Streszczenie Trylogii Sienkiewicza: "Ogniem i mieczem", "Potop" i "Pan Wołodyjowski".

„Ogniem i mieczem”

Pod koniec 1647 r. na południowo-wschodnich kresach Rzeczypospolitej, tzw. Dzikich Polach, nad rzeką Omelniczek, dopływem Dniepru.Uratowanie przez Jana Skrzetuskiego, namiestnika chorągwi husarskiej, życia Bohdanowi Chmielnickiemu;Początek stycznia 1648 r. Poznanie Heleny Kurczewiczównej, oświadczyny (panna wbrew swojej woli zaręczona została z pułkownikiem kozackim Bohunem); Skrzetuski w niewoli Chmielnickiego (zdrada Krzeczowskiego, klęska w bitwach pod Żółtymi Wodami i Korsuniem, okrucieństwa, jakich dopuszcza się „czerń” na Polakach); Tu kluczowa, dla poznania poglądów historiozoficznych Sienkiewicza, scena rozmowy pomiędzy Chmielnickim a Skrzetuskim. Chmielnicki prezentuje się tu jako mściciel wszystkich strasznych krzywd, jakich Polacy dopuścili się na Ukrainie. Skrzetuski (porte parole autora) nie podważa przedstawionych faktów, ale odrzuca jego rozumowanie. Racjom uciskanych przedstawił racje wyższe - wzgląd na dobro kraju, które jego zdaniem domagało się polubownego załatwienia sporu. Nie ma bowiem takich racji, które usprawiedliwiałyby zbrojne wystąpienie poddanych przeciw majestatowi państwa i władzy. Zemsta Bohuna w Rozłogach (morduje opiekunkę Heleny i dwu jej synów, zaś dwór podpalają okoliczni chłopi kozaccy mszcząc się za ucisk ze strony Kurcewiczów);Ucieczka Onufrego Zagłoby z Heleną (przebrani w łachmany udają: rycerz - dziada z lirą, Helena - jego małoletniego, niemego przewodnika), pościg; Po klęsce korsuńskiej książę Wiśniowiecki nakazuje wszystkim oddziałom stawić się w Łubniach. Umiera król Władysław IV, a regimentarze, sprawujący tymczasową władzę, domagają się podjęcia układów (chcą drogą wzajemnych ustępstw i częściowego zaspokojenia żądań kozackich zażegnać „bratobójczą” walkę”). Starcie racji politycznych Jeremiego z polityka obozu sprawującego władzę w kraju, to jedna z głównych osi w akcji wojennej powieści. Szczególną wymowę ma scena porachunków dumnego magnata z własna duszą. Kniaź wie, że zapędy ukraińskiej „czerni” można powściągnąć tylko „ogniem i mieczem”, ale nie chce wywoływać anarchii. Poddaje się pod władzę regimentarzy. Ci jednak, po nieudanych misjach wojewody Kisiela do Chmielnickiego, również opowiadają się za wojną. Wzięcie Baru, Helena pod opieką Hopryny (rozkochany Kozak pozostawia dziewczynę w jarze nad Waładynką, nieopodal Raszkowa pod opieką czarownicy i jej sługi Czeremisa); Skrzetuski zgodnie z zaleceniami Wiśniowieckiego zbiera informacje o wojskach Chmielnickiego, ale przede wszystkim rozsiewa pogłoski o zbliżaniu się księcia, co dezorientuje „czerń” Zagłoba w ręku Bohuna, pomoc Wołodyjowskiego; Popłoch w zagrożonym Lwowie; Pojedynek Wołodyjowskiego z Bohunem (odwagą i zręcznością „mały rycerz” zdobywa sobie przyjaciela w Charłampie, równie jak i on zakochanym w Anusi Borzobohatej); Królem Polski zostaje obrany Jan Kazimierz. Skrzetuski, dołączywszy do eskorty wojewody Kisiela, podążającego w misji pokojowej do Chmielnickiego, jest świadkiem uroczystego wręczenia buntownikowi buławy hetmańskiej i czerwonej chorągwi z wizerunkiem orła. Chmielnicki nie kryje, że pokój jest tylko chwilowy. Odbicie Heleny, ucieczka (dzięki sprytowi Rzędziana Wołodyjowski i Zagłoba, przebrani za atamanów kozackich uwalniają dziewczynę; od niewoli tatarskiej ratują ich oddziały dowodzone przez Kuszla i Roztworowskiego); Oblężenie Zbaraża (dopełnienie ślubów przez Podbipiętę i bohaterska śmierć) i przybycie Skrzetuskiego do króla stacjonującego w Toporowie z wiadomością o oblężeniu twierdzy; Spotkanie Skrzetuskiego z Heleną. W Epilogu: 1651 r. zwycięska bitwa pod Beresteczkiem zakończona ucieczka chana. Bohun obrany na miejsce Chmielnickiego, wodzem kozackim, umiera w odbudowanych Rozłogach.

„Potop”

W 1654 r. Chmielnicki poddaje się Rosji, co staje się przyczyną wojny polsko-rosyjskiej - dwie potężne armie rosyjskie wkraczają w tym roku na Litwę i Białoruś. O tej wojnie wspomina Sienkiewicz nazywając ją, ze względu na cenzurę carską, wojną z Septentrionami, z Chowańskim itp. Herakliusz Bilewicz, przedstawiciel możnego rodu żmudzkiego, w testamencie przekazał cały majątek wnuczce Aleksandrze, oddając ja pod opiekę szlachty laudańskiej i wyznaczając na męża Andrzeja Kmicica, któremu też zapisał wieś Lubicz. Styczeń 1655 r.

Prezentacja i konkury Kmicica w Wodoktach (młodzi pałają odwzajemnioną miłością), pobyt w Lubiczu (pijatyki i rozpusta, dewastacja starożytnego dworku) Zemsta na Butrymach (kompani Kmicica sprowokowali konflikt w karczmie i zostali wybici przez okoliczną szlachtę. Kmicic w odwecie morduje mieszkańców Wołomontowicz i pali ich domy. Oleńka ukrywa go przed Butrymami, ale już bezpiecznego wypędza zrywając zaręczyny) Porwanie Oleńki przez Kmicica, oświadczyny Wołodyjowskiego (Wołodyjowski rani w pojedynku Kmicica, ale widząc jak bardzo młodzi się kochają postanawia pomóc warchołowi w odzyskaniu dobrej reputacji). Wiosną 1655 r. Szwedzi pod wodzą Wittenberga napadają na Polskę. Wykorzystują okazję, że Polska toczy walki z Rosją. Pierwsze uderzenie skierowane jest na Wielkopolskę. Wojskom szwedzkim towarzyszy podkanclerzy koronny Hieronim Radziejowski (skazany na banicję za intrygowanie przeciw królowi Janowi Kazimierzowi i za warcholstwo uciekł w 1652 r. do Szwecji i z zemsty namawiał Szwedów do ataku na Polskę). Kapitulacja pod Ujściem (wojewoda poznański Krzysztof Opaliński w towarzystwie Radziejowskiego i Wirtza przekazują królowi szwedzkiemu władzę nad Wielkopolską). Król Jan Kazimierz, nie zdoławszy nakłonić pospolitego ruszenia do walki z najeźdźcą, rusza w kierunku Krakowa, powierzając jego obronę Stefanowi Czarnieckiemu. Uczta w Kiejdanach, Kmicic stronnikiem Radziwiłła (Na Litwę dotarli Zagłoba oraz bracia Jan i Stanisław Skrzetuscy, chcą u boku wielkiego hetmana litewskiego Janusza Radziwiłła bronić kraju. W Upicie dołączył do nich Michał Wołodyjowski. W Kiejdanach przebywa już Oleńka, której towarzyszy stryj, Tomasz Bilewicz. Kmicic widząc w Radziwille obrońcę kraju składa mu przysięgę wierności) Odbicie przez Zagłobę eskortowanych oficerów (omamiony przez hetmana Kmicic staje po stronie zdrajcy, zaś pozostali oficerowie zostają aresztowani i skazani na śmierć. Kmicic błaga dla nich o łaskę i hetman zapewnia go, iż zostaną internowani w Birżach. Eskortuje ich Roch Kowalski. Spryt i przebiegłość Zagłoby ratują im życie - komendant miasta miał ich rozstrzelać). Ocalenie skazanego na rozstrzelanie Kmicica (rycerz próbuje zmusić Bilewiczów do wyjazdu do Kiejdan, Wołodyjowski ratuje Oleńkę, ale nakazuje rozstrzelanie Kmicica jako zdrajcy. Życie ratuje mu Zagłoba, który przejętych listów wiedział o wstawiennictwie pana Andrzeja) Kmicic u Bogusława Radziwiłła(pobyt w Pilwiszkach uświadamia Kmicicowi przewrotność Radziwiłłów, próbuje porwać Bogusława, ale sam ranny ledwie uchodzi śmierci) Przełom duchowy Kmicica (Kmicic ukrywa się w lesie w chacie smolarzy będącej teraz własnością Kiemliczów, opiekuje się nim Soroka): przybiera nazwisko Babinicz, wysyła listy do Janusza Radziwiłła, wypowiadając mu służbę (bracia w zamian puszczą pogłoskę, jakoby to Kmicic postanowił porwać króla i oddać go w ręce Szwedów) i do Wołodyjowskiego, ostrzegając przed zdradą Radziwiłłów, postanawia wyruszyć na Śląsk do króla Jana Kazimierza. Ostrzeżenie przez Kmicica ojców paulinów (Kmicic podsłuchał prowadzoną w języku niemieckim rozmowę pomiędzy dowódcą wojsk szwedzkich Wrzeszczowiczem a baronem Lisola o zamiarze zajęcia Częstochowy i ograbienia Jasnej Góry. Zdobyte informacje przekazuje przeorowi klasztoru, księdzu Kordeckiemu. Obrona Jasnej Góry, Babinicz: 8 listopada pod mury klasztoru przybywają wojska szwedzkie pod dowództwem Wrzeszeczowicza, który na próżno próbuje skłonić zakonników do otwarcia bram, 18 listopada docierają Szwedzi dowodzeni przez Millera, kolejne ich szturmy nie przynoszą rezultatów, Babinicz wykazuje się ogromnym męstwem, dzielnością i zmysłem dowódczym czym zdobywa przychylność księdza Kordeckiego, jeden z posłów ostrzega obrońców przed ściąganymi z Krakowa działami burzącymi, Kmicic pod osłoną nocy wysadza kolumbrynę prochem, ale dostaje się do niewoli. Tu zdrajca Kuklinowski torturuje więźnia, ale ten przy pomocy braci Kiemliczów uchodzi cało, 25 grudnia Szwedzi przypuszczają ostatni szturm i odchodzą spod murów. Przeor, przekonany o śmierci Kmicica, ujawnia jego prawdziwe nazwisko. Spotkanie Kmicica z Janem Kazimierzem, powrót króla do kraju (król nieufnie podchodzi do opowieści Babinicza, rusza jednak do kraju. Babinicz ciężko ranny w bitwie, w której króla od szwedzkiej niewoli bronią górale, wyznaje swe prawdziwe nazwisko). Śmierć Janusza Radziwiłła w Tykocinie (oblężony przez wojsk Sapiehy, pod jego dowództwem walczą Wołodyjowski i Zagłoba, hetman umiera 31 grudnia). Kmicic, z rozkazu króla, na czele oddziału Tatarów, których chan przysłał na pomoc Rzeczypospolitej . Ocalenie Anusi Borzobohatej (Zamojski, upatrzywszy sobie Anusię Borzobohatą, dwórkę księżnej Wiśniowieckiej, każe odwieść dziewczynę do Zamościa, ale planuje odbicie dwórki. Kmicic uniemożliwia spisek i odwozi Anusię do Białej, skąd zostaje odesłana do Grodna. W drodze porywa ją jednak Bogusław Radziwiłł i osadza razem z Oleńką w Taurogach). Bitwa pod Sokółka, uratowanie Soroki przez Kmicica (Sakowicz podstępnie chwyta Sorokę i skazuje na śmierć przez nabicie na pal. Kmicic na próżno błaga o uwolnienie przyjaciela, wówczas zbuntowane oddziały radziwiłłowskie atakują Bogusława). Armia szwedzka w klinie Wisły i Sanu. Bitwa pod Warką, zdobycie Warszawy, Prostki (Czarniecki uniemożliwia wojskom szwedzkim dotarcie do obozu króla Karola Gustawa). Oleńka u Bogusława w Taurogach (zakochany magnat na próżno stara się o względy Oleńki, zaś po jego wyjeździe na wojnę z Sapiehą - pan Sakowicz próbuje swe plany miłosne zrealizować w stosunku do Anusi). Walki podjazdowe Kmicica skierowane przede wszystkim przeciw wojskom znienawidzonego Bogusława Radziwiłła (Kmicic zwycięża magnata w pojedynku, ale wypuszcza go wolno obawiając się o życie Oleńki). Ucieczka Oleńki i Anusi do Wołmionowicz (panny przy pomocy stryja Oleńki, p. Tomasza Bilewicza - dowodzi zbrojnym oddziałem na Żmudzi - umykają z Taurogów). Ocalenie Wołomowicz przez Kmicica (Sakowicz poszukując oddziału pana Tomasza przechwytuje list i atakuje Wołomowicze. Wieś ocala Kmicic. Kiedy jednak ma zamiar powrócić i spotkać z ukochaną, otrzymuje rozkaz wyruszenia na południe Polski, na wojnę z Rakoczym) Ranny Kmicic w Lubiczu (Oleńka zamierza wstąpić do klasztoru, przypadkowo spotyka ciężko rannego w wojnie węgierskiej 1657 r. Kmicica. Może przebaczyć umierającemu, ale nie chce znać żywego). Rehabilitacja Andrzeja Kmicica (podczas mszy w Upicie ksiądz odczytuje list królewski przywieziony przez Wołodyjowskiego, w którym monarcha rehabilituje Kmicica. Oleńka [prosi ukochanego o wybaczenie).

„Pan Wołodoyjowski"

Wstęp: narrator relacjonuje losy Michała Wołodyjowskiego (pozostał kawalerem, ponieważ wpierw wyjechał do Wiednia, by uzyskać zgodę na ślub od opiekunki narzeczonej, księżnej Wiśniowieckiej, a następnie walczył na Ukrainie i posłował na Krym), I rozdz.: jesień 1668, Wodokty, Kmicicowie spodziewają się pierwszego dziecka. Przybyły z wizytą pan Charłamp opowiada o rozpaczy „małego rycerza” wywołanej niespodziewanym zgonem Anusi Borzobohatej Krasieńskiej i prosi o pomoc, Oleńka wysyła męża za Skrzetuskimi i Zagłobą, którzy udali się w podróż w Kaliskie, pan Andrzej odnajduje ich w Burzcu. Zagłoba postanawia ratować przyjaciela, podróż przedłuża się, ponieważ cieszący się autorytetem szlachty Zagłoba raz po raz natrafia na rozpolitykowane grupy podążające na sejm konwokacyjny (5 listopada). W Mińsku dowiaduje się, że wybrany na posła Bogusław Radziwiłł ma zamiar ubiegać się o tron. Wstrząśnięty postanawia udaremnić jego plany, w Warszawie spotyka Hasslinga-Ketlinga, który ofiarowuje mu gościnę w swym dworku na Mokotowie i przyrzeka pomoc w udaremnieniu planów Radziwiłła, w czasie obrad sejmu Ketling zgłasza wątpliwość, co do prawomocności wyboru księcia na posła, a z galerii Zagłoba zarzuca Radziwiłłowi zdradę, w obecności Jana Sobieskiego dochodzi do utarczki słownej pomiędzy Zagłobą a księciem. Dowcip pana Onufrego i jego nieprzejednanie wobec zdrajcy budzi sympatię hetmana, zaś przysłuchujący się dyskursowi kasztelan krakowski, pan Warszycki informuje Zagłobę, że Wołodyjowski zamierza wstąpić do klasztoru, Zagłoba odwiedza w klasztorze brata Jerzego i sprytnie nakłania do wizyty u „śmiertelnie chorego” Ketlinga, w dworku czekają już dawni przyjaciele i hetman Sobieski, który ostatecznie odwodzi rycerza od zamiaru złożenia ślubów zakonnych Opowieść o miłości - 20 pierwszych rozdziałów, (dworek Ketlinga na Mokotowie) - środowisko średniozamożnej szlachty. Wydarzenia koncentrują się wokół perypetii miłosnych: Basi, Krzysi, Ketlinga, Wołodyjowskiego. W prowadzeniu intrygi niemałą rolę odgrywa Zagłoba. w dworku zamieszkuje siostra Wołodyjowskiego, żona stolnika latyczkowskiego, pana Makowieckiego z dwu podopiecznymi, Krystyną Drohojewską i Barbarą Jeziorkowską, pan Zagłoba, upodobawszy sobie pełnego werwy trzpiota, Basię, postanawia wyswatać ja z panem Michałem, ale Wołodyjowskiemu do serca przypada stateczna Krzysia, hetman przysyła do Wołodyjowskiego Adama Nowowiejskiego z poleceniem, by rycerz objął na Ukrainie komendę po panu Ruszycu, rychłe rozstanie zbliża młodych, podczas kuligu pan Michał i Krzysia składają sobie śluby wierności, oficjalnie jednak nie ogłaszają zaręczyn, z Kurlandii powraca Ketling i od pierwszego wejrzenia zakochuje się w Krzysi. Zagłoba patronuje jego zamiarom. Panna odwzajemnia uczucie pięknego rycerza, ale dręczy się wcześniejszym przyrzeczeniem danym Wołodyjowskiemu, podczas zwiedzania zamku królewskiego Ketling oświadcza się Drohojewskiej, ale ta oświadcza, że choć miłuje go z całej duszy, postanawiał wstąpić do klasztoru, do Zagłoby przybywa ksiądz podkanclerzy Olszowski. Znakomity gość zyskuje przychylność pana Onufrego w planach osadzenia na tronie „Piasta” - Michała Korybuta Wiśniowieckiego, do Warszawy powraca pan Wołodyjowski. Dowiaduje się o planach Krzysi, ale całą prawdę wyznaje mu Basia, rozżalona obojętnością „małego rycerza”, którego skrycie kocha. Pan Michał rusza, by zabić rywala. Szybko jednak okazuje się, że opanował gniew i usuwa się z drogi zakochanym. Impulsywna Basia oświadcza mu się, a wzruszony rycerz z wdzięcznością przyjmuje ofiarowaną sobie rękę Opowieść o wojenno-awanturniczych przygodach (Dzikie Pola, stanica w Chreptiowie). Na tle życia i wojennych uwikłań mieszkańców szczególnie wyraźnie rysuje się wątek tajemniczego Tatara - Azji. Jest on siłą sprawczą i przyczyną ciągu wydarzeń mających sensacyjno-przygodowy przebieg. młoda para osiadła nieopodal Kamieńca, a jedynym zmartwieniem szczęśliwych małżonków jest brak oczekiwanego od trzech lat potomka, lato 1671 r., wieś Sokołów. Zagłoba przywozi Wołodyjowskiemu rozkaz objęcia komendy w Chreptowie. Rusza sam, ale obiecuje rychło przysłać po żonę. po trzech tygodniach po Basię przybywa oddział dowodzony przez Tatara, Azję Mellechowicza. Podczas podróży młodzieńcowi zdarza się wypadek, a troskliwa opieka pani Wołodyjowskiej staje się początkiem afektu Azji do Basi, obecność pana Wołodyjowskiego przywróciła spokój w okolicy, a Basia organizuje przyjęcia i zabawy przy muzyce, podczas jednej z uczt pan Nienaszyc opowiada o wyprawie na Krym w poszukiwaniu uprowadzonej przez Tatarów siostry i porwaniu przezeń trzyletniego Azji Tuhaj-bejowicza. Dziecko odebrano panu Nienaszyńskiemu na terenie Rzeczypospolitej (uczynili to zbójcy, z którymi podjął wyprawę w tatarskie ziemie). Dalszy los małego Azji nie był znany, żołnierze zatrzymują tatarskiego posła z listami do Mellechowicza. Okazuje się, że Tatar prowadzi potajemne pertraktacje z dowódcami oddziałów, którzy zbiegli na stronę turecką, w sprawie ich ewentualnego powrotu do służby. Ma na to zgodę hetmana (jest postacią tajemniczą, unika spotkania z Nowowiejskim, porusza go historia porwanego synka Tuhaj-beja), Basia bierze udział w likwidacji bandy Azja-beja, przybyły w odwiedziny do syna pan Nowowiejski rozpoznaje w Azji parobka przygarniętego jako bezdomne dziecko (umknął, kiedy szlachcic zorientował się, że romansuje z jego córka, Ewa). Dumny Tatar wyznaje, że to on jest zaginionym synem Tuhaj-beja i snuje plany pozostania tatarskim hetmanem na Ukrainie (pan Bogusz rusza oznajmić jego plany hetmanowi Sobieskiemu), Basia planuje doprowadzić do związku pomiędzy Azją a Ewą, młody Adam Nowowiejski zakochuje się w przebywającej z matką młodziutkiej Zosi Boskiej, hetman odrzuca plany Azji. Zawiedziony Tatar postanawia przejść na stronę sułtana. Zwodzi Basię zgoda na ślub z Ewą i w czasie wyprawy do Raszowa porywa panią pułkownikową, Basia ucieka, a okaleczony Azja morduje starego Nowowiejskiego, znęca się nad Ewa i Zosią Boską, Basia długie tygodnie walczy o życie, a do Chrieptowa zjeżdżają Ketlingowie. Mąż Krzysi objął dowództwo nad artylerią Kamieńca (Sobieski przygotowuje twierdzę do obrony), młody Nowowiejski podejmuje się misji zdobycia wieści o ruchach wojsk tureckich. Chwyta Azję i z pomocą okrutnego Luśni, mści się za doznane krzywdy, zadając Tuha-bejowiczowi straszliwą śmierć na palu, Wołodyjowski, na rozkaz hetmana, zasila obronę Kamieńca. Opowieść o oblężeniu i obronie Kamieńca. Obszernie wskazane tło wydarzeń oraz stosunki panujące w twierdzy, do której bohaterowie przenoszą się z woli Sobieskiego. Los bohaterów z części pierwszej splatają się ponownie, a wspólna śmierć Ketlinga i Wołodyjowskiego stanowi jakby klamrę spinająca wątki. konflikt Wołodyjowskiego z generałem podolskim, Potockim (pan Michał sprzeciwia się narzucanej przez generała zasadzie zbiorowego dowództwa, „małego rycerza wspiera biskup Lanckroński), punktem kulminacyjnym wątku jest scena złożenia przysięgi w kościele przez Wołodyjowskiego i Ketlinga (obiecują bronić twierdzy do ostatniej kropli krwi), pobratymiec, Haberskuł (stary perkułap chocimski) za pośrednictwem sekretarza, radzi Wołodyjowskiemu opuścić Kamieniec, sugeruje, że miasto na pewno zostanie zdobyte, walki o Żwaniec i zdobycie miasta przez Turków,
obfitość wojsk z jakim pod mury Kamieńca przybywa wezyr skłaniają starszyznę do poddania miasta, Wołodyjowski postanawia bronić się w starym zamku, a w noc poprzedzającą ostatnią walkę żegna się z żona i Zagłoba, miasto poddaje się, a Wołodyjowski i Ketling, wierni złożonej przysiędze, wysadzają się w zamku, uroczysty pogrzeb bohaterów, na który przybywa hetman Sobieski, odbywa się w Stanisławowie. Powieść kończy epilog. Narrator naświetla wydarzenia, które nastąpiły w rok po upadku Kamieńca (zwycięstwo Sobieskiego pod Chocimiem).

Jest to powieść historyczna bo świat przedstawiony jest umieszczony w epoce traktowanej jako zamknięty okres dziejów. Autor zmierza do oddania prawdy historycznej poprzez przedstawienie charakterystycznych cech danego okresu. Trylogia charakteryzuje się doskonałymi opisami batalistycznymi, szybką akcją oraz dużą wartością stanów. Bohaterowie to ludzie łączący cechy uniwersalne jak i narodowe(odwaga, patriotyzm). Język stanowi przykład stylizacji archaicznej, i chociaż nie jest to dokładnie taka mowa jaką się wtedy posługiwano zawiera najważniejsze cechy ówczesnego języka np.: styl wypowiedzi, makaronizmy, porzekadła i powiedzenia.

Dodaj swoją odpowiedź