Sfery systemu przyrodniczego ziemi i ich krótka charakterystyka.
Sfery systemu przyrodniczego ziemi i ich krótka charakterystyka.
W strukturze kuli ziemskiej wyróżnia się kilka sfer ( inaczej powłok). Kształtowały się one przez miliony lat istnienia naszej planety zmieniając ciągle jej oblicze. Proces ten trwa nadal. Wszystko jest w nieustannym ruchu.
Rys. 1. System Ziemi składa się ze wzajemnie oddziaływujących na siebie sfer.
W ewolucji Ziemi najwcześniej powstała litosfera (gr. lithos = kamień) poprzez stopniowe stygnięcie płynnej materii budującej początkowo naszą planetę. Obecnie litosfera jest ciałem stałym, zbudowanym z minerałów, których skupiska tworzą skały. Podzielona jest na sztywne bloki - płyty litosfery.
Poniżej znajduje się astenosfera, która zachowuje się jak ciało półplastyczne, co umożliwia ruch wspomnianych płyt. Podczas procesu krzepnięcia litosfery stop skalny wydzielał lotne składniki tworzące pierwotną atmosferę (gr. atmós = para). Ustalono, że stygnąca materia wydziela około 80% pary wodnej i 17% dwutlenku węgla. Pierwotna atmosfera składała się głównie z wodoru i dwutlenku węgla, a także pary wodnej. Nie było wolnego tlenu. Jednak para wodna zawarta mogła ulec skropleniu dopiero gdy powierzchnia Ziemi ostygła do temperatury poniżej 100C. Skutkiem kondensacji pary wodnej były ulewne i długotrwałe deszcze padające na stygnącą skorupę ziemską. Przez miliony lat stopniowo wypełniały zagłębienia jej powierzchni. Sądzi się, że oceany powstały około 3,5 mld lat temu.
W ten sposób utworzyła się hydrosfera (gr. hydor = woda), na którą składają się obecnie ciekłe i stałe postacie wody zgromadzonej w oceanach, morzach, jeziorach, rzekach, bagnach, zbiornikach podziemnych, pokrywie śnieżnej, lodowcach i lądolodach. Podczas powstawania oceanów promieniowanie ultrafioletowe powodowało rozpad części cząteczek gromadzącej się wody na wodór i tlen. Ten pierwszy "uciekał" w przestrzeń pozaziemską, tlen gromadził się przy powierzchni Ziemi. Gromadzący się tlen zaczął stanowić filtr dla promieniowania ultrafioletowego, co stopniowo ograniczało opisany proces rozpadu cząsteczek wody, a jednocześnie umożliwiło rozwój aminokwasów i białek.
Tak powstała biosfera (gr. bios = życie), początkowo w środowisku wodnym, a następnie lądowym. Tworzą ją wszystkie organizmy żywe. Rozwijające się życie, przede wszystkim roślinność, powodowały, że ilość tlenu ciągle się zwiększała, aż do momentu, kiedy inne procesy zahamowały ewolucję składu powietrza, ustalając go na dzisiejszym poziomie.
W wielu przypadkach jako samodzielna powłoka Ziemi wydzielana jest także pedosfera (gr. pdon = grunt, gleba, ziemia) czyli warstwa gleb. Jej wydzielenie jest uzasadnione, gdyż gleba tworzy się przez wzajemne oddziaływanie skał macierzystych wchodzących w skład litosfery oraz organizmów żywych tworzących biosferę i jest zupełnie innym jakościowo środowiskiem.
Na ostatnim miejscu w systemie ziemskim wyróżniamy także antroposferę (gr. antropos = człowiek) czyli środowisko zamieszkania i działalności człowieka.
Najbardziej zmienną w czasie sferą z wymienionych powyżej jest atmosfera, natomiast najbardziej stabilną - litosfera. Wszystkie wymienione powłoki wzajemnie się przenikają i oddziaływują na siebie tworząc system nazywany środowiskiem przyrodniczym. Następuje w nim nieustanna wymiana materii i energii pomiędzy poszczególnymi elementami. Najbardziej pierwotnymi źródłami energii dla procesów kształtujących oblicze Ziemi jest z jednej strony energia słoneczna, a z drugiej energia wnętrza Ziemi. Te dwa źródła mając "do dyspozycji" materię ziemską utworzyły i nadal tworzą całe środowisko naszej planety Ziemi.
Coraz lepsze poznanie praw rządzących przyrodą, wiedza na temat silnych powiązań między jej poszczególnymi składnikami oraz rowijająca się technika powinny kształtować w Nas wrażliwość i szacunek względem przyrody oraz wytwarzać świadomość potrzeby ochrony środowiska Ziemi traktowanego jako jednolitą całość.