Romantyzm to okres w dziejach kultury i literatury europejskiej przełomu XVIII i XIX w. Romantyzm powstał na fali europejskich ruchów wolnościowych, które nawiązywały do ideałów Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W Anglii romantyzm towarzyszył ruchowi czartystów, w Rosji powstaniu dekabrystów, w Polsce powstaniu listopadowemu. W Europie Zachodniej romantyzm rozpoczął się znacznie wcześniej niż w Polsce - w latach 80-ych XVIII w. Pierwsze przejawy nowej sztuki w Europie: Najwcześniejsze zwiastuny nowej epoki miały miejsce w Niemczech, gdzie działał ruch "burza i napór" oparty na elementach sentymentalizmu. W tej pierwszej preromantycznej fazie pojawili się: F. Schiller i J.W. Goethe, pierwszym utworem w duchu romantycznym były "Cierpienia młodego Wertera". Kolejnym krokiem romantyzmu europejskiego była twórczość G. Byrona, W. Hugo i W. Scotta. Ramy czasowe polskiego romantyzmu: Zwiastuny romantyzmu w Polsce zaczęły się pojawiać po ostatnim rozbiorze, czyli po roku 1795. Właściwy rozwój tego prądu przypadł na lata 1822-1863. W roku 1822 ukazał się w Wilnie pierwszy tom "Poezji" Mickiewicza, stanowiący manifest i praktyczną propozycję literatury romantycznej. W roku zaś 1863 wybuchło powstanie styczniowe, zamykające serię związanych z romantycznym światopoglądem i polityką walk niepodległościowych. Termin "romantyzm": Nazwa romantyzm pojawiła się w I połowie XIX w. i utworzona została od wcześniej już używanego przymiotnika romantyczny, oznaczającego coś niepodobnego do rzeczywistości, niezwykle pięknego, oddziaływującego na uczucie, podniecającego wyobraźnię, coś fantastycznego. Natomiast przymiotnik romantyczny utworzony został od rzeczownika "romans", "romant" oznaczającego średniowieczne opowieści awanturniczo-przygodowe, pełne fantastyki. Nazwa ta narodziła się w wyniku ewolucji słowa "romanus". "Lingua romana" (język rzymski, czyli łaciński) oznacza właśnie wcale nie łacinę, ale język ludowy powstały z przemieszania się łaciny, języków germańskich i galickich. Języki te do dzisiaj noszą nazwę języków romańskich. Z nazwy języka ludowego utworzono określenie utworów pisanych w tym języku "romance, romans, romant" - romancą zwano utwór drobny, romantami obszerniejsze powieści opowiadające o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach. I w tym właśnie sensie pojawił się po raz pierwszy w rękopisie w XV w. wyraz "romanticus - romantyczny". Później przymiotnik "romantyczny" zaczęto używać do oznaczenia pewnej specjalnej piękności w poezji, następnie romanse - dramat szekspirowski i hiszpański. To już było znacznie zbliżone do tego, w jakim terminu "romantyzm" używali przedstawiciele młodej generacji artystów i myślicieli w końcu XVIII i początku XIX w. tj. sami romantycy. Termin "romantyzm" używany był i jest nadal w sposób bardzo wieloznaczny. Jego kategoria psychologiczna oznacza pewną postawę człowieka wobec świata. Romantyk to marzyciel i idealista, człowiek uczuciowy. Romantyzm w znaczeniu ahistorycznym oznacza też określone cechy kultury w różnych epokach literackich. Tak rozumiany romantyzm stał się czynnikiem rozwoju kultury i sztuki, ponieważ każda awangarda artystyczna ma swoje źródło właśnie w romantyzmie. Tło ogólne epoki: Okres ten przypadł zarówno w Europie jak i w samej Polsce na czasy niezwykle burzliwe. Był to czas ruchów narodowowyzwoleńczych (powstanie listopadowe, krakowskie i styczniowe) oraz okres wynaradawiania. Literatura zajmowała się głównie walką narodowowyzwoleńczą. Podstawową cechą postawy romantyków był wszechstronny bunt wobec zastanej rzeczywistości. Romantycy nie akceptowali feudalnej struktury społecznej i absolutystycznych rządów, a oświeceniowy racjonalizm, empiryzm, klasycyzm odrzucili jako niewystarczające formy myślenia o świecie i sposoby jego wyrażania. Cechy charakterystyczne romantyzmu: - stawianie uczucia ponad rozum jako najbardziej zbliżające człowieka do poznania tajemnic życia - wiara w możliwość kontaktu ze światem pozazmysłowym - wprowadzenie do literatury wątków baśniowych, fantastycznych, legend, podań - tajemniczość - wprowadzenie wątków i motywów historycznych, szczególnie średniowiecznych - zainteresowanie się tematyką wschodu, tzw. orientalizm - odrzucenie zasad i reguł poetyki klasycznej krępujących rozwój jednostki - dążenie do indywidualizmu Typy bohaterów romantycznych: bohater bajroniczny - uosabia romantyczne konflikty moralne i namiętności; twórca: Jerzy Gordon Byron; typ ten widoczny jest w "Giaurze"; główny bohater mści się na mordercy kobiety, którą kochał i później dręczą go wyrzuty sumienia, chroni się on przed znienawidzonym światem do klasztoru; bohater typu bajronicznego to człowiek o nieprzeciętnej indywidualności, skłócony ze światem i ze społeczeństwem, w którym przyszło mu żyć, przeżywający nieszczęśliwą miłość, prowadzącą do tragicznych skutków; bohater werterowski - utożsamiany z bierną rezygnacją, nostalgią, apatyczną ucieczką w świat wewnętrzny, aż do spokojnie zaplanowanych decyzji samobójczych; twórca: Goethe ("Cierpienia młodego Wertera"); bohater werterowski to ten, który nie umiał znaleźć sensu życia, ucieka od współczesności w świat marzeń i wspomnień; bohater renejski - od bohatera "Rene" Chateaubrianda - francuska odmiana choroby wieku; J.J. Rousseau, Musset "Spowiedź dziecięcia wieku", Hugo "Nędznicy"; bohater rosyjski - bohater zniechęcony do życia, przygnębiony, nie umiejący znaleźć celu i sensu życia - rosyjska odmiana choroby wieku; twórcy: Puszkin "Eugeniusz Oniegin", "Borys Godunow", Michał Lermontow.
