Rola poety i poezji - rozważ w oparciu o wybrane przykłady różnych epok

Poezja jest bardzo niedocenionym osiągnięciem człowieka, trudno określić jej miejsce wobec dokonań nauki, medycyny, czy techniki. Pozostawia również wiele wątpliwości jej rola w życiu współczesnego człowieka – młodzi ludzie niechętnie podchodzą do czytania poezji. Kojarzy im się ona jedynie z lekcją języka polskiego, a właściwie ze żmudną i przymusową analizą i interpretacją długich i skomplikowanych wierszy. Niestety system edukacji nie wprowadza żadnych rozwiązań tego problemu – szkoła nie potrafi przekonać do czytania poezji, a nawet zniechęca do niej.
"Niektórzy lubią poezję…
Nawet nie większość wszystkich, ale mniejszość.
Nie licząc szkół, gdzie się musi,
I samych poetów,
będzie tych osób chyba dwie na tysiąc"
Jednak poezja nie kończy się jedynie w szkole, są ludzie, którzy w zaciszu własnego domu lub biblioteki czytają tomiki wierszy i nie przejmują się, że jest to niemodne i przez innych wyszydzane, bo przecież, jak sugeruje nasza noblista Wisława Szymborska w wierszu Niektórzy lubią poezję, oni po prostu robią to, co lubią. Dlatego mamy dowód na to, że poezja może być czymś wyjątkowym, a jej rola znacznie istotniejsza niż mogłoby się wydawać. W przeszłości poezja była ważnym aspektem życia narodu, a szczególnie Polaków. Świadczą o tym bogate zbiory liryków i szerokie grono twórców literackich.
Pierwszą epokę, którą chciałbym przedstawić to oświecenie. Jest to okres, w którym Rzeczpospolita przeżywała ciężkie chwile. Jej upadek był nieuchronny, a było to spowodowane postawą polskiej szlachty i sarmatyzmem. Poeta, zgodnie z ideałem tamtych czasów, kierował się racjonalizmem i chciał wskazać Polakom odpowiednią drogę oraz spowodować zmianę ich postawy. Wierzył, że dzięki temu uratuje ojczyznę od upadku. Przykładem tego postępowania jest Ignacy Krasicki – czołowy przedstawiciel polskiego oświecenia. Krasicki jest autorem licznych bajek, satyr, a także poematów heroikomicznych. Ja chciałbym przeanalizować Monachomachię, która ukazuje pijaństwo, kłótliwość i lenistwo panujące wśród duchownych. Krasicki potępia mnichów za ich skłonności sprzeczne z prawdziwym posłannictwem ludzi duchownych. Autor poprzez ukazywanie negatywnych cech stara się skłonić ich do poprawy. Niestety wielu księży czuło się urażonych jego utworem i źle odczytało prawdziwe zamierzenia Krasickiego, to wywołało liczne spory, podczas których autor musiał się tłumaczyć i przedstawiać swoje prawdziwe zamierzenia. Rolę poety, jaką spełniał Krasicki możemy nazwać
nauczycielsko – moralizatorską. Za główny cel postawił sobie wskazanie Polakom ich błędów oraz zmotywować ich do zmiany. Innym przykładem utworu Krasickiego spełniającego koncepcję Poety – Nauczyciela jest bajka Ptaszki w klatce. W tym przypadku autor nie ma zamiaru ośmieszać przywar swoich rodaków. Ten na pozór błahy utwór niesie bardzo ważną refleksję: autor obawia się utraty niepodległości, której znakiem jest klatka, a dwa czyżyki to symbole młodego i starego pokolenia Polaków. Krasicki boi się, że następne pokolenie szybko pogodzi się z utratą niepodległości i nie będzie działało w walce o jej odzyskanie. Poeta gorzko pomylił się, ponieważ romantycy z całego serca, swoją zapalczywością i odwagą chcieli wolności dla swojego narodu.
Romantyzm to z całą pewnością epoka poezji – jej czołowym przedstawicielem był Adam Mickiewicz. Poezję nazwał skarbnicą pamiątek narodowych, utrwalającą i opiewającą czyny bohaterów, przechowującą historię narodu. Polska przestaje istnieć, zostaje wchłonięta przez sąsiadów. Naród wówczas popada w rozpacz, jest zniechęcony i bezsilny wobec decyzji politycznych. Potrzebował siły, która byłaby w stanie pokrzepić ból, wzbudzić wolę walki. Teraz poeta przybiera zupełnie inną postać – staje się orędownikiem i wybrańcem narodu, który jest w stanie poprowadzić go ku zwycięstwu i odzyskaniu niepodległości. Czuje się wyróżniony dzięki swojej poezji, to ona czyni go niemal równemu Bogu. Jest darem tak wielkim, że pozwala mu nawet bluźnić przeciw Stwórcy. Poeta ma pretensje do Niego, że nie chce mu dać swojej mocy, którą pragnie wykorzystać do pokonania zaborcy. Tą koncepcję poety zawarł Mickiewicz w III cz. Dziadów. Kreuje on Konrada – poetę obdarzonego niezwykłym talentem i osobowością. Konrad jest w stanie zrobić wszystko dla swojego narodu, niestety nie uzyskuje on zrozumienia w oczach swoich rodaków. Jest samotny w swoim działaniu i jednocześnie bezsilny w realizacji swoich ambitnych zamierzeń.
"Samotność – cóż po ludziach!
Czym śpiewak dla ludzi?"
Jednak Konrad nie poddaje się – nie czerpie siły z narodu, on nie jest mu potrzebny – źródłem mocy jest jego twórczość, czyli poezja. Obdarzony mocą tworzenia wypowiada Wielką Improwizację, która jest dowodem jego talentu i desperacji wobec sytuacji w jakiej znalazł się jego naród. Improwizacja jest przepełniona duchem patriotyzmu, a jednocześnie wyrazem buntu i aktem świętokradztwa wobec Boga. Poezja jest darem tak wielkim, tak potężną siłą twórczą, że czyni człowieka równego Bogu.
W duchu romantyzmu poezja powinna spełniać rolę siły, która pozwoli przezwyciężyć wszelkie przeciwności. Romantycy przypisywali różne koncepcje poezji. Jedną z nich obrazuje utwór Adama Mickiewicza – Konrad Wallenrod. W tym przypadku poezja spełnia funkcję pamięci tradycji narodowych i czynów wielkich bohaterów. Halban – stary pieśniarz nie pozwolił Konradowi zapomnieć o swojej prawdziwej ojczyźnie, gdy ten wychowywał się wśród Krzyżaków. Prócz tego poezja rozpaliła w nim nienawiść do zakonników, a także podsunęła pomysł zemsty. To właśnie piękna ballada Alphura o poświęceniu arabskiego wojownika, który udając przyjaźń, pozarażał wrogów dżumą – zawierała wzór postępowania. Poezja nakłoniła go do zemsty na Krzyżakach – wajdelota mówi: "Z tych pieśni wstanie mściciel naszych kości". Dzięki Konradowi powstało pojęcie wallenrodyzm. Oznacza ono postawę charakterystyczną do jego postępowania, czyli walkę o słuszną sprawę i stosowanie w tym celu nieetycznych i moralnie nagannych środków, takich jak kłamstwo, podstęp i zdrada. Konrada Wallenroda poprzedza cytat zaczerpnięty z dzieła Mechiavellego pt. Książe – "Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem". Bohater Mickiewicza używa lisiej chytrości, ponieważ wie, że walka lwa nie przyniosłaby żadnego rezultatu.
Romantyzm szybko zakończył się kolejnymi nieudanymi zrywami powstańczymi. Następne epoki również nie stanowiły żadnych przełomowych momentów. Jednak pozwoliły one przetrwać narodowi polskiemu i zachować mu jego tożsamość. Odzyskanie niepodległości nastąpiło w 1918 i ten rok stał się początkiem nowej epoki, która wyznaczyła nową rolę dla poety. Dotychczas musiał walczyć, a jego zadaniem było wspieranie Polaków i wzmacnianie ich morali. W dwudziestoleciu międzywojennym ojczyzna staje się wolna – oznacza to, że jego cel został osiągnięty. Tą prawdę najlepiej wyraża Antoni Słonimski w swoim wierszu Czarna wiosna. Poeci przestają pisać o ciągłej krzywdzie narodu i potrzebie walki w celu odzyskania wolności.
"Ojczyzna moja wolna, wolna…
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada."
Podmiot zrzuca płaszcz Mickiewiczowskiego Konrada, który był symbolem walki, cierpienia i przykładem dla wszystkich twórców romantycznych. Wzywa, aby zdjąć kajdany – symbol niewoli, ufa bogom – nawiązując w ten sposób do mitologii greckiej – wierzy, że pomogą Polakom podnieść się na nowo i zbudować pomyślną przyszłość wskrzeszonej ojczyźnie. Słonimski nie wie, czym powinien zająć się teraz poeta – uznaje, że pozostały mu jedynie problemy społeczne. Odpowiedź daje Kazimierz Wierzyński w Lewej kieszeni. Uważa, że poeta staje się zwykłym szarym przechodniem, niczym nie wyróżniającym się spośród tłumu innych ludzi. Poeta czuje się zabiegany, ma wiele spraw na głowie, które stara się, jak najszybciej załatwić. Żyje pośród zwykłych ludzi i nie czuje się nikim wyjątkowym, ani najważniejszym. Jest to zupełne przeciwieństwo romantycznego ideału poety – w dwudziestoleciu twórca zajmuje się swoimi sprawami. Problem ojczyzny powraca w Kwiatach polskich Juliana Tuwima, pomimo tego że utwór nawiązuje do okresu międzywojennego, powstał w latach 1940-44 na obczyźnie w Brazylii. Kwiaty polskie jest ostatnim dziełem Tuwima, można je nazwać pamiętnikiem liryczno – epickim, ponieważ ma formę poematu. To istny obrachunek poety z samym sobą, a także ukazanie istotnych i ciążących na Polsce międzywojennej problemów. Poezja to oręż, której zadaniem jest obrona przed ciążącym niebezpieczeństwem.
" Poezja! Jakie twoje imię?
Tworząca? Cóż ty tworzysz? Siebie […]
Tak w ciebie wierzę, gdy całuję,
Tak słodko męczę, gdy wątpię."
Poezja to ostatnia nadzieja dla podmiotu lirycznego, ona jako jedyna nie opuściła go. Poezja to również wyraz tęsknoty za ojczyzną, wspomnienie z dzieciństwa, wyrażenie bólu i niesprawiedliwości z powodu jej utraty.
Niestety Polacy krótko cieszą się wolnością – w 1939 roku na nasz kraj napadają Niemcy nazistowskie, pomimo bohaterskiej obrony Polska po raz kolejny staje przed obliczem utraty niepodległości. Dla poety staje się to znak do rozpoczęcia walki z okupantem, nie pogodził się z przegraną. Czołowym przedstawicielem pokolenia poetów, których twórczość przypadła na okres wojny jest Krzysztof Kamil Baczyński. W wierszu Pokolenie na początku zostało ukazane piękno obfitej i wydającej wspaniałe owoce ziemi, podmiot wskazuje nadzieję i spokój, które towarzyszyły temu obrazowi. Niestety cisza zostaje zakłócona przez wojnę – "Ogromne nieba suną z warkotem" – słychać szum samolotów, które zalegają całe niebo , niczym wielka czarna chmura. Miejsce dostatku i spokoju zajmuje teraz śmierć, strach i łzy, wszędzie leżą ciała zmarłych, a po ziemi płynie krew – tak wygląda rzeczywistość dla pokolenia Baczyńskiego. Poeta musi się teraz otrząsnąć, czas aby wziąć karabin i walczyć. Jest to koncepcja poety – żołnierza. Bezlitosne oblicze wojny karze mu codziennie stawać twarzą w twarz ze śmiercią, poeta boi się, czuje się zdesperowany i obojętny wobec swojego losu, nie liczy na lepszą przyszłość. Służba ojczyźnie jest ważniejsza niż zabawa, miłość, czy śmiech.
Koncepcje poety i poezji są tak różnorodne, jak różnorodne są epoki, w których one istniały. Poezja zawsze pełniła ważną funkcje w życiu ludzi, a w szczególności Polaków, dla których była nauczycielką i podporą na trudny okres w dziejach. Poezja rozgrzewała do walki i wskazywała prawdziwe wzory postępowania patrioty. Jej wartość dydaktyczna i moralizatorska jest niepodważalna, stanowi również dowód bogactwa kulturowego naszej ojczyzny. Z całą pewnością poeta pozostawał bardzo wyraźną jednostką spośród tłumu innych ludzi. Poeta był świadomy swojej roli i czuł się wyjątkowy, dostosowywał się do czasów, w których żył i stąd przybierał różne cele i wartości.