzkim kierują dwie siły Bóg (śmieje się z człowieka) i fortuna (nieprzewidywalna). Wobec tych sił człowiek jest bezradny i może jedynie zachować spokój.
W epoce renesansu człowiek był w centrum zainteresowania, w każdym elemencie swojego istnienia. Poszczególni pisarze w różny sposób pokazali nam ideał człowieka, a zarówno też człowieka marnego z wieloma słabościami. Nikt nie jest w stanie jednostajnie pokazać ideału człowieka, bo nie ma takiego, każdy ma jakieś wady i można to opisywać na wiele sposobów.





BIBLIOGRAFIA :
J. Pelc „Renesans”
J. Ziomek „Literatura Odrodzenia”