Walory turystyczne Sudetów

I. 1 Położenie i podział



Sudety położone są w południowo-zachodniej Polsce. Jest to stary łańcuch górski o długości ok. 300 km. i szerokości ok.50 km. Polska nie jest jedynym krajem, w którym znajdują się te piękne góry. Poszczególne pasma leżą także w Czechach-stanowią największą i najwyższą część Masywu Czeskiego- i w Niemczech. Sudety dzielą się na 4 makroregiony: Sudety Zachodnie, które obejmują obszar od doliny Łaby po Bramę Lubawską, Sudety Środkowe- od Bramy Lubawskiej po Przełęcz Międzyleską i Kłodzką, Sudety Wschodnie- od Przełęczy Międzyleskiej i Kłodzkiej do Bramy Morawskiej, Przedgórze Sudeckie i Pogórze Zachodniosudeckie, pasmo pogórza na północ od Sudetów Zachodnich, na które składa się: Pogórze Kaczawskie, Izerskie i Łużyckie. Poszczególne makroregiony dzielą się na mezoregiony, a te na mikroregiony.

I. 2 Budowa geologiczna i rzeźba terenu

Sudety, obok Gór Świętokrzyskich, to najstarsze góry w Polsce, gdyż powstawać zaczęły ok. 600 mln. lat temu. Od tamtej pory pod wpływem różnych czynników zmieniały swój kształt i skład, a obecny układ uformował się ok. 10 tys. lat temu, podczas orogenezy alpejskiej i zlodowacenia plejstoceńskiego, kiedy to Sudety zostały pocięte uskokami na bloki, które podnosiły się lub opadały. Najstarsza ich część, utworzona jeszcze w prekambrze, to Góry Sowie. W kambrze powstawały Góry Złote, Bystrzyckie i Masyw Śnieżnika. Paleozoik przyniósł nam Góry Bardzkie i Kaczawskie oraz niecki: świebodzicką, północnosudecką i śródsudecką. Ogólnie strukturę Sudetów można określić jako mozaikową.Środkową część Sudetów Zachodnich tworzy wielki batolit granitowy, powstały podczas fałdowania hercyńskiego, który jest otoczony metamorficznymi skałami. Prze z procesy denudacyjne doszło do zrównania starych struktur i odsłonięcia granitoidów.

Sudety Środkowe mają strukturę nieckowatą a oś ich przebiega z północnego zachodu na południowy wschód. Nieckę tę wypełniają warstwy z okresu dewonu, karbonu i permu przykryte kilkusetmetrową płytą piaskowców kredowych. Część północno zachodnia uległa wypiętrzeniu, dzięki czemu utworzyły się Góry Stołowe a część południowo wschodnia wypełnia rów tektoniczny Nysy Kłodzkiej. Na spodzie niecki zalegają mało odporne warstwy z karbonu, które wylały się na jej brzegach tworząc obniżenia śródgórskie.

Sudety Wschodnie mają nieco inną budowę. Tworzą je zrównane hercyńskie fałdy o kierunku południkowym składające się ze skał pochodzących z karbonu i dewonu. Północno zachodnia i środkowa część Sudetów Wschodnich ma charakter górski, a część południowo wschodnia wyżynny. Najwyższe wzniesienia zbudowane są ze skał metamorficznych i wulkanicznych.



I. 3 Klimat

W Sudetach panuje klimat typowo górski. Wraz z wysokością temperatura spada o 0,5 stopnia na 100 metrów, a rosną opady- ok.70 mm na każde 100 metrów. Średnie roczne opady w górnych partiach gór wynoszą od 1000 d0 1100 mm na rok, a w dolnych od 750 do 900 mm. Ponadto wraz z wysokością zmienia się szata roślinna. Jednak jest pewne odstępstwo od klimatu górskiego, co odróżnia Sudety od innych gór i jest to bardzo duże zróżnicowanie temperatur i opadów na niewielkim obszarze. Klimat naszych gór kształtują masy powietrza wilgotnego i podzwrotnikowego, które napływają okrągły rok znad Morza Śródziemnego, masy suchego i ciepłego powietrza podzwrotnikowego kontynentalnego znad Afryki, Bliskiego Wschodu i Europy południowo-wschodniej pojawiające się latem i jesienią; chłodnego i wilgotnego polarno-morskiego pochodzące znad Atlantyku północnego; zimnego i suchego polarno-kontynentalnego napływającego zimą znad Syberii i północno-wschodniej Europy; zimnego i wilgotnego arktyczno-morskiego pojawiającego się zimą; suchego kontynentalnego napływającego ze wschodu w lecie. Ładna pogoda utrzymuje się przede wszystkim w maju i wrześniu, na co mają wpływ ciepłe masy powietrza podzwrotnikowego. Natomiast deszczową pogodę przynoszą masy powietrza znad Oceanu Atlantyckiego, które utrzymują się od 2 do 4 dni. Czasem w lecie wilgotne powietrze znad Morza Śródziemnego przynosi gwałtowne burze wraz z silnymi opadami deszczu. Zimą powstają kompleksy wyżowe chłodnego powietrza, które są przyczyną mroźnych zim i znacznych spadków temperatury w kotlinach. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, kiedy to jest także najwięcej opadów, a najzimniejszym styczeń. W lutym opady są najmniejsze. Najzimniejszym miejscem nie tylko w Sudetach, ale i w całej Polsce są Góry Izerskie, gdzie mrozu można się spodziewać nawet w lipcu. Z tego powodu miejsce to jest uznawane za polski biegun zimna. W Sudetach śnieg utrzymuje się przez średnio100 dni, przy czym w Karkonoszach ponad 200, a w kotlinach ok. 40-45 dni. W Sudetach, zwłaszcza w Karkonoszach, występują wiatry fenowe. Są to ciepłe wiatry powodujące gwałtowne topnienie śniegu. Tworzą się podczas napływania wilgotnego powietrza na nawietrzną stronę grzbietu, które po jego przejściu już jako suche zaczyna gwałtownie spadać na stronę zawietrzną.

Rozdział II Najpiękniejsze miejsca

II. 1 Sudety Zachodnie

Do tego makroregionu należą Karkonosze, Góry Izerskie, Góry Kaczawskie, Góry Łużyckie oraz Rudawy Janowickie.

II. 1. 1 Karkonosze

Są najwyższą grupą górską w całych Sudetach-całość zajmuje 800 km2. Wyznaczają granicę pomiędzy Śląskiem a Czechami i ciągną się na przestrzeni 36 km. Czeska część Karkonoszy zajmuje większą powierzchnię od polskiej części. W Karkonoszach znajduje się najwyższy szczyt Polski-Śnieżka(1602 m n p m). Na kształt tych gór w dużej mierze wpłynęły lodowce, pozostawiając po sobie cyrki, kotły i gołoborza. Ostry klimat, wysokość, atrakcyjna rzeźba górska, rozległe położenie i całkiem dobra sieć hoteli, schronisk, restauracji i różnych wyciągów a także malowniczo położone miasteczka z różnorodnymi zabytkami sprawiają, że Karkonosze są chętnie odwiedzane przez turystów przez cały rok. Jest tutaj rozległa sieć szlaków turystycznych prowadzących zarówno grzbietami jak i dolinami, choć mało jest ścieżek rowerowych. Jest to również teren atrakcyjny do uprawiania skialpinizmu i do wędrówek na skitourach. W górach tych jest również największa w Sudetach liczba wodospadów. Najwyższym z nich jest wodospad Kamieńczyka, o wysokości 27 metrów. Jego wody spadają do wąwozu trójstopniową kaskadą. Drugim, co do wielkości w Karkonoszach i zarazem najpiękniejszym wodospadem jest wodospad Szklarki o wysokości 13,5 metrów. Warto jeszcze wspomnieć o wodospadzie Podgórnej, który przebija się w Przesiece przez skalny wąwóz. Woda spada tu potrójną kaskadą z wysokości 10 metrów. Najlepszym punktem widokowym jest mostek pod wodospadem..



Jelenia Góra

Miasto zostało założone w1108 roku, a prawa miejskie otrzymało w 1288. Jest to administracyjny, handlowy i kulturowy ośrodek Sudetów Zachodnich. Godne Zwiedzenia jest tu Stare Miasto, które zachowało dawny układ przestrzenny z końca XIII w., fragmenty murów miejskich z Basztą Grodzką i Bramą Wojanowską, do której w 1514 r. dobudowano kaplicę św. Anny, ratusz uszkodzony w czasie pożaru miastaw1549 roku, do którego przylega zespół odbudowanych kamieniczek kupieckich, zw. Siedmioma Domami a zaraz obok ratusza jest stara fontanna z posągiem Neptuna. Godny uwagi jest także gotycki kościół św. Erazma i Pankracego a także barokowa cerkiew Świętych Apostołów Piotra i Pawła, w której to murze zewnętrznym umieszczone są 2 krzyże pokutne. W południowej części miasta jest Wzgórze Kościuszki i park miejski z licznymi okazami egzotycznych drzew.



Karpacz

To miasto położone u podnóża Śnieżki a za jego największą atrakcję uważa się drewniany kościółek Wang z końca XII w, wybudowany w stylu nordycko- normańskim, przeniesiony z miejscowości Vang z płd. Norwegii. Znajdują się tu również Muzeum Zabawek, Muzeum Sportu i Rekreacji Regionu Karkonoszy, dom laboranta z poł. XIX w. W miejscowości tej jest wiele uzdrowisk, znajduje się tu Centrum Pneumonologii Dziecięcej. Zimą miasteczko to przemienia się w raj dla narciarzy. Jest tu wyciąg krzesełkowy na Kopę, pozwalający na wejście na Śnieżkę, niewielka skocznia Orlinek a na zboczach Saneczkowej naturalny tor saneczkowy. W pobliżu Karpacza, w Ścięgnach wybudowane jest Westernowe Miasteczko, tak więc w tej okolicy każdy znajdzie coś dla siebie.





Kowary

To miejsce uzdrowiskowe, wykorzystuje się tu wody lecznicze z pobliskich źródeł. Ciekawostką jest, że co roku odbywają się z Kowarskiego Grzbietu ze szczytu Czoło, zawody o Puchar Karkonoszy w paralotnictwie. Jeśli zaś chodzi o zabytki, to warto zobaczyć klasyczny ratusz z 1788 r., zespół pałacowo-parkowy "Nowy Dwór" (Pałac Radociny) z XVI wieku, zabytkowy, kamienny most na Jedlicy z 1725 r. z figurą św. Jana Nepomucena, pałac w Ciszycy z XIX w. oraz ruiny zamku myśliwskiego na wzgórzu Radziwiłówka. Wspominając o budownictwie sakralnym nie sposób nie wspomnieć o gotyckim kościele NMP z pięknymi ołtarzami i zabytkowym wyposażeniem. Przy kościele znajdują się barokowe kaplice. Do walorów przyrodniczych miasta można zaliczyć uroczysko z wodospadem Piszczaka i malowniczy wąwóz ze ścianami o wysokości do 40 m. Można tu również zwiedzić Kowarską Fabrykę Dywanów z 1856 roku.

Ruiny na Radziwiłłówce



Szklarska Poręba

Leży na pograniczu Karkonoszy i Gór Izerskich i jest to największe miasto turystyczno-wypoczynkowe w tym regionie. Wychodzi stąd wiele atrakcyjnych szlaków, a na Szrenicę prowadzi również dwuodcinkowa krzesełkowa kolej linowa o łącznej długości ok. 2800 m, przy różnicy wzniesień 600 m. Jest tu także wiele wyciągów orczykowych. Wspomnieć także należy, że jest tu dobrze rozbudowana sieć tras rowerowych. Z zabytków godny uwagi jest kościół cmentarny Matki Boskiej Różańcowej, barokowy kościół Niepokalanego Serca NMP, a także muzea, m.in.: Mineralogiczne, Ziemi (skały, minerały świata), Husarz (antyki, stara broń, meble, obrazy) i Muzeum w pochodzącym z końca XIX w. Domu Braci Hauptmannów. Dodatkowymi atrakcjami są znajdujące się w pobliżu wodospady: Szklarki-13,5 m i Kamieńczyka- 27 m oraz malownicze grupy skalne: Krucze Skały, Złoty Widok, Owcze Skały, Ptasie Gniazda i wiele innych. Warto także zobaczyć ruiny zamku Chojnik z XIII w. należącego jako enklawe do Karkonoskiego Parku Narodowego.



II. 1. 2 Góry Izerskie

Są najdalej na zachód położoną częścią polskich Sudetów, a większa ich część znajduje się w Czechach. Najwyższym ich wzniesieniem jest leżąca w Polsce Wysoka Kopa- 1126 m n.p.m. Powierzchnia tych gór i walory widokowe zachęcają do spacerów i wycieczek rowerowych. Poleca się zwłaszcza szlaki szczytowe po paśmie Wysokim i Kamienickim oraz wzdłuż doliny Izery. Znajduje się tu najpopularniejszy zakręt tzw. zakręt śmierci, który z jednej strony wygląda niesamowicie, a z drugiej pochłania kolejne ofiary wypadków. Ciekawym miejscem jest też Hala Izerska. Jest to szerokie obniżenie w Dolinie Izery z wielkimi torfowiskami porośniętymi bagienną roślinnością. Zalicza się ją do światowych rezerwatów biosfery. Główne miasta w tym regionie to miejscowości uzdrowiskowe.



Świeradów Zdrój

W Świeradowie warto zobaczyć zabytkowy kompleks zdrojowy z Domem Zdrojowym z 1899 roku, pijalnię wód i najdłuższą na Dolnym Śląsku (80 m) drewnianą Halę Spacerową. Cały kompleks znajduje się w Parku Zdrojowym. Leczy się tu głównie leczniczymi źródłami, które były znane już w XIV wieku. Zobaczyć można również kościół św. Józefa i Najświętszej Marii Panny z 1897 roku wraz z dzwonem z XVI wieku, a także Czarci Młyn z 1890 roku, który do tej pory funkcjonuje z oryginalnymi urządzeniami. Częścią Świeradowa jest Czerniawa Zdrój, znana z leczenia chorób dróg oddechowych u dzieci.





Lubomierz

Znajduje się tu, jeden z cenniejszych na Śląsku, średniowieczny zespół urbanistyczno- architektoniczny. Wznoszą się tu malownicze kamieniczki, a jedną z ciekawszych jest tzw. Dom Płócienników. W miasteczku warto też zobaczyć XVIII wieczny kościół świętych Maternusa i Benedykta. W Lubomierzu niezwykle bogaty jest zespól kapliczek przydrożnych z XVII- XVIII. Wyróżnia się ozdobna kolumna z figurą św. Maternusa z1717 roku.



Leśna

To niwielkie miasteczko leżące nad sztucznym zalewem na Kwisie. Warto zwiedzić tutaj siedemnastowieczny Ratusz, XIX wieczny kościół św. Jana Chrzciciela i kościół Chrystusa Króla z XVw. W okolicy Leśnej znajdują się zamki, m.in.: Czocha z XIII wieku położony nad jeziorem Leśniańskim, Rajsko nad Kwisą z XIII wieku, oraz Gryf, także pochodzący z XIII wieku.



II. 1. 3 Góry Kaczawskie

Są niewysoką grupą gór, wysokość względna nie przekracza 250 m, jednak rzeźba ich jest znacznie zróżnicowana. Szczyty mają kształt stożków a ze zboczy wyrastają interesujące formy skalne. Występują tu spore powierzchnie wapieni, co sprzyja tworzeniu się jaskiń. Góry te są łatwo dostępne i rozciąga się z nich urokliwy widok. Najwyższe wzniesienie to Skopiec-724 m.



Wojcieszów

Jest to centralne miejsce wypadów w Góry Kaczawskie. Istnieją tu dobre warunki zarówno do uprawiania sportów zimowych, jak i letnich. Z zabytków warto obejrzeć kościół parafialny prawdopodobnie z XIV wieku z barokowym wystrojem jak drewniane figury Matki Boskiej, św. Jana Nepomucena i św. Jana Ewangelisty z XVI wieku, pałac z XIV wieku. Warto także odwiedzić jaskinie Góry Połom, jak Nowa, Szczelina Wojciechowska, Aven, Porcelanowa, Środkowa Jaskinia Kryształowa, Głęboka.





Wleń

Jedno z najstarszych i najpiękniej położonych miast śląskich. Godny uwagi jest Wleński Gródek obejmujący ruiny średniowiecznej warowni, zespół pałacowo-parkowy z XVII wieku, kościół Św. Jadwigi oraz rezerwat przyrody "Góra Zamkowa". Dużo przyjemności dadzą spacery po rynku miejskim, który otaczają kamieniczki z XIX wieku. W okolicach Wlenia znajduje się także pomniki przyrody nieożywionej np. skały wulkaniczne powstałe w trzeciorzędzie oraz drugie co do wieku w Polsce drzewo- cis pospolity mający ok. 800 lat.





Złotoryja

Będąc w Złotoryi warto odwiedzić rynek, na którym oprócz barokowych, renesansowych i klasycystycznych kamienic, znajduje się studnia-fontanna z delfinem z ok. 1700. Ważnym zabytkiem jest masywny, wczesnogotycki kościół NMP. Nie można także przegapić Baszty Kowalskiej, fragmentów średniowiecznych murów obronnych oraz Muzeum Złota, które mieści się w tzw. Domu Kata. Do zwiedzania udostępnione jest także kopalnia złota „Aurelia”, wykuta pod Górą Mikołaja w 1660 roku o długości 89 metrów.



Bolków

Znajduje się tu największy średniowieczny zamek leżący na wzgórzu o wysokości 369 m n.p.m. Odbywają się na nim różne imprezy m.in.:spotkania i turnieje Bractwa Rycerskiego Zamku Bolków, turniej dziennikarzy we władaniu średniowieczną bronią, dni średniowiecznej kultury śląsko-łużyckiej. Oprócz zamku ciekawy jest kościół św. Jadwigi z XIII wieku, klasycystyczny Ratusz z XIV wieku, oraz kamieniczki z XVII, XVIII wieku.



II. 1. 4 Góry Łużyckie

Góry te, co prawda, nie leżą po stronie polskiej, bo znajdują się na granicy czesko- niemieckiej, ale myślę, że warto o nich wspomnieć, choćby ze względu na miejscowości położone u ich podnóży. Jedną z takich miejscowości jest Drezno. Jest to przepiękne miasto w Niemczech z licznymi zabytkami. Nie sposób nie zobaczyć opery Sempera, wybudowanej na podobieństwo włoskiego renesansu, w której jest 1712 miejsc siedzących oraz 300 stojących, pałacu Pillnitz, Pałacu Japońskiego, oraz barokowego kościoła Dworskiego, który jest największy w Dreźnie. Kolejnym miastem godnym uwagi, jest położone w Czechach jest Liberec, w którym warto zobaczyć noworenesansowy ratusz z 65 metrową wieżą, ogród botaniczny uznawany za najstarszy w Czechach, Domki Waldsztejnskie oraz Pałac Liberecki z XVI wieku.



II. 1. 5 Rudawy Janowickie

Rozległa grupa górska w Sudetach Zachodnich z najwyższym szczytem Skalnik- 945 m. Rzeźba Rudaw jest atrakcyjna zwłaszcza dla wspinaczy skałkowych, ze względu na duże zagęszczenie wystających form skalnych, szczególnie w Górach Sokolich, gdzie znajduje się grupa 6 przepięknych górek zwanych często Sokolikami i nad Janowicami Wielkimi. Są one również doskonałym punktem widokowym na Karkonosze i Kotlinę Kamiennogórską. Szczególnie słynną skałą jest Piec (na fotografii) położony na zboczach Wołka. W tej okolicy jest wiele ruin starych zamków. Godne polecenia są ruiny Zamku Sokół na Krzyżowej Górze, ruiny Zamku Bolczów na Zamkowym Grzbiecie. Interesujące są także tzw. kolorowe jeziorka o niesamowitym zabarwieniu nadanym im przez rozpuszczone związki chemiczne. Obszar Rudaw jest rajem dla rowerzystów, ze względu na wysoko podchodzące drogi, oraz malowniczy szlak Starego Traktu Kamiennogórskiego, a także szosowy wjazd na Przełęcz Kowarską. Jeśli chodzi o miejscowości, to na uwagę zasługują wsie Karpniki i Czarnów.



Karpniki

Malowniczo położona wieś u podnóża Sokolich Gór. W środku wsi jest gotycki kościół św. Jadwigi, w którym ustawiona jest cenna gotycka figura Madonny z Dzieciątkiem na półksiężycu, a w dolnej części pałac z XV wieku otoczony parkiem w stylu angielskim. Znajduje się tu także zamek, który po wielu przebudowach przybrał wygląd zamku neogotyckiego.





Czarnów

To niewielka wieś położona na wysokości 600-700 m n.p.m. Znajduje się tu ośrodek Międzynarodowego Towarzystwa Świadomości Kriszny. Odwiedzając ten ośrodek można poznać kulturę, styl życia i zwyczaje wyznawców Kriszny. We wsi zobaczyć można również kilka ciekawych domów z XIX wieku.



II. 2 Sudety Środkowe

II.2.1 Góry Stołowe

To jedne z najpiękniejszych gór zarówno w Polsce, jak i w Europie. Są one szczególnie atrakcyjne i niepowtarzalne ze względu na unikatową budowę i fantastyczne kształty skałek. Najciekawsze z nich to Skalne Grzyby. Warto zajrzeć także na górę Ptak-841 m, na której znajduje się Fort Karola-obecnie punkt widokowy. Do Polski należy niewielki skrawek tych gór, większość leży w Czechach. Najwyższy szczyt to Wielki Szczeliniec. W 1993 został utworzony Park Narodowy Gór Stołowych, który obejmuje wyższe partie gór. Na jego terenie znajdują się 3 rezerwaty: Błędne Skały, tworzące labirynt szczelin i tuneli, Szczeliniec Wielki, na szczycie którego jest mnóstwo bloków skalnych o niesamowitych kształtach i Wielkie Torfowisko Batorowskie. Niedaleko Karłówka, w Wąwozie Pośnym, znajduje się niewielki, ale malowniczy wodospad Pośny. Trasy w tych górach nie są trudne, nadają się na spokojne spacery oraz wypady rowerowe. Miejscowości znajdujące się na tym obszarze to głównie miasteczka uzdrowiskowe.

Góry Stołowe

Kudowa Zdrój

Jedno z najstarszych uzdrowisk w Europie, położone na wysokości 400 m n.p.m . Uzdrowisko to otaczają z trzech stron lasy świerkowe, które ochraniają je przed podmuchami chłodnego powietrza. Podstawą leczenia są tu szczawy i leczy się przede wszystkim schorzenia układu krążenia, krwiotwórczego, przemiany materii i nerwicę. Zwiedzić tu można dom zdrojowy "Polonia", "Zameczek", Park Zdrojowy, Teatr Pod Blachą oraz budynek pijalni wód. W jednej z chat można podziwiać ruchomą szopkę, która składa się z 250 ruchomych figurek zrobionych przez jednego człowieka. Niedaleko od Kudowy, we wsi Czermna, znajduje się Kaplica Czaszek, wybudowana w 1766, w której zgromadzone są czaszki i kości ofiar wojny 30-letniej i epidemii. Obok kaplicy znajduje się kościół św. Bartłomieja.



Duszniki Zdrój

To uzdrowiskowe miasteczko wykorzystujące głównie wody lecznicze. Leczy się tu choroby układu krążenia, trawienia, przemiany materii, układu oddechowego i krwiotwórczego. Jeśli chodzi o zabytki, to na uwagę zasługują barokowe i renesansowe kamieniczki, kościół św. Piotra i Pawła z XVI wieku, w którym jest oryginalna ambona w kształcie rozwartej paszczy wieloryba, Muzeum Papiernictwa oraz dworek im. Fryderyka Chopina. Dodatkową ciekawostką jest to, że od 1946 roku odbywają się Festiwale Chopinowskie. W Parku Zdrojowym znajduje się „Kolorowa Fontanna”, która jest główną atrakcją parku dzięki wspaniałej grze świateł uzyskanej przez podświetlenie kolorowymi reflektorami wody wypływającej z fontanny. Pokazy takie można zobaczyć od czerwca do września.





Polanica Zdrój

To najmłodsze uzdrowisko na Ziemi Kłodzkiej również wykorzystujące wody lecznicze, którymi leczy się choroby układu trawienia, krążenia, przemiany materii i nerwice. W miasteczku tym mieści się również słynna w całej Polsce „Klinika cudów’, czyli Wojewódzki Szpital Chirurgii Plastycznej. Został tu także wybudowany letni tor saneczkowy o długości 450 metrów, który jest nietypowy, ze względu na to, że sanki mają kółka zamiast płóz, i zjeżdża się po stalowej rynnie, a nie po śniegu.







Wambierzyce

Jest to miasto pielgrzymkowe, którego głównym zabytkiem jest bazylika pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, w której znajduje się gotycka figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem, którą w 1980 papież Jan Paweł II obdarował koronami papieskimi. Oprócz bazyliki jest tu ponad 130 kaplic, krzyże, stacje kalwaryjne. Warto zobaczyć także zbiór ruchomych szopek, które zawierają 800 figur ludzi i zwierząt, z czego 300 jest ruchomych. Zostały one wykonane przez jednego człowieka- Ludwika Wittiga.



II.2.2 Góry Sowie

Jeśli chodzi o geologiczną stronę, jest to najstarsza część Sudetów, rozciągająca się na długości 26 km. Najwyższym szczytem jest Wielka Sowa- 1015 m. Został tu utworzony Park Krajobrazowy, który rozciąga się od przełęczy Woliborskiej po przełęcz Walimską i Jedlinę Zdrój. Grzbiet tych gór jest płaski i znajdują się na nim interesujące gniazda skalne. Na szczycie Wielkiej Sowy jest kamienna wieża widokowa, z której rozciąga się przepiękny widok na całe Sudety. Ciekawy widok rozciąga się również ze stalowej wieży widokowej na Kalenicy-964 m. Podczas spaceru po Górach Sowich warto zwiedzić niemieckie sztolnie zbudowane podczas II wojny światowej, które prawdopodobnie spełniać miały rolę podziemnego miasta, skałki na Grabinie, Słonecznej i Żmiju, forty w Srebrnej Górze, m.in.Donjon. Fort Donjon to największa tego typu budowla górska w Europie i najlepiej zachowana z kompleksu na Srebrnej Górze, wybudowana w 1777 roku. Interesujące są także pozostałe forty, jak Ostróg i Rogowy. Zimą góry te są dobrym miejscem do uprawiania narciarstwa biegowego.



Dzierżoniów

Zachowały się tu mury obronne, liczne kamienice z XVIII/XIX wieku, kościół św. Jerzego z barokowym ołtarzem, gotycki kościół cmentarny, kościół Augustianów z XIV wieku, ratusz z XIV wieku wraz z wieżą ratuszową o wysokości 47 m.



Bielawa

W mieście tym nie ma zbyt wiele zabytków, a z istniejących warto wymienić neogotycki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, pałac Sandreckich z XVI wieku, barokowe domy. Interesujące są tzw. krzyże pokutne, ustawiane w miejscach, w których została popełniona zbrodnia. Widnieją na nich rysunki narzędzi, którymi została popełniona dana zbrodnia. W Bielawie znajdują się 2 takie krzyże ustawione przez złoczyńców. Atrakcją miasta jest także Góra Parkowa o wysokości 455 m n.p.m., położona w centrum miasta, na której znajduje się wieża widokowa. Natomiast nad wschodnią częścią miasta wznosi się Łysa Góra –365m, która jest świetnym miejscem do uprawiania sportów lotniarskich i z której rozciąga się przepiękny widok.



Nowa Ruda

To niewielkie miasteczko a główne zabytki pochodzą z niedalekich czasów. Warto tu zwiedzić ratusz z XIX wieku, dom Wittinga z XIX wieku, teologa, poety i kronikarza, neogotycki kościół św. Mikołaja, oraz kamienną wieżę o wysokości tylko 15 m, lecz położoną na Górze Wszystkich Świętych o wysokości 648 m. W mieście tym uwagę przyciągają także ruiny zamku z XV wieku oraz Muzeum Górnictwa, w którym znajduje się pierwsza w Polsce Podziemna Trasa Turystyczna, czyli jeżdżąca podziemna kolejka.





II.2.3 Góry Kamienne

Są to góry o dość ciekawym kształcie, mianowicie asymetrycznego rogala o długości 50 km. Najwyższy szczyt to Waligóra- 936 m. Góry Kamienne są pochodzenia wulkanicznego, przez co mają interesujące kształty. Szczególnie warto zobaczyć Rezerwat Głazy Krasnoludków, który jest miniaturką Gór Stołowych, Rezerwat Kruczy Kamień, , Diabelską Maczugę i Czerwone Skałki pod Suchawą. Nie sposób przegapić ruin zamku Rogowiec, z których rozciąga się malowniczy widok na Góry Kamienne i Wałbrzyskie, oraz ruin zamku Radosno. Z miejscowości leżących na terenie tych gór na uwagę zasługują:



Chełmsko Śląskie

Główną atrakcją jest tu zespół 11 drewnianych domków tkaczy, zwanych „ 12 apostołów”, ponieważ ich pierwotna liczba wynosiła 12. Domy te zostały wzniesione w 1707 roku. W miasteczku tym istniał jeszcze jeden podobny zespół domków, tzw. „7 braci”, ale z tych pozostał do dziś tylko 1. Znajduje się też tu jedna z najcenniejszych barokowych świątyń na Śląsku- kościół św. Rodziny z XVII wieku, a na rynku ustawiona jest figura Św. Jana Nepomucena z XVIII wieku, która została miejscem pielgrzymek okolicznej ludności.



Krzeszów

Znany jest głównie z jednego z najcenniejszych zabytków architektury światowej- kościoła Panny Marii Łaskawej z XVIII wieku, w którym spoczywają prochy Piastów Śląskich. Ciekawy jest także domek Opatów na wodzie zwany Betlejem, oraz 2 krzyże pokutne. Będąc w Krzeszowie należy zwiedzić także okoliczną drogę krzyżową, na którą składa się wiele kapliczek we wsi. Droga zaczyna się w Betlejem, a kończy w kaplicy św. Marii Magdaleny, przyległej do kościoła Wniebowzięcia NMP.



Kamienna Góra

Zabytki tego miasta, to głównie budowle pochodzące z XIX wieku: ratusz, rynek miejski otoczony barokowymi kamieniczkami, ruiny zamku, kościół św. Piotra i Pawła, neogotycka kaplica cmentarna. Jednak Kamienna Góra to nie tylko zabytki wznoszące się ponad ziemią, to także szpital, tajemne sztolnie i komnaty, a nawet fabryki wybudowane pod ziemią. Co się w nich znajduje dokładnie nie wiadomo, ponieważ część wejść zostało zawalonych i zaminowanych po wojnie, co utrudnia dotarcie do podziemi.



II.2.4 Góry Wałbrzyskie

Graniczą z Górami Kamiennymi i Rudawami Janowickimi. Jest to pasmo o długości 35 km, które składa się z trzech masywów. Są to: masyw Trójgarbu 779 m, masyw Chełmca 869 m, który jest jednocześnie najwyższym szczytem Gór Wałbrzyskich, oraz Gór Czarnych. Jeszcze niedawno obszar ten był zagrożony klęską ekologiczną z powodu wydobycia węgla kamiennego, jednak dziś większość kopalń jest nieczynnych, część została udostępniona do zwiedzania. Pewnego rodzaju pamiątką po eksploatacji węgla są potężne, 150 metrowe hałdy. Interesujący jest wąwóz Pałecznicy, którego ściany wznoszą się na wysokość100 metrów, miejscami tworząc kilkudziesięciometrowe przepaście. Miejscowości warte zwiedzenia:

Wałbrzych

Główne zabytki tego miasta to renesansowy pałac z XVII wieku, kościół ewangelicki z XVIII wieku, kościółek Matki Boskiej Bolesnej z XIV wieku przebudowany w stylu barokowym, barokowe domy mieszkalne. Interesujące jest też Muzeum Przemysłu i Techniki oraz tzw. Lisia Sztolnia, którą dawniej wyjmowano na powierzchnię węgiel. Można tu jeszcze wspomnieć o ruinach zamku Nowy Dwór wybudowanym na Zamkowej Górze w XIV wieku.





Szaczwno Zdrój

Jest to miasteczko uzdrowiskowe, które leczy nie tylko wodami mineralnymi , ale i pięknymi widokami i czystym powietrzem- tereny zielone zajmują tu ok. 60%. Idealnymi miejscami do spacerów są parki w stylu angielskim: Szwedzki i Zdrojowy, w których jest niezliczone bogactwo różnych gatunków roślin, zarówno rodzimych, jaki i zwiezionych z różnych stron świata. W pobliżu Szczawna znajduje się największy na Śląsku, a trzeci w Polsce- po Malborku i Wawelu- zamek Książ z XVI wieku. Położony na skraju urwiska zamek posiada ponad 400 pokoi.

Świebodzice

To stare miasto powstałe w XIII wieku, posiada sporo interesujących miejsc. Warto zwiedzić zabytkowy ratusz, klasycystyczny kościół św. Piotra i Pawła, kościół św. Mikołaja z XIII, w którym wrażenie wywiera ołtarz i ambona z baldachimem z XIX wieku. W różnych fragmentach miasta można spotkać pozostałości murów obronnych, a przy jednej z ulic można natknąć się na ruiny kościółka romańskiego, które są najstarszym zabytkiem sakralnym miasta. W Świebodzicach znajduje się też niewielka grupa krzyży pokutnych.





II.2.5 Góry Bardzkie

Są to niewielkie góry, rozciągają się na długości tylko 18 km, rozciągają się jednak z nich malownicze widoki, zwłaszcza w przełomie Nysy Kłodzkiej, zwanym Przełomem Bardzkim, który składa się z pięciu rzecznych meandrów. Pasmo to jest prawie w całości pokryte lasami, co w połączeniu z niezbyt dużą wysokością daje wspaniałe miejsce do spokojnych spacerów. Ponadto w górach tych można spotkać wiele rzadkich okazów roślin i zwierząt. Najwyższym szczytem jest Kłodzka Góra-765 m. Najpiękniejszym miastem w tej okolicy jest Bardo Śląskie.





Bardo Śląskie

Najcenniejszym zabytkiem jest tutaj barokowa, dwuwieżowa bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Na ołtarzu bazyliki ustawiona jest figurka Matki Boskiej, która jest jedną z najstarszych romańskich rzeźb Polsce. Figurka ta uznawana jest za cudowną, ponieważ przetrwała liczne pożary i grabieże. Ponad miastem, na Górze Bardzkiej (582m) wybudowana została kaplica zwana obecnie Kalwarią. Wybudowana w XVII wieku kaplica wyznaczała miejsce, w którym według tradycji miała objawić się Matka Boża Płacząca. Niedaleko od centrum miasta, na Górze Różańcowej, znajduje się 14 przepięknych kaplic, z których pierwsza została wybudowana w 1905, a ostatnia w 1990 roku. Przykładem znakomitej techniki budowlanej w mieście jest gotycki, kamienny most.





Ząbkowice Śląskie

Zachowały się tu ruiny zamku z XIV wieku, podominikański barokowy kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego, kaplica cmentarna z XVIII wieku, neogotycki ratusz. Jednak chyba najcenniejszy jest tu gotycki, trzynawowy kościół św. Anny z cennym wyposażeniem. Obok kościoła jest tzw. Krzywa Wieża, czyli gotycka strażnica o wysokości 34 metrów, która przechyliła się na wskutek wstrząsu tektonicznego. Bardzo cennym zabytkiem są także freski z końca XIV wieku znajdujące się w gotyckim prezbiterium w kościele św. Jerzego.



Kłodzko

Głównym zabytkiem miasta jest Twierdza Kłodzka, w której miejscu w X wieku istniał drewniany gród. Znajduje się ona na Fortecznej Górze o wysokości 369 m. Na uwagę zasługuje także gotycki most z XIII wieku wzorowany na praskim moście Karola, który jest także najstarszym kamiennym mostem w Polsce. Jeśli chodzi o kościoły, to godny polecenia jest barokowy kościół Wniebowzięcia NMP oraz kościół Jezuitów. W mieście tym znajduje się również Muzeum Ziemi Kłodzkiej.





II.2.6 Góry Bystrzyckie

Pasmo to rozciąga się na przestrzeni 50 km. Można je podzielić na dwie strony: północna część ma charakter spłaszczonej wyżyny a południowa górskiego grzbietu. Części te oddziela od siebie Przełęcz Spalona- 811 m n.p.m. Najwyższy szczyt to Jagodna- 997 m n.p.m. Tereny te są praktycznie niezamieszkane i pozbawione urbanizacji, dzięki czemu są wyjątkowo atrakcyjne przyrodniczo. Zachowały się tu 3 drewniane kościoły z XVIII wieku w nowej Bystrzycy, Zalesiu i Kamieńczyku, z których najpiękniejszy jest ten ostatni. W samych górach nie ma żadnych większych miejscowości, a u ich stóp są głównie miejscowości uzdrowiskowe, jak Długopole Zdrój, a najpiękniejszym miastem w tej okolicy jest Bystrzyca Kłodzka.

Bystrzyca Kłodzka

Znajdziemy tu sporo zabytków z okresu średniowiecza m.in.: kościół św. Michała Archanioła, który jest najstarszą budowlą w tym regionie, fragmenty gotyckich murów obronnych, rynek z ratuszem. Jedną z największych atrakcji jest Brama Wodna, która jest również uznawana za symbol miasta. W Bystrzycy znajduje się także wiele ciekawych pomników, np.: barokowy pomnik Trójcy Świętej, pomnik św. Jana Nepomucena z 1704 roku, pomnik Maryjny z 1710 roku. Ciekawy jest też kamienny pręgierz z 1566 roku ustawiony na Małym Rynku, przy którym karano ludzi łamiących ówczesne prawo.



II.2.7 Góry Orlickie

Góry te w większości leżą na terenie Czech a w Polsce dostępne są okolicach Duszników Zdrój i Zieleńca. Ich najwyższy szczyt leży również w Czechach i jest to Wielka Desztna-1115 m n.p.m, natomiast w Polsce najwyższy szczyt stanowi Orlica o wysokości 1084 m n.p.m. Jeśli chodzi o miejscowości to warto tu wspomnieć o Zieleńcu.

Zieleniec

To jeden z większych w Sudetach i największy w Kotlinie Kłodzkiej ośrodek narciarski oraz najczęściej odwiedzane przez turystów miejsce w Górach Orlickich.. Jest dzielnicą Duszników, lecz leży już w paśmie wyżej wspomnianych gór. Wznosi się na wysokości 950 m i ma nietypowy jak na Polskę klimat, bo zbliżony do alpejskiego. Jest tu 20 wyciągów narciarskich, 8 oświetlonych stoków a trasy zjazdowe są zróżnicowane, więc świetną zabawę mogą mieć tu zarówno początkujący, jak i doświadczeni narciarze.





II.3 Sudety Wschodnie

II.3.1 Masyw Śnieżnika

Masyw ten jest bardzo rozległy, liczy on ok. 200 km w obrębie granic Polski, jest także jednym z wyższych pasm górskich w Sudetach .Od roku 1981 na terenie masywu został utworzony Śnieżnicki Park Krajobrazowy. Jest to teren bardzo atrakcyjny pod względem turystycznym. Dzika, nietknięta przez ludzką rękę przyroda i wysokie szczyty nie tylko zachęcają do odwiedzenia latem, lecz także zimą, kiedy to możemy się cieszyć wspaniałymi warunkami do uprawiania sportów zimowych, takich jak narty lub snowboarding .Śnieżnik posiada nie tylko piękne szlaki turystyczne, lecz także piękne zjawiska krasowe, takie jak odkryta w 1966 roku Jaskinia Niedźwiedzia, która urzeka wspaniałymi formami naciekowymi, ponadto warto tez wdrapać się na kamienisty szczyt Trójmorskiego Wierchu, skąd wypływają wody wpadające do rzek Odry, Łaby i Dunaju. Znajduje się tu także drugi co do wielkości w Sudetach wodospad Wilczki spływający z wysokości 22 metrów. Można go podziwiać z licznych mostów i punktów widokowych.





Międzygórze

Wieś leżąca w masywie Śnieżnika, uważana za jedną z najbardziej atrakcyjnych turystycznie w tym paśmie miejscowości. Powstała w XVI wieku założona przez drwali i smolarzy. W roku 1838 przeszła na własność Marianny Oriańskiej i została przekształcona w miejscowość wypoczynkową i letniskową. Obfituje w pensjonaty w stylu alpejskim, które do dziś są ozdobą wsi. W Międzygórzu warto także odwiedzić Ogród Bajek założony przez harcerzy, który znajduje się na stokach Jesieńca a kościół św. Józefa z XVIII i neoromański, kamienny kościółek św. Krzyża wybudowany na początku XX wieku.





Kletno

Miejscowość leżąca u stóp masywu Śnieżnika założona w XIV, na początku była jedynie osadą leśną, po odkryciu rudy żelaza stała się osadą górniczą a pod koniec XIX wieku zanotowano pojawienie się pierwszych letników. Po II wojnie światowej odkryto złoża fluorytu i uranu, a w roku 1965 zaprzestano wydobycia tych pierwiastków, natomiast zaczęto eksploatację marmurów. W 1966 roku, właśnie w tej wsi odkryta została jedna z najpiękniejszych w Ponadto warto też zwiedzić nieczynne kopalnie fluorytu i uranu. W Kletnie możemy też odwiedzić bogate w różnego rodzaju minerały i skamieniałości Muzeum Ziemi, w którym znajduje się duża kolekcja uzupełniana na bieżąco, która zachwyci każdego, kto ją zobaczy.



II.3.2 Góry Bialskie

Zwarty, niewielki masyw górski liczący 60 km2, posiadający wyrównane wierzchołki górskie, strome stoki i głębokie doliny. Lasy w tych górach zachowały swój pierwotny charakter, dlatego też utworzony został na terenie puszczy Jaworowej rezerwat „Puszcza Śnieżnej Białki”, w której możemy napotkać rzadkie gatunki flory i fauny. Świetnym punktem widokowym jest Przełęcz Sucha, z której widać Śnieżnik, oraz na której znajduje się stary schron. Jest to także teren o dużych walorach turystycznych i rekreacyjnych obfitujący w trasy narciarskie i rowerowe.

Bielice

W XVII wieku początkowo była to osada leśna , a w XIX zmieniły swój charakter na miejscowość letniskową i wypoczynkową po II wojnie światowej stały się popularną stacją turystyczną i noclegową , obecnie oddalona od cywilizacji wieś jest gwarantem spokoju i ciszy oraz wypoczynku na łonie natury. Rozwinięta sieć szlaków rowerowych i pieszych nie pozwoli się nudzić w czasie dnia, gdy będziemy podróżować po okolicy i podziwiać wspaniały krajobraz ,zarówno zimą jak i latem otwarty jest wyciąg narciarski sztucznie ośnieżany dla amatorów narciarstwa. Dodatkowa zaleta tego miejsca jest fakt, że w tej wsi pisał i pracował Marek Hłasko nad swoja książką ‘Następny do raju’ gdzie akcja jej rozgrywa się właśnie w Bielicach.





II.3.3 Góry Złote

Jedno z największych pasm górskich liczących sobie 54 km długości. Teren jest zróżnicowany, możemy napotkać tu głębokie doliny, takie jak Złoty Jar, mocno rozczłonkowane grzbiety oraz formy krasowe, jak na przykład Jaskinia Radochowska, w której odkryto kości wielu zwierząt jaskiniowych, np. niedźwiedzia jaskiniowego, hieny jaskiniowej, jelenia olbrzymiego. Góry te zawdzięczają nazwę żyłom złota, które występują w ich stokach. Chociaż nie są to duże góry, to jednak bardzo malownicze. Najwyższy szczyt to Kowadło-989 m n.p.m. Na jego szczycie jest skała, która jest naturalną platformą widokową. Rozciąga się stąd wspaniały widok na Góry Złote i Masyw Śnieżnika.

Złoty Stok

Na początku była to osada górnicza, rozwinęła się dzięki wydobyciu złota. Pozostałością po tej eksploatacji są sztolnie: Książęca, Czarna i Gertruda, obecnie udostępnione do zwiedzania oraz podziemny wodospad. Znajduje się tu także Podziemne Muzeum Górnictwa i Hutnictwa, w którym można podziwiać m.in. dawne urządzenia górnicze. Ciekawa jest też kapliczka pod wezwaniem św. Trójcy, poewangelicki kościół Zbawiciela z XV wieku i mennica z XVI wieku. Będąc na rynku warto zwrócić uwagę na pomnik ofiar I wojny światowej.





Lądek Zdrój

To jedno z najstarszych uzdrowisk w Europie, posiadające źródlane wody lecznicze. Jeśli chodzi o zabytkowe budowle, to warto zobaczyć barokowy kościół parafialny Narodzenia NMP, gotycki most św. Jana z figurą św. Jana Nepomucena z początku XIII wieku, Muzeum Czasu i Niezwykłości, w którym można obejrzeć niesamowitą kolekcję zegarów a także ruiny zamku Karpień z XIV wieku wybudowanego na szczycie Karpiaka- 758 m n.p.m. Piękny jest też rynek i ratusz. Na rynku stoi pomnik Trójcy Świętej z XVIII wieku. Co do walorów przyrodniczych to należy wstąpić do Arboretum, czyli ogrodu drzew i krzewów egzotycznych oraz do Jaskini Radochowskiej, która ma ponad 256 metrów podziemnych korytarzy.



Lutynia

W okolicach tej wioski znajdują się kominy wulkaniczne, które są rzadkością w tym rejonie Sudetów. W samej Lutyni zwiedzić można kościół parafialny Wniebowzięcia NMP z 1802 roku z wyposażeniem z XVIII wieku oraz dwór z XVIII wieku.



II.3.4 Góry Opawskie

Jest to niewielkie pasmo Sudetów w większości położone w Czechach. Jednak w Polsce leży kilka szczytów u stóp których znajdują się ciekawe miejscowości. Najwyższym szczytem położonym w naszym kraju jest Kopa Biskupia- 890m n.p.m. Góry te są zaliczane do jednych z najcieplejszych gór Polski, co jest niewątpliwie ich atutem. Kolejnym atutem jest flora. Znajduje się tu wiele cennych rzadko występujących roślin, np. lilia złotogłów, wiciokrzew pomorski oraz bardzo rzadko spotykany kwaśny las dębowy, w którym rosną razem sosny, brzozy i jarzębiny. Z tego względu utworzono tu Opawski Park Krajobrazowy.



Głuchołazy

Jest to bardzo stare miasto, w którym znajduje się wiele interesujących zabytków. Najokazalszym jest barokowy kościół św. Wawrzyńca, do którego wchodzimy przez najstarszy zabytek miasta- późnoromański portal. Znajduje się tu także wieża widokowa z renesansową attyką i gotyckim hełmem, z której możemy podziwiać miasto i okoliczne szczyty. Lecz Głuchołazy to nie tylko zabytkowe budowle, to także niezwykły krajobraz. Zachwycać się możemy doliną Złotego Potoku, doliną Bystrego Potoku, przełomem rzeki Białej Głuchołaskiej a także urozmaiconą fauną i florą.



Prudnik

Bardzo stare miasto, którego historia sięga początków ubiegłego tysiąclecia, posiadające wiele zabytków tj. klasztor franciszkanów, który był miejscem uwiezienia kardynała prymasa Wyszyńskiego, powstały w 1852 roku. W Prudniku wartymi obejrzenia budowlami są Wieża Zamkowa, pozostałość po średniowiecznym zamku z 1262 roku i usytuowana w zachodniej części Starego Miasta na lekkim wzniesieniu, Wieża Bramy Dolnej z 1481 roku, fragment murów z XV wieku z dwoma basztami, które były używane jako arsenał broni, ratusz miejski odbudowany po kilku pożarach 1782 roku, kolumna Maryjna wzniesiona w 1694 roku wzorowana na podobnej figurze z Lubiąża, barokowa figura św. Jana Nepomucena z 1733 roku znajdująca się na rynku, kościół parafialny o którym pierwsze wzmianki pochodzą z 1321 roku, pierwotnie drewniany i wielokrotnie przebudowywany, kościół i klasztor Bonifratrów wzniesiony w latach 1785-1787 usytuowany w zachodniej części starego miasta oraz renesansowe kamieniczki mieszczańskie.



Trzebinia

To niewielkie miasto posiadające długą historię sięgającą średniowiecza. Posiada wiele zabytków z różnych epok np. sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej, kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, w którego kaplicy znajduje się figurka Matki Boskiej Fatimskiej, Dwór Zieleniewskich, którego rodowód sięga XIII wieku posiadający charakterystyczną budowę staropolskich dworów. Interesującym miejscem jest akwen wodny Balaton, utworzony w nieczynnym wyrobisku kamieniołomu. Jest to zbiornik o pierwszej klasie czystości. Na otaczających go skałkach mogą spróbować sił amatorzy wspinaczki. Ciekawy jest też zalew Chechło, położony na skraju Puszczy Dulowskiej. Nad tym akwenem znajduje się wiele ośrodków wypoczynkowych i rekreacyjnych, wiec jest idealnym miejscem na spędzenie wolnego czasu.



II.4 Przedgórze Sudeckie

Zalicza się do niego Masyw Ślęży, Wzgórza Niemczańsko- Strzelińskie, Wzgórza Strzegomskie, Równinę Świdnicką, Obniżenie Podsudeckie, Obniżenie Otmuchowskie i Przedgórze Paczkowskie.



II.4.1 Masyw Ślęży

Jest to jedyna część Przedgórza Sudeckiego o wyraźnym charakterze górskim, masyw tworzy na mapach nieregularną literę ‘Y’. Najwyższym szczytem jest Ślęża- 718 mn.p.m. Na jej szczycie można znaleźć niedźwiedzia kamiennego ze znakiem krzyża na brzuchu- ślad kultu słowiańskiego, oraz kościół Nawiedzenia NMP z 1702 roku wybudowany na miejscu dawnego zamku. Dookoła masywu jest kilka zabytków z XIII, XIV wieku a także liczne rzeźby. Godna obejrzenia jest Sobótka, Stary Zamek Będkowice z archeologicznym rezerwatem, grodziskiem z IV wieku i kurhanowym cmentarzyskiem oraz zespół podworski, czyli pałac, kościół i budynek dawnego klasztoru cystersów we wsi Łagiewniki. Znajduje się też tu kilka rezerwatów: Łąka Sulistrowicka, Góra Radunia, Góra Ślęża, Skalna.



Sobótka

To raj dla lubiących uprawiać aktywne sporty. Każdy znajdzie tu coś dla siebie: od turystyki rowerowej, przez wspinaczkę górską, narciarstwo, nurkowanie aż po sporty lotnicze. Oprócz tego znajduje się tu kilka ciekawych zabytków. Warto przespacerować się po rynku, na którym stoi kościół św. Jakuba z XIII wieku i zajrzeć do sanktuarium św. Anny Samotrzeciej.



II.4.2 Wzgórza Niemaczańsko- Strzelińskie

To największa część wschodniej części Przedgórza, tworząca niewysokie wzgórza. Najwyższym wzniesieniem jest Gromnik o wysokości 393 m n.p.m., na szczycie którego są ruiny niemieckiego schroniska. Utworzono tu także dwa rezerwaty: Muszkowicki Las Bukowy oraz Skałki Stoleckie, w którym ochroną głównie objęte są owady.

Skałki Stoleckie- www.strzelin.pl

Strzelin

Jest to największe miasto na terenie Wzgórza Niemczańsko- Strzelińskiego, w którym znajduje się kilka ciekawych zabytków. Godny uwagi jest ratusz XIV wieku, przebudowywany kilka razy z powodu pożarów. W jego podziemiach znajdował się areszt miejski. Znajduje się tu także najstarsza budowla sakralna na Śląsku- rotunda św. Gotarda z początku XII wieku, oraz piękne kościoły: kościół Podwyższenia Krzyża z XV wieku, kościół Najświętszej Maryi Panny z XII wieku oraz dawna kaplica św. Jerzego z XIV wieku.

Henryków

Jest to niewielka wieś słynąca z najstarszego opactwa cystersów w Sudetach, powstałego w XIII wieku. W tej gotycko- romańskiej budowli najpiękniejsze są bogato zdobione, z płaskorzeźbami i figurami ławy zakonników, których zdobienie trwało ok. 150 lat. Warto też przespacerować się po parku i ogrodzie opackim. W Henrykowie spisano także w XIII wieku „Księgę Henrykowską”, cenny zabytek polskiego piśmiennictwa średniowiecznego, w której znajduje się pierwsze zdanie napisane w języku polskim.





Niemcza

Miasto to ma bardzo bogatą historię. Podobno już w VIII wieku istniał tu gród obronny o tej nazwie, a w 990 roku gród kasztelański. Gród ten wsławił się w 1017 roku, kiedy odparł atak wojsk niemieckich. W XIV wieku wybudowano tu zamek, jednak nie przetrwał on do czasów dzisiejszych. Zachowały się za to mury obronne i barokowe kamieniczki.



II.4.3 Wzgórza Strzegomskie

Jest to najniższa część Przedgórza, a najwyższy szczyt to Krzyżowa Góra -353 metry. Spacerując po tych wzgórzach, można się natknąć na kamieniołomy, w których wydobywa się granit i kaoliny, oraz na pozostałości po wydobywaniu złota. Warto przejść się pięknymi dolinami Bystrzycy, Strzegomki i Cichej Wody.

Strzegom

Wiele zabytków Strzegomia zostało zniszczonych podczas II wojny światowej m.in. kościół benedyktynek oraz większość kamieniczek na rynku. Najwięcej zachowało się budynków sakralnych. Warto zwiedzić kościół św. Piotra i Pawła- największą i najpiękniejszą budowlę gotycką na Dolnym Śląsku z wyposażeniem gotyckim, renesansowym i barokowym, gotycki kościół św. Barbary, który początkowo był synagogą, kościół i klasztor pokarmelitański Najświętszego Zbawiciela Świata i Matki Bożej Szkaplerznej, oraz gotyckie kaplice św. Antoniego i św. Jadwigi. Ze świeckich zabytków można polecić Wieżę Dziobową i fragmenty murów obronnych oraz średniowieczną Wieżę Targową na rynku.



Do najmniejszych części Przedgórza Sudeckiego należą: Równina Świdnicka, Obniżenie Podsudeckie, Obniżenie Otmuchowskie i Przedgórze Paczkowskie. Wszystkie te krainy są gęsto zaludnione i mają charakter typowo rolniczy. Jeśli chodzi o walory krajoznawcze, to nie są one już tak zachwycające jak w samych Sudetach. Natomiast jest kilka interesujących miejscowości.



Świdnica

Jedno z najstarszych miast na Dolnym Śląsku, położone na Równinie Świdnickiej. Miasto to posiada wiele zabytków. Z budowli sakralnych najsłynniejszy jest Kościół Pokoju, który wpisany jest na listę UNESCO. Godny uwagi jest także gotycki kościół św. Stanisława i Wacława, kościół św. Antoniego z XVII wieku, oraz kościół św. Józefa z XVIII wieku. Warto też obejrzeć XVI- wieczny ratusz, w którego wieży mieści się jedyne w Europie Muzeum Dawnego Kupiectwa. Godne uwagi są też fortyfikacje, oraz znajdujące się na rynku posągi św. Floriana i św. Jana Nepomucena a także Atlasa i Neptuna. Plusem tego miasta jest położenie, ponieważ z trzech stron otoczone jest Parkami Krajobrazowymi: Książańskim, Ślężańskim i Gór Sowich.



Otmuchów

Miasto położone na Obniżeniu Otmuchowskim. Istnieją tam doskonałe warunki do uprawiania niemal wszystkich sportów wodnych, dzięki obecności Jeziora Otmuchowskiego. W mieście tym jest dużo ciekawych zabytków takich jak: zamek biskupi wybudowany w XIII wieku, wielokrotnie przebudowywany, barokowy kościół z XVII wieku, posiadająca wspaniałe wnętrze. Jest on uznawany za jedną z najpiękniejszych budowli sakralnych na Śląsku. Interesujący jest także ratusz z XVI wieku, na którym znajdują się dwa zegary słoneczne także z XVI wieku, oraz herby miasta i biskupi. Godny uwagi jest też barokowy pałac, ruiny murów zamkowych, z których do naszych czasów zachowała się gotycka wieża zwana Bramą Nyską lub Bramą Wróblą z renesansową attyką, która dawniej służyła za miejskie więzienie.

Barokowy kościół parafialny

Nysa

To kolejne większe miasto leżące w Obniżeniu Otmuchowskim, w którym jest wiele wspaniałych zabytków z różnych epok. Z budowli sakralnych należy wymienić kościół św. Jakuba i Agnieszki z XII wieku, który posiada jeden z najbogatszych na Śląsku zbiór epitafiów i pomników nagrobnych, a także kościół św. Piotra i Pawła, kościół św. Anny z XVI wieku, oraz dwór i pałac biskupi z 1465 roku. W pałacu biskupim mieści się obecnie muzeum zawierające zbiory w dwóch działach: archeologii sztuki i rzemiosła artystycznego. Warto też zwiedzić Twierdzę Nysa, w której zachowało się ok. 60 % dawnych fortyfikacji i gdzie odbywają się widowiskowe pokazy bitew. Bez wątpienia jednym z walorów miasta jest Jezioro Nyskie, nad którym znajduje się wiele ośrodków wypoczynkowych.



Paczków

Miejscowość ta znajduje się na Przedgórzu Podsudeckim. Posiada wiele zabytków, m.in.: kościół św. Jana Ewangelisty powstały w I połowie XIV wieku, z renesansową attyką, który jest przykładem świątyni obronnej. Ciekawostką jest, że Paczków zwany jest „polskim Carcassonne” z powodu zachowanych średniowiecznych murów o długości 1200 i wysokości 9 metrów z basztami łupinowymi i czterema wieżami bramnymi. Warto przespacerować się rynkiem, na którym znajduje się ratusz z XVI wieku. Na jego renesansowej wieży obecnie znajduje się punkt widokowy.



II.5 Pogórze Zachodniosudeckie

Zalicza się tutaj Pogórza Izerskie, Kaczawskie i Bolkowsko- Wałbrzyskie.

II.5.1 Pogórze Izerskie

Jest rozległą częścią Pogórza Zachodniosudeckiego, której zachodnia część leży w Czechach. Na terenie Pogórza Izerskiego znajdują się 2 piękne jeziora zaporowe: w Leśnej i Złotnikach, oraz jeziora na Witce i Bobrze. Najwyższy szczyt to Wojkowa o wysokości 502 metry. W okolicach Lubania Śląskiego można natknąć się na wystające stożki wulkaniczne. Z miejscowości godne uwagi są Lwówek Śląski, w którym znajduje się przepiękny ratusz, oraz Gryfów Śląski z jego Starym Miastem i kościołem św. Jadwigi.



II.5.2 Pogórze Kaczawskie

Najwyższy szczyt to Ostrzyca Proboszczowicka- 501m n.p.m. Na terenie pogórza można znaleźć wiele stożków wulkanicznych i dużą liczbę kamieniołomów. Na jego terenie utworzony został Park Krajobrazowy Chełmy, chroniący walory przyrodnicze i kulturowe, czyli liczne grodziska, wały obronne a także pozostałości po górniczej eksploatacji. Warto także udać się do rezerwatu „Organy Wielisławskie” na górze Wielisławka- 375 m, oraz do rezerwatu „Wąwóz Myśliborski” , który utworzona głównie do ochrony skupiska paproci języcznika zwyczajnego. Będąc na pogórzu warto zajrzeć do miejscowości Jawor, w której znajduje się imponującej wielkości tzw. Kościół Pokoju, który może pomieścić aż 6000 osób.

Będąc w okolicy Wąwozu Myśliborskiego warto zajrzeć do wsi Myślibórz, w której jest piękny, neogotycki pałac wyglądem swym przypominający zameczek, który obecnie jest własnością prywatną.





II.5.3 Pogórze Bolkowsko- Wałbrzyskie

To najdalej wysunięta na południowy wschód i najmniejsza część Pogórza Zachodniosudeckiego. Jest to obszar głównie rolniczy z niewielkimi obszarami leśnymi. Główne miasta to Wałbrzych, Świebodzice i Bolków.