Życiorys i cytaty Jana Twardowskiego

1915 - 2006
"Boga najłatwiej znajdziesz nie pisząc o Bogu"
Jan Twardowski

Jan Twardowski urodził się 1 czerwca 1915 roku w Warszawie. Uczęszczał do matematyczno - przyrodniczego gimnazjum im. Tadeusza Czackiego. W szkole średniej należał do grona redaktorów międzyszkolnego czasopisma "Kuźnia Młodych", gdzie prowadził dział literacki (1933 - 1935). W tej "kuźni" powstawały jego pierwsze utwory. To właśnie w szkolnym czasopiśmie nastąpił debiut poety i pisarza. Gimnazjum ukończył w 1936 r., zdając egzamin maturalny. Od 1937 roku studiował na wydziale filologii polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Już na pierwszym roku wydał pierwszy tomik wierszy pt. "Powrót Amundsena", zbliżony w swej poetyce do estetyki skamandryckiej. Wybuch drugiej wojny światowej przerwał jego studia polonistyczne, wtedy Jan Twardowski wstąpił do seminarium duchownego. Po wojnie na niwo podjął studia filologiczne i ukończył je w 1947 roku. Rok później przyjął święcenia kapłańskie.
Pracował w szkolnictwie m.in. w Państwowej Szkole Specjalnej, gdzie prowadził zajęcia z katechezy dla dzieci upośledzonych. To doświadczenie znalazło później wyraz w jego poezji ("Niewidoma dziewczynka", "Do moich uczniów"). W latach 1948 - 1952 pełnił służbę duszpasterską jako wikary w małej parafii w Żbikowie pod Warszawą. W roku 1959 objął stanowisko rektora kościoła sióstr Wizytek w Warszawie

Do roku 1959 poezja księdza Twardowskiego pojawiała się sporadycznie w kilku czasopismach między innymi w "Tygodniku Powszechnym" i w katowickiej "Odrze", opatrzona pseudonimem Antoni Derkacz. Pierwszy powojenny tomik Twardowskiego ukazał się nakładem katolickiego wydawnictwa Pallotinum dopiero w 1959 roku, był to zbiór zatytułowany po prostu "Wiersze". Kolejny ukazał się dopiero jedenaście lat później w 1970 roku - "Znaki ufności". Nieczęsto ukazywały się zbiory tego autora, "Poezje wybrane" wydano dopiero po dziewięciu latach od poprzedniej publikacji (1979). W latach osiemdziesiątych większe było zapotrzebowanie na poezję religijną i kolejne tomiki księdza pojawiały się częściej: "Niebieskie okulary" (1980), "Rachunek dla dorosłego", (1982), "Nie przyszedłem pana nawracać. Wiersze 1939 - 85", (1986), "Sumienie ruszyło i nowe wiersze" (199o), "Wiersze" (1993), "Zeszyt w kratkę. Rozmowy z dziećmi i nie tylko z dziećmi.", (1973),. Popularność Księdza Jana Twardowskiego jako poety znacznie wzrosła w latach dziewięćdziesiątych. Ukazuje się wtedy "Spóźnione kukanie" (1996), a także ujęte w niecodzienną szatę graficzną (artystyczne fotografie Piotra Cieśli) " Krzyżyk na drogę" (1994), "Sześć pór roku" (1995), "Litania polska" (1995). W 1995 zostaje wydany także "Niecodziennik wtóry", wyjątkowy zbiór anegdot, refleksji, krótkich wspomnień. Ostatnie publikacje to wydany w 1997 roku "Najnowszy zeszyt w kratkę" i w 2000 roku "Niecodziennik cały".

Poezja księdza Twardowskiego zaskakuje prostą formy i wnikliwością przemyśleń. W początkowym okresie swojej twórczości, kiedy jeszcze pracował z dziećmi niepełnosprawnymi, często nawiązywał do doświadczeń nabytych w szkole. Ten ton dziecięcej niewinności i zadziwienia światem pozostał mu do końca, stanowiąc charakterystyczny rys jego poezji. Tę dziecięcą wiarę W. Smarszcz uznał wręcz za lejtmotiv twórczości księdza ("?ja ksiądz wierzę Panu Bogu jak dziecko").

"Czekam na was najdrożsi, z każda pierwszą gwiazdką -
z niebem betlejemskim, co w pudełkach świeci -
z barankiem wielkanocnym - bez was świeczki gasną -
i nie ma żyć dla kogo"

(Ten od głupich dzieci)

Jest to poezja przede wszystkim religijna, jednak nie popadająca w patos. Zaskakuje zupełny brak pouczającego tonu, nie ma tu moralizatorskich napomnień, "świętych kazań". Postawa poetycka księdza Twardowskiego przypomina postawę św. Franciszka z Asyżu. W twórczości księdza również jest stale obecny zachwyt nad pięknem świata, nad tym co zwyczajne i codzienne. Miłość do Boga wyraża się poprzez miłość do świata ludzi. To co znamienne dla twórczości Jana Twardowskiego to humor i prostota.

"Ty co nie zbawiasz dusz porośniętych słowami
chroń mnie od pięknej gładkiej wymowy kościelnej
od homiletyki na piątkę
naoliwionych zdań
proroczych ryków"

(Kaznodzieja)

Proszę Cię o kryjówkę
w cienkim kąciku Twych ludzkich rąk
przed zgrają formuł

(Modlitwa)

Autor pisze o rzeczach doniosłych w sposób przystępny. Oswaja teologię dla laików. Ujmowanie wiary w prosty sposób jest jego ogromna zasługą i przyczyną tak dużej popularności wśród młodzieży. Kontrastuje szczególnie z tradycyjną liryką dewocyjną. Mówi się o posoborowym ujmowaniu wiary przez Twardowskiego. Katolicyzm zostaje odarty z dogmatyzmu, poeta stara się przybliżyć żywą wiarę, odrzuca wszystko, co staje między człowiekiem a Bogiem, stąd jego stosunek do teologów - pobłażliwy raczej niż dogmatyczny:

"Wreszcie na samym końcu
zbaw teologów
żeby nie pozjadali wszystkich świec i nie siedzieli po ciemku
nie bili róży po łapach
nie kroili ewangelii na plasterki (?)
żeby się nie dziwili
że do nieba prowadzi
bezradny szczebiot wiary"

(Na szarym końcu)

W poezji księdza Twardowskiego wyróżnić można też stale obecny wątek maryjny. Podobnie jak cała jego twórczość charakteryzuje się prostotą, odejściem od zewnętrznych form wiary. Młodego praktyce katolickiej kult maryjny wiąże się przede wszystkim ze świętymi miejscami i obrazami. Twardowski neguje to przywiązanie do obrzędowości, ukazuje Matkę Boską ludzką, zwyczajną, nie pragnącą przepychu i uwielbienia, za to współcierpiącą

"jest taka Matka Boska
co nie ma kaplicy
na jednym miejscu pozostać nie umie
przeszła przez katyń
chodzi po rozpaczy
spotyka niewierzących nie płacze
rozumie"

(Bez kaplicy)

Dla młodego odbiorcy szczególnie przyciągający jest humor i zaskoczenie. To , że o sprawach wiary, o życiu a nawet o śmierci można mówić w sposób wesoły.

"Aniele Boży Stróżu mój
ty właśnie nie stój przy mnie
jak malowana lala
ale ruszaj w te pędy
niczym zając po zachodzie słońca (?)
ładne rzeczy gdybyśmy stanęli
jak dwa świstaki
i zapomnieli
ze trzeba stąd odejść"

(Aniele Boży)

Mówi o tym, co ważne dla każdego człowieka, o miłości, szczęściu, wierze, o codziennych doświadczeniach, będących udziałem wszystkich ludzi.

"miłość bez samotności
byłaby nieprawdą
samotność bez miłości rozpaczą"

(Nie rozdzielaj)

Jest też Twardowski uważnym obserwatorem. Przygląda się ludziom i przyrodzie, charakterystyczne są przeplatające się w jego wierszach drobne spostrzeżenia, wyrażające afirmację dla świata. Ksiądz Twardowski bardzo trafnie ujmuje paradoksy ludzkiej psychiki, pragnącej wiary i naukowego poznania.

"miałem rozpaczać
ale sądziłem ze czasem można przedostać się do nieba
pomiędzy niepewnością wiedzy a pewnością wiary
pokazując jak bilet ulgowy - zapłakany policzek"

(Nie koniecznie na pewno)

Twardowski jest też miłośnikiem przyrody, spogląda na świat okiem dziwiącego się dziecka.

"Piszę o czaplach co wstają jak poranne zorze
o jeżu co ma oczy wystające
o morelach co pochodzą od dziadka migdała
śmiejąc się że mają drzewo ginekologiczne"

(Nie tylko o czaplach)

Poezja ta jest bardzo optymistyczna, pełna nadziei i wiary w sprawiedliwy świat.

Wyraźny jest też u Twardowskiego ton osobisty, szczerość wyznania, często przyznanie się do słabości stanowią o silnym autentyzmie tej poezji.

Twórczość Księdza Jana Twardowskiego była przekładana na różne języki, doczekała się też prestiżowych nagród literackich m.in. głównej nagrody literackiej Polskiego PEN - Clubu (1980) i głównej nagrody Sezonu Wydawniczo-Księgarskiego IKAR 2000. 22 kwietnia 1999 roku ksiądz Twardowski otrzymał tytuł Doktora Honoris Causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Ksiądz Jan Twardowski zmarł w 2006 roku, w wieku 91 lat.