Patyczaki, pojęcia z biologii

1. Budowa zewnętrzna:

Ciało owadów jest wyraźnie podzielone morfologicznie i funkcjonalnie na trzy tagmy: głowę, tułów i odwłok. Głowa pokryta jest oskórkiem tworzącym puszkę głowową. Puszka złożona jest z licznych sklerytów, płytek oskórkowych połączonych szwami. Szwy dzielą puszkę na poszczególne okolice, określane na podstawie analogii z głową kręgowców. Na bokach głowy występują parzyste oczy złożone. Na stronie grzbietowej osadzone są członowane czułki, mające u poszczególnych gatunków różną budowę. Są najważniejszymi narządami zmysłów dotyku i węchu. W budowie typowego czułka wyróżnia się trzonek (scapus), nóżkę (pedicelum), oraz wieloczłonową wić (flagellum). Trzonek i nóżka są umięśnione i ruchome.
Otwór gębowy nakryty jest od przodu nieparzystym fałdem ściany głowy, zwanym wargą górną (labrum), a od tyłu wargą dolną (labium), powstałą ze zrośniętych podstawowych części szczęk II pary. Z boków ograniczją otwór gębowy żuwaczki i szczęki I pary. W skład narządów gębowych wchodzi jeszcze podgębie (hipofarynks), uwypuklenie dna jamy gębowej, położone przed wargą dolną. Aparat gębowy gryzący - ortopteroidalny. W tym typie głównym narządem służącym do pobierania i rozcinania pokarmu są żuwaczki. Mają one postać nieczłonowanych płytek uzębionych na szczycie. Pojedyncza szczęka I pary składa się z dwóch członów podstawowych: kotwiczki i pieńka, połączonych stawowato. Na pieńku osadzone są ostro zakończona żuwka wewnętrzna, bardziej tępa żuwka zewnętrzna oraz kilkuczłonowy głaszczek. Żuwka zewnętrzna i głaszczek są narządami dotyku i smaku. Druga para szczęk wykazuje taką samą budowę jak pierwsza, z tą różnicą, że jej części podstawowe (kotwiczki i pieńki) są zrośnięte i tworzą wargę dolną. W wardze dolnej można więc wyróżnić część podstawową złożoną z podbródka (zrośnięte kotwiczki), bródki (zrośnięte pieńki) i przedbródka, na którym osadzone są parzyste żuwki wewnętrzne, zewnętrzne i głaszczki. Żuwki wewnętrzne często są zrośnięte w języczek, wtedy żuwki zewnętrzne określamy jako przyjęzyczki. Tułów jest tagmą o znaczeniu lokomotorycznym, zbudowany jest zawsze z 3 segmentów: przedtułowia, śródtułowia i zatułowia. Oskórek na każdym segmencie tworzy pierścień złożony z płytki grzbietowej (tergitu, notum), dwóch bocznych (pleurów) i płytki brzusznej (sternitu). Odnóża osadzone są pomiędzy płytką dolną a płytkami bocznymi. Pojedyncza noga składa się z 5 podstawowych członów: biodra, krętarza, uda, golenia, stopy. Członem podstawowym jest biodro. Stawy główne tułowiowo-biodrowy, biodrowo-krętarzowy i udowo-goleniowy umożliwiają ruchy nogi we wszystkich płaszczyznach. Skrzydła występują często w liczbie 2 par. Osadzone są na śródtułowiu i zatułowiu. Pierwsza para skrzydeł często jest większa, druga może być zredukowana, występują również przypadki zredukowanych obu par skrzydeł. Połączenia skrzydła z segmentem tułowia jest stawowe. U nasady występują płytki stawowe, których budowa decyduje o płaszczyźnie ich poruszania. W ontogenezie skrzydła powstają jako wypuklenia ścian segmentów tułowia, do których wchodzą tchawki, nerwy i hemolimfa. W uwypukleniach komórki hipodermy rozpłaszczają się, ściany wypukleń zbliżają się do siebie, a w miejscach przebiegów nerwów i tchawek powstają żyłki. W nich krąży hemolimfa.

Odwłok zachowuje segmentację, znajduje się w nim większość narządów wegetatywnych. Postacie dojrzałe nie mają odnóży na odwłoku, ani struktur homologicznych do odnóży pełniących funkcje lokomocyjne. Natomiast odwłok może mieć przydatki płciowe i przydatki telsonowe. Przydatki płciowe (gonapofizy) występuja u samic na ósmym segmencie odwłoka. Składają się z 2-3 par walw, które otaczają otwór płciowy i razem tworzą pokładełko właściwe, służące do składania jaj. U samców przydatki płciowe są bardzo różnie wykształcone. Typowe przydatki składają się z pary gonapodów (klaspersów) występujących na dziewiątym segmencie odwłoka, służących do przytrzymywania samicy w czasie kopulacji oraz z osadzonego między mini prącia, narządu kopulacyjnego.


2. Budowa wewnętrzna:

Pokrycie ciała zbudowane jest z oskórka i naskórka.

Oskórek zasadniczo składa się z dwóch warstw: epikutikuli i prokutikuli. Epikutikula jest warstwą powierzchniową i w porównaniu z prokutikulą, cienką. Składa się z czterech warstewek:
1. cementowej, zbudowanej z lipoprotein;
2. woskowej;
3. polifenolowej;
4. zbudowanej z kutikuliny, substancji lipoproteinowej (warstwa najgłębsza).
Taka budowa nadaje epikutikuli szczególne właściwości fizjologiczne. Stanowi ona, prócz mechanicznej, chemiczną barierę dla szkodliwych czynników środowiska zewnętrznego, zabezpiecza przed bakteriami, przed wysychaniem, czy wpływem szkodliwego promieniowania. Prokutikula jest warstwą grubą i masywną. Główne jej zadanie to mechaniczne ochranianie ciała, a ponadto zakotwiczone są w niej zespoły mięśni motorycznych, które do niej dochodzą przenikając naskórek. Może ona także służyć jako rezerwuar metabolitów w okresie linienia czy głodowania. Wewnętrzne pokłady tej warstwy mogą być rozpuszczane pod wpływem enzymów i resorbowane jako pokarm. Prokutikula jest zbudowana głównie z wielocukru - chityny. Określone jej partie są wysycane substancjami białkowymi: sklerotyną, białkiem zawierającym chiton, nadające tej warstwie sztywność oraz artropodyną, substancją giętką złożoną głównie z glikoprotein. W obrębie prokutikuli można wyróżnić dwie warstwy: egzokutikulę i endokutikulę. Egzokutikula jest zesklerotyzowana, sztywna, mogą w niej występować barwniki. Pod względem budowy wewnętrznej jest bezpostaciowa. Endokutikula jest miękka i elastyczna, w większości zbudowana z artropodyny. Pod względem budowy wewnętrznej wykazuje strukturę blaszkowatą. Z niej zbudowane są połączenia między sklerytami w segmentach i członami w odnóżach. Do wnętrza ciała oskórek może się przedłużać w postaci wyrostków, zwanych apodemami albo endosternitami, służącymi jako przyczepy mięśni, ochrona narządów wewnętrznych, czy tylko służącymi do podtrzymywania narządów wewnętrznych.
Oskórek ogranicza wzrost, jest więc okresowo odrzucany i odtwarzany. Okres, w którym szkielet zewnętrzny jest odtwarzany, nazywa się linieniem lub linką. Stary odrzucony oskórek określa się jako wylinkę. Linienie zachodzi do czasu osiągnięcia dojrzałości i obejmuje wszystkie części ciała pochodzenia ektodermalnego pokryte oskórkiem. A więc linieniu podlegają, oprócz pokrycia ciała, jelito przednie i tylne, tchawki i płucotchawki oraz niektóre części dróg rodnych. Proces linienia jest regulowany poprzez działanie układu hormonalnego.

Naskórek, w porównaniu z oskórkiem, jest cienki i w związku z tym nazywa się go podskórkiem (hipodermą). Zbudowany jest z komórek kostkowych, albo z komórek cylindrycznych. Pomiędzy komórkami właściwymi występują gruczoły jedno- i wielokomórkowe, z których część jest szczególnie aktywna w okresie linienia i stąd nazywa się je gruczołami linkowymi. W naskórku występują także komórki zmysłowe, których wypustki dochodzą do oskórkowych włosków zmysłowych. Naskórek oparty jest na błonie podstawnej, która oddziela go od hemocelu. Wszystkie komórki naskórka są w różnym stopniu zaangażowane w linienie. Wyróżnia się cztery fazy w tym procesie. W pierwszej, zwanej przedlinką, pod wpływem określonych hormonów zwiększa się aktywność metaboliczna komórek naskórka, a w tym szczególnie gruczołów linienia (Versona). Wyraża się ona m.in. tym, że komórki pokrywają się mikrokosmkami. Produkowane są w tym okresie enzymy rozpuszczające endokutikulę. W drugiej fazie występuje rozmiękczenie i upłynnienie endokutikuli przez działanie enzymów proteolitycznych i chitynolitycznych, w wyniku czego zostaje oddzielony stary oskórek od hipodermy. Płyn powstały z oskórka w wyniku działania enzymów, zwany linkowym, może być częściowo wchłonięty przez organizm i zużyty do budowy nowego oskórka. W trzeciej fazie występuje produkcja substancji na nowy oskórek, a na skutek parcia tej części płynu linkowego, która nie została wchłonięta przez organizm i parcia hemolimfy wypełniającej hemocel, następuje pęknięcie starego oskórka. W czwartej fazie zachodzi twardnienie nowo powstałego oskórka. Występuje w tej fazie także deponowanie barwników. Świeżo powstały oskórek jest najczęściej bezbarwny, a w czwartej fazie ciemnieje i przyjmuje zabarwienie odpowiednie do zdeponowanych barwników.

Układ mięśniowy zbudowany jest wyłącznie z mięśni poprzecznie prążkowanych. Mięśnie tworzą zespoły trzewiowe i szkieletowe, obsługujące poszczególne narządy. Szczególnie liczne są zespoły mięśni szkieletowych, których można wyróżnić do kilku tysięcy. Szczególną zdolnością mięsni owadów jest możliwość wchodzenia w stan katalepsji, przy której toniczne skurcze mięśni umożliwiają ciału przyjęcie natychmiastowego dowolnego położenia na długi okres. Co ma znaczenie obronne, kryptyczne i spoczynkowe.

Układ nerwowy wykształcony jest jednolicie. W jego skład wchodzą 3 części: centralna, obwodowa i sympatyczna. Mózg jest trójdzielny i zawiera ośrodki kojarzeniowe oraz ciała grzybkowate.
Protocerebrum unerwia oczy, deutocerebrum czułki, a tritocerebrum wargę górną. Mózg łączy się konektywami, tworzącymi obrączkę okołoprzełykową, ze zwojem podprzełykowym, powstałym z połączenia się trzech par zwojów zarodkowych. Zwój podprzełykowy unerwia przysadki gębowe i łączy się z brzusznym łańcuchem nerwowym, wykazującym nieparzyste zwoje w każdym segmencie tułowia. W odwłoku występuje 8-11 zwojów. W skład układu sympatycznego wchodzą 3 części:
1. przełykowa, powiązana z mózgiem, która unerwia jelito przednie, środkowe, serce i związane z mózgiem ciała sercowate;
2. część składająca się z par poprzecznych nerwów w każdym zwoju łańcucha brzusznego i podłużnych łączących je gałązek, które obsługują przetchlinki;
3. część odwłokowa związana z końcowymi zwojami łańcucha brzusznego, która unerwia narządy rozrodcze i jelito tylne.
Narządy zmysłów. Budowa narządów zmysłów jest bardzo różnorodna, występują zarówno eksterioreceptory, odbierające wrażenia ze środowiska zewnętrznego, jak i proprioreceptory, reagujące na wrażenia powstające wewnątrz organizmu. Narządami odbierającymi wrażenia mechaniczne (mechanoreceptorami) są włoski czuciowe, kopułki, narządy słuchowe oraz narządy równowagi. Narządy dotykowe występują w największych liczbach na czułkach. Mają bardzo różną budowę. Ich zasadniczym składnikiem jest komórka zmysłowa lub liczne komórki zmysłowe, których dendryt lub dendryty dochodzą do podstawy oskórka.

Jama ciała wypełniona jest hemolimfą i ciałem tłuszczowym. Z ciałem tłuszczowym związane są duże komórki, zwane oenocytami, które w okresie linienia znacznie się powiększają i mają m.in. znaczenie wewnątrzwydzielnicze.

Układ pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego. Przednie i tylne wysłane są oskórkiem, środkowe pokryte jest mikrokosmkami. Jelito przednie, najczęściej zróżnicowane jest na przełyk, gardziel, wole i żołądek żujący, w którym oskórek tworzy fałdy rozdrabniające pokarm. Jelito środkowe jest proste, poskręcane, podzielone na odcinki, może mieć uchyłki.
Oddychanie odbywa się za pomocą tchawek. Układ tchawkowy składa się z przetchlinek, tchawek i tracheoli. Przetchlinki występują parami na śród- i zatułowiu oraz na odwłoku.
Przetchlinki są otworami w ścianie ciała, pod nimi znajdują się komory, zwane przedsionkami, od których odchodzą pnie tchawek. Przedsionek ma narządy zamykające przetchlinkę, złożone z mięśni i oskórkowych pręcików, za pomocą których może być regulowany przepływ powietrza. Ponadto występują urządzenia do filtrowania powietrza, np. włoski, szczecinki. Tchawki są wpukleniami ściany ciała, porozgałęzianymi i połączonymi poprzeczkami w jednolity system. Tracheole są najcieńszymi, najdalszymi częściami tchawek, bez oskórka. Są zakończone komórkami oddechowymi (gwiaździstymi), z kanałami wewnątrz; wnikają do narządów, a nawet do ich komórek, przy ich pomocy zachodzi właściwa wymiana gazów. Tracheole i kanały w komórkach oddechowych mają średnice tak niewielkie, że niemożliwa jest ich wentylacja, są więc wypełnione płynem, w którym rozpuszczają się gazy.

Układ krwionośny jest otwarty i zbudowany stosunkowo prosto, ze względu na docieranie tlenu poprzez tchawki do każdej części ciała. Serce położone w zatoce grzbietowej hemocelu, zwanej zatoką okołosercową. W kierunku głowy serce przechodzi w tętnicę, z której krew wylewa się do części głowowej hemocelu, a następnie do pozostałych przestrzeni jamy ciała. Do serca krew wraca przez ostia, których może być od 2 do 12 par. Serce połączone jest ze ścianą ciała parzystymi mięśniami skrzydlastymi, rozmieszczonymi segmentalnie po obu stronach ciała pod sercem. Krew zwana hemolimfą, złożona z osocza i hemocytów, jest najczęściej pozbawiona barwników oddechowych.

Układ wydalniczy składa się z cewek Malpighiego. Odprowadzają one z organizmu produkty przemiany związków azotowych i regulują skład jonów hemolimfy. Cewki tkwią luźno w hemolimfie jamy ciała. Ostatecznym materiałem gromadzonym w cewkach i odprowadzanym do światła jelita tylnego jest kwas moczowy. Cewki zbudowane są z jednowarstwowego nabłonka z mikrokosmkami, okrytego tkanką łączną. Poza cewkami Malpighiego, zbędne produkty metabolizmu magazynują takie struktury, jak ciało tłuszczowe i komórki osierdziowe.

Układ dokrewny. Wzrost, linienie, oraz procesy fizjologiczne u postaci dojrzałych regulowane są przez układ dokrewny. Głównymi częściami tego układu są: zespól komórek neurosekrecyjnych w mózgu, parzyste ciała sercowate, parzyste ciała przyległe i gruczoł przedtułowia. Prócz tych narządów różne inne produkują hormony, jak ciało tłuszczowe (oenocyty), gonady, czy komórki neurosekrecyjne w zwojach brzusznych.

Układ rozrodczy. Gonady są parzyste. Jajniki składają się z podjednostek, zwanych owariolami. Z nich jaj dostają się do parzystych jajowodów, które przechodzą w jajowód nieparzysty kończący się pochwą. Do pochwy u wielu samic uchodzą zbiornik nasienny i gruczoły dodatkowe, których wydzieliny służą do przyklejania jaj, do tworzenia kokonów (modliszki). Jądra u samców większości gatunków są wydłużone, workowate, plemniki dostają się z nich do parzystych nasieniowodów, łączących się we wspólny nasieniowód, kończący się kanałem wytryskowym. Występują powszechnie zbiorniki nasienia, gruczoły dodatkowe i prącia. Dymorfizm płciowy jest różnie wyrażony.
.: Słownik

Allele - geny odpowiedzialne za tę samą cechę i znajdujące się w tym samym miejscu chromosomów homologicznych (odpowiadających sobie, jednakowych w budowie); gameta (komórka rozrodcza) ma jeden allel każdego genu; geny alleliczne.

Biseksualizm - zobacz: Gynandromorfizm

Chimera - osobnik lub jego organ złożony z różnych genetycznie tkanek, powstały w wyniku spontanicznej mutacji somatycznej na wczesnym etapie jego rozwoju lub też osobnik powstały przez połączenie się dwóch odrębnych zarodków lub wymieszanie komórek między dwoma zarodkami.

Chityna - wielocukier o strukturze podobnej do celulozy, występuje głównie u zwierząt (pancerze stawonogów, w tym również owadów, uniemożliwiające im płynny wzrost; patrz linienie) oraz w ścianach komórkowych niektórych grzybów i bakterii.

Chów krewniaczy - zobacz: Chów wsobny

Chów wsobny - metoda hodowli:
1) w hodowli roślin obcopylnych używany aktualnie prawidłowy termin to kojarzenie wsobne, kilkuletnie zapylanie roślin ich własnym pyłkiem dla uzyskania homozygotycznych linii wsobnych; osobniki z tych linii dają po skrzyżowaniu pierwsze wartościowe pokolenie mieszańców o wysokim stopniu heterozji
2) w zootechnice używany aktualnie prawidłowy termin to hodowla w pokrewieństwie - kojarzenie osobników spokrewnionych; prowadzi do wzrostu homozygotyczności w potomstwie, co pozwala na utrwalenie korzystnych cech, ułatwia też wykrycie niekorzystnych genów recesywnych (osobniki z cechami przez nie warunkowanymi są z hodowli usuwane), pozwala na wykorzystanie efektu heterozji przy krzyżowaniu homozygotycznych linii; hodowlę w pokrewieństwie stosuje się w zasadzie jedynie w stadach zarodowych; ubocznym skutkiem hodowli w pokrewieństwie jest tzw. depresja inbredowa, wyrażająca się obniżeniem żywotności, płodności i plenności potomstwa.

Czułki - nitkowate lub palczaste wyrostki różnej budowy i pochodzenia, umieszczone zwykle w okolicy otworu gębowego; bogato unerwione, ruchome, pełnią funkcję narządów zmysłów, niekiedy też inne funkcje, np. oddechowe (jak u osiadłych wieloszczetów); czułki stawonogów, anteny, występują w liczbie 1 lub 2 par; ze względu na kształt wyróżnia się m.in. czułki: nitkowate (np. u straszyków), szczeciniaste, paciorkowate, pierzaste, maczugowate.

Dwupłciowość - zobacz: Gynandromorfizm

Dzieworództwo - modyfikacja rozmnażania płciowego polegająca na powstawaniu organizmu potomnego z nie zapłodnionej komórki jajowej.

Entomologia - dział zoologii, zajmujący się owadami.

Fenotyp - zespół morfologicznych, anatomicznych, fizjologicznych i biochemicznych cech organizmu żywego wykształcony w trakcie jego rozwoju osobniczego (ontogenezy), a zależny od składu genowego osobnika (genotypu) i oddziaływujących nań czynników środowiskowych. Organizmy o podobnym genotypie żyjące w różnych środowiskach mogą różnić się od siebie, a organizmy o różnych genotypach żyjące w tym samym środowisku mogą być bardzo do siebie podobne.

Gatunek - podstawowa formalna jednostka klasyfikacyjna w systematyce organizmów, podrzędna w stosunku do rodzaju; formalna nazwa każdego gatunku jest podana w języku łacińskim i składa się z pisanej z dużej litery nazwy rodzaju, do którego gatunek został zaliczony, i pisanej z małej litery nazwy gatunkowej; obejmuje wszystkie populacje, których osobniki potencjalnie mogą się ze sobą krzyżować w warunkach naturalnych i wydawać płodne potomstwo. Populacje należące do jednego gatunku oddzielone są barierami geograficznymi, których przełamanie powoduje swobodne krzyżowanie się i wymianę materiału genetycznego. Długotrwałe istnienie bariery geograficznej może jednak prowadzić do rozwoju izolacji genetycznej pomiędzy populacjami danego gatunku, a w konsekwencji do ich zróżnicowania gatunkowego (specjacja).

Gen - podstawowa jednostka dziedziczna, odcinek łańcucha DNA/RNA (kwasy nukleinowe), zawierającym pewną liczbę nukleotydów, których sekwencja stanowi informację genetyczną, warunkującą syntezę określonych białek lub cząstek kwasu RNA, co w dalszej konsekwencji w toku skomplikowanych ciągów reakcji prowadzi do wykształcenia się określonej cechy organizmu. Geny można podzielić na geny recesywne i geny dominujące. Geny recesywne w zestawieniu z odpowiadającymi im genami dominującymi (różne allele, heterozygota) nie ujawniają kodowanej przez siebie informacji.

Genotyp - zespół wszystkich genów, warunkujący właściwości dziedziczne danego organizmu. Każdy żywy organizm ma swój indywidualny zestaw genów, najczęściej różny od genotypów innych osobników tego samego gatunku. Identyczne genotypy mogą mieć tylko organizmy bliźniacze (bliźnięta jednojajowe) oraz klony choć i one mogą genetycznie różnić się nieco od siebie w wyniku mutacji i różnic genetycznych organelli komórkowych (mitochondria, plastydy). Genotyp wespół z warunkami otoczenia wpływa na wykształcenie cech zewnętrznych organizmu czyli fenotypu.

Głowa - u owadów przednia część ciała, łącząca się z tułowiem, powstała ze zrośnięcia 6 segmentów; ma kształt puszki, zaopatrzonej w przekształcone odnóża (narządy gębowe, czułki) raz oczy złożone lub proste.

Gynandromorfizm - 1) (w znaczeniu biologicznym) - u zwierząt występowanie u jednego osobnika gruczołów rozrodczych zarówno męskich, jak i żeńskich (np. u dżdżownicy) lub gruczołu obojnaczego, produkującego jaja i plemniki (np. u ślimaków); zaplemnienie jest na ogół krzyżowe, osobnik jest zapładniany przez innego osobnika i jednocześnie sam go zapładnia; w rzadkich przypadkach może zachodzić samozaplemnienie. U roślin występowanie organów płciowych męskich i żeńskich w tym samym kwiecie nazywa się obupłciowością.
2) (w znaczeniu medycznym, patologicznym) - wynika z zaburzeń genetycznych lub rozwojowych zróżnicowania cech męskich i żeńskich, cechuje się obecnością u tego samego osobnika cech zarówno męskich jak i żeńskich. Występuje dość często u rozmnażających się partenogenetycznie owadów z rzędu straszyków (np. Carausius morosus) z częstotliwością ok. 1/2000 partenogenetycznych samic. Powstały w ten sposób "samiec" jest bezpłodny (niezdolny do reprodukcji). Osobniki gynandromorficzne pojawiają się też wśród straszyków rozmnażanych płciowo. Jest to jednak zaburzenie często odmienne niż to, występujące w partenogenetycznych populacjach. Polega ono na pojawieniu się mutacji genetycznej u części komórek, na etapie wczesnego rozwoju zarodka. Powstały z takiego zarodka osobnik (chimera) może np. w połowie wyglądający jak samica, a w drugiej połowie, jak samiec (mutacja na etapie podziału zygoty).

Hemimetabolia - zobacz: Przeobrażenie niezupełne

Hermafrodytyzm - zobacz: Gynandromorfizm

Heterozja - zjawisko zwiększonej w porównaniu z formami rodzicielskimi żywotności i bujności, występujące u mieszańców między liniami wsobnymi; u roślin np. zwiększenie wysokości rośliny, liczby i rozmiarów owoców, liści, przyspieszenie rozwoju (wcześniejsze zakwitanie), zwiększenie odporności na choroby itp.; także u zwierząt heterozja polega na zwiększeniu rozmiarów i masy ciała mieszańców, ponadto na wzroście liczby potomstwa i wzmożeniu odporności; heterozja występuje tylko w pierwszym pokoleniu mieszańców i z reguły nie może być utrwalona dziedzicznie; jest wykorzystywana na dużą skalę w hodowli roślin, gł. kukurydzy.

Heterozygota - organizm zawierający w swoim genotypie różne allele tego samego genu lub większej liczby genów. Heterozygota produkuje gamety (komórki rozrodcze) o różnym składzie genetycznym, w potomstwie heterozygoty następuje wskutek tego rozszczepienie cech (zwiększona różnorodność genetyczna potomstwa).

Holometabolia - zobacz: Przeobrażenie zupełne

Homozygota - osobnik posiadający w swoim genotypie jednakowe allele jednego lub większej liczby genów. Homozygoty najczęściej powstają u osobników hodowanych w systemie chowu wsobnego np. samozapylenia rośliny. Potomstwo dwóch jednakowych homozygot jest jednolite (mała różnorodność genetyczna potomstwa) i również homozygotyczne, natomiast potomstwo dwóch różnych homozygot (o różnych homozygotycznych allelach) jest w wysokim stopniu heterozygotyczne. Stan homozygotyczności może być zjawiskiem niekorzystnym, gdy w jednym genotypie może dojść do spotkania recesywne geny letalne (powodujące śmierć na wczesnym etapie rozwoju organizmu).

Imago - dojrzała, ostateczna, doskonała postać owada stanowiąca końcowe ogniwo cyklu rozwojowego, składającego się ze stadiów - jaja, larwy, poczwarki (u owadów o przeobrażeniu zupełnym) lub jaja, larwy (owady z przeobrażeniem niezupełnym).

Inbred - zobacz: Chów wsobny

Katalepsja - stan odrętwienia ruchowego owada (powszechne wśród owadów z rzędu straszyków), polegające na zastygnięciu w jednej postawie i utrzymywaniu jej przez dłuższy czas (owad upodabnia się do otoczenia, nie reaguje na dotyk, dopiero po często nawet wielogodzinnym okresie powraca do stanu aktywności).

Kutikula - zewnętrzna warstwa ciała licznych bezkręgowców, będąca wytworem komórek nabłonka. Może mieć różną budowę w zależności od pełnionych funkcji. Pełni głównie rolę ochronną, u niektórych organizmów uczestniczy w odżywianiu, może także tworzyć szkielet, m.in. u stawonogów.

Kutykula - zobacz: Kutikula

Larwa - stadium rozwojowe wielu zwierząt, stanowiące etap przejściowy i trwające do chwili przeobrażenia w postać dorosłą. Forma larwy występuje m.in. u robaków, owadów (gąsienice, pędraki, czerwie), u skorupiaków (żywik, pływik), u żab (kijanka), u ryb, a także u koralowców (planula), jeżowców (echinopluteus), tasiemców (onkosfera, koracidium i in.). U owadów o przeobrażeniu niezupełnym (min. owady z rzędu straszyków), jako larwa określa się wszystkie stadia rozwojowe, począwszy od wyklucia się z jaja, a skończywszy na stadium nimfy, poprzedzającym postać dorosłą owada (imago).

Linienie - proces wymiany warstwy naskórka u gadów lub kutikuli, u niektórych bezkręgowców, stanowiący element procesu wzrostu zwierzęcia. Polega na zrzuceniu przez zwierzę zewnętrznej warstwy okrywającej ciało pod wpływem pewnych czynników, jak m.in. wytworzenie nowej warstwy oskórka (lub naskórka) oraz wydzielenie ze specjalnych gruczołów substancji ułatwiającej oddzielenie starej warstwy od nowej. U gadów proces linienia powtarzany jest cyklicznie w ciągu całego życia, u większości owadów (owady uskrzydlone) ma miejsce na etapie rozwoju larwalnego i jest sterowany hormonalnie.

Liściec - potoczne określenie na owady z rzędu straszyków rodziny Phyllidae; zachowaniem (katalepsja oraz rytmiczne kołysanie), budową i wyglądem do złudzenia przypominają liść (mimetyzm); całe ciało liśćca jest spłaszczone, na nogach płatowate kryzy, czułki krótkie; połączenia segmentów odwłoka oraz żyłkowanie pokryw skrzydłowych, przypominają żyłkowanie liścia; najczęściej ubarwiony w różnych odcieniach zieleni; samce liśćców w mniejszym stopniu przypominają liść: posiadają długie czułki, skrzydła lotne, a ich ciało ma budowę smuklejszą w porównaniu do szerokich samic.

Metamorfoza - zobacz: Przeobrażenie

Mimetyzm - zdolność upodabniania się wyglądem do otoczenia, zjawisko dość często występujące w świecie zwierząt (np. upodabniający się do liści liściec, czy też podobny do roślinnego pędu patyczak), dzięki któremu zwierzę zyskuje dodatkową ochronę przed wrogami naturalnymi.

Mimezja - zobacz: Mimetyzm

Mimikra - zdolność upodabniania się bezbronnych gatunków zwierząt do innych gatunków, posiadających przystosowania obronne, przez co zwierzę zyskuje dodatkową ochronę przed wrogami naturalnymi (np. upodobnienie się wyklutych straszyków australijskich Extatosoma tiaratum do mrówek z rzędu Leptomyrmex sp.).

Mutacja - jedna z form zmienności (zmienność genetyczna) u organizmów żywych. Mechanizm ten wiąże się ze spontanicznymi zmianami w kodzie DNA/RNA (kwasy nukleinowe), prowadzącymi do pojawienia się nowych, najczęściej niekorzystnych dla danego organizmu cech.

Nimfa - ostatnie stadium larwalne owadów o przeobrażeniu niezupełnym; jest to przedostatnie stadium rozwojowe, które po linieniu przekształca się bezpośrednio w imago; charakterystyczną cechą nimfy są wyraźnie wykształcone zaczątki skrzydeł, często osiągające znaczne wymiary (w wypadku, gdy imago posiada skrzydła); także druga i trzecia larwa roztoczy lub pierwsza i druga larwa pająków.

Obojnactwo - zobacz: Gynandromorfizm

Obupłciowość - zobacz: Gynandromorfizm

Odnóża - przydatki stawonogów będące narządem ruchu lub przekształcone w czułki, narządy gębowe, kopulacyjne itp.; występują po 1 parze na każdym segmencie; zależnie od funkcji ulegają modyfikacjom, np.: odnóża kroczne, chwytne, grzebne, pływne, skoczne; owady posiadają trzy pary odnóży ruchowych (nóg), po jednej parze na każdym z segmentów tułowia. Podstawowy człon nogi - biodro - mieści się zwykle we wgłębieniu tułowia, zwanym panewką biodrową. Pozostałe człony nóg są połączone z biodrem i ze sobą nawzajem stawami i noszą następujące nazwy (kolejno od nasady ku wierzchołkowi nogi): krętarz, udo, goleń i stopa. Stopa jest najczęściej rozczłonowana i zakończona parą pazurków. Rzadziej spotyka się pazurek pojedynczy lub brak pazurków (u owadów z rzędu straszyków występuje pięć członów stopy, zakończonej dwoma pazurkami i czepnej poduszeczki pomiędzy nimi). Rozróżnia się kilka typów nóg (w zależności od ich ukształtowania i funkcji): nogi bieżne (o budowie typowej, wydłużone, smukłe), pływne, skoczne (tylne, o zgrubiałych udach), chwytne (przednie), grzebne itd.

Odwłok - końcowy odcinek ciała stawonogów. Z wyjątkiem wijów, odwłok jest wyraźnie oddzielony od tułowia. Składa się przeważnie z segmentów (metameria), których liczba jest różna u poszczególnych grup stawonogów, u niektórych skorupiaków, pajęczaków i owadów występuje jedynie segmentacja zewnętrzna odwłoku. Odwłok mieści ważne narządy organizmu, jak: serce, fragment przewodu pokarmowego, narządy kopulacyjne, pokładełko (u owadów), kądziołki przędne i inne.

Oko - narząd umożliwiający widzenie otaczającego świata, będący receptorem fal elektromagnetycznych; u owadów występują oczy złożone (czasami dodatkowo występują oczy proste). Oczy złożone składają się z sześciokątnych oczek prostych, których liczba może sięgać 20 tys. (oko pojedyncze = 1 komórka = omatidium). W każdym omatidium, w którym powstaje powstaje oddzielny obraz, można wyróżnić: rogówkę, komórki stożka krystalicznego, siatkówkę, komórki pigmentowe. W środku stożka krystalicznego występuje krystaliczny pręcik światłoczuły, po bokach pigment. Owady nocne mają ruchomy pigment dzięki któremu mogą maksymalnie wykorzystać światło po każdej stronie pod każdym kątem. Owady w stosunku do człowieka mają przesunięte spektrum widzenia w stronę ultrafioletu.

Oskórek - zobacz: Kutikula

Owady /łac. Insecta/ - gromada zaliczana do typu stawonogów (Arthropoda), obejmująca ok. 75% wszystkich opisanych dotychczas gatunków zwierząt, łącznie ok. 800 tys. gatunków; owady charakteryzują się swoistą budową ciała, złożonego ze zróżnicowanej głowy, zaopatrzonej w jedną parę czułków i jedną lub więcej par oczu, tułowia, na którym znajdują się 3 pary odnóży oraz u gatunków uskrzydlonych skrzydła, i odwłoka.

Owady bezskrzydłe /łac. Apterygota/ - podgromada zaliczana do gromady owadów (Insecta), która zachowała najwięcej cech prymitywnych; osiągają drobne rozmiary, ciało pokryte miękkim i cienkim pancerzykiem chitynowym, nie posiadają skrzydeł, co stanowi w tej grupie cechę pierwotną; w procesie rozwoju podlegają zmianom nieznacznym (brak przeobrażenia); większość przedstawicieli tej grupy posiada przydatki odwłokowe, niekiedy dość charakterystyczne i przystosowane do pełnienia różnych funkcji; przedstawiciele, np. skoczogonki (Collembola), czy też należący do szczeciogonków (Thysanura) rybik cukrowy (Thermobia domestica).

Owady uskrzydlone /łac. Pterygota/ - podgromada zaliczana do gromady owadów (Insecta), obejmująca ich znaczną większość; wszystkie posiadają skrzydła bądź też - choć są bezskrzydłe - wywodzą się od form uskrzydlonych, a utrata tych organów lub zmiana ich funkcji i budowy odbyła się na drodze wtórnego przekształcenia przystosowawczego (np. twarde pokrywy u chrząszczy, czy też zupełny zanik skrzydeł u niektórych straszyków) i przechodzą przeobrażenie zupełne bądź przeobrażenie niezupełne; przydatki odwłokowe ograniczone są w tej grupie do wyrostków rylcowych i organów związanych bezpośrednio z funkcjami rozrodczymi; przedstawiciele, np. straszyki (Phasmida), motyle (Lepidoptera).

Partenogeneza - zobacz: Dzieworództwo

Patyczak - potoczna nazwa owadów z rzędu straszyków, o pałeczkowatym ciele, przypominających swoim zachowaniem (katalepsja w charakterystycznej pozie oraz rytmiczne kołysanie) i wyglądem cienkie pędy roślinne, patyki i inne obiekty o podłużnym pokroju (mimetyzm).

Phasmid Study Group - zobacz: PSG

Poczwarka - stadium rozwojowe owadów przechodzących przeobrażenie zupełne. Jest to ogniwo łączące stadium larwy ze stadium owada dorosłego (imago). Poczwarka jest nieruchoma bądź może poruszać się jedynie w niewielkim zakresie. Nie żeruje. W stadium poczwarki zachodzą skomplikowane procesy metaboliczne, w wyniku których kształtują się nowe narządy z tzw. tarcz lub płytek imaginalnych powstałych w stadium larwy z części komórek nabłonka. Liczne owady zimują w stadium poczwarki. W zależności od budowy rozróżnia się: poczwarki wolne, zdolne do poruszania się, cechujące się niezrośniętymi z powierzchnią ciała skrzydłami i kończynami (chrząszcze, błonkówki), poczwarki zamknięte, zrośnięte całkowicie z powierzchnią ciała (motyle) oraz tzw. bobówki w formie rzekomego kokonu powstałego z ostatniej, nie odrzuconej wylinki larwalnej (muchówki).

Pokładełko - narząd samic owadów służący do składania jaj. Ma zazwyczaj rurkowatą budowę, znajduje się w końcowej części odwłoka. Pokładełko może mieć rozmaite przystosowania, u niektórych owadów np. ma piłkowatą krawędź umożliwiającą wykonywanie otworów w komórkach roślin, do których składane są jaja; jako dwuczęściowy narząd występuje u niektórych straszyków służąc do umieszczania jaj na lub w konkretnym podłożu (np. Eurycantka calcarata). Z przekształconego pokładełka u żądłówek powstaje narząd, którym jest żądło.

Półprzeobrażenie - zobacz: Przeobrażenie niezupełne

Przeobrażenie - etap rozwoju zwierzęcia charakteryzujący się występowaniem młodocianych form, ulegających kolejnym przemianom, aż do przekształcenia w postać dorosłą. Występuje u bezkręgowców, płazów i ryb. U poszczególnych grup zwierząt może przybierać różne formy.

Przeobrażenie niezupełne - występuje w rozwoju owadów uskrzydlonych (podgromada Pterygota); przeobrażenie polegające na wykluciu się z jaja larwy podobnej do imago, ale pozbawionej skrzydeł i rozwiniętych narządów rozrodczych; jajo -> larwa (kilka stadiów) --> imago.

Przeobrażenie zupełne - występuje w rozwoju owadów uskrzydlonych (podgromada Pterygota); przeobrażenie polegające na wykluciu się z jaja zupełnie niepodobnej do imago larwy (często prowadzącej odmienny tryb życia, zaopatrzonej w odmienne organy /np. odnóża odwłokowe/ i przydatki, niż postać dojrzała), która przekształca się w poczwarkę; jajo -> larwa (kilka stadiów) --> poczwarka --> imago.

Przetchlinka - otwór w ścianie ciała niektórych bezkręgowców, prowadzący do tchawki.

Przydatki gębowe - u owadów odnóża otaczające otwór gębowy, który znajduje się na przedniej lub na dolnej powierzchni puszki głowowej. Tworzą one razem aparat gębowy. Aparat gębowy składa się z nieparzystej wargi górnej (jednolita płytka), pary 1-członowych żuwaczek, pary rozczłonkowanych szczęk (żuchw), zaopatrzonych w wieloczłonowe głaszczki szczękowe, oraz z wieloczłonowej wargi dolnej z parą głaszczków wargowych. Warga dolna jest właściwie jeszcze jedną parą szczęk zrośniętych ze sobą. Podstawa wargi dolnej składa się z podbródka i brody, jej zaś wewnętrzne wierzchołkowe płaty zrastają się czasami ze sobą i tworzą języczek. Taka jest budowa przydatków gębowych wchodzących w skład aparatu gębowego typu gryzącego (np. u straszyków). U wielu owadów budowa przydatków gębowych jest silnie zmieniona i tworzą one aparaty gębowe innych typów: gryząco-liżącego, kłująco-ssącego, ssącego itp. W tych przypadkach tworzą one tzw. kłujkę lub ssawkę. Czasami aparat gębowy jest niedorozwinięty i nie funkcjonuje (np. u jętek).

PSG - grupa ludzi badająca i opisująca owady z rzędu Phasmida. W jej skład wchodzą zarówno początkujący amatorzy, jak i profesjonalni entomolodzy. Obecnie zrzesza ponad 350 osób w różnym wieku z 30 krajów świata. Wydawany przez nich informator zawiera najnowsze informacje o populacjach w hodowli, wystawach, spotkaniach oraz wszelkie inne informacje dotyczące owadów. Publikowany jest dwa razy do roku (w czerwcu i grudniu).

Rozwój pośredni - zobacz: Przeobrażenie

Skrzydła - narządy lotne ptaków, nietoperzy, owadów; skrzydła owadów (owady uskrzydlone) są zbudowane z cienkiej chitynowej błonki, rozpiętej na tzw. żyłkach, czyli chitynowych listewkach, wewnątrz których biegną tchawki, naczynia i nerwy; zestawione z tułowiem za pomocą płytek chitynowych i mięśni; u większości owadów uskrzydlonych (czasami jedna z par jest zredukowana lub skrzydeł brak w ogóle) 2 pary, na II i III segmencie (śródtułowiu i zatułowiu) tułowia.

Stawonowgi /lac. Arthropoda/ - typ bezkręgowców, najliczniejszy w świecie zwierząt (ponad 1 mln gatunków opisanych), obejmujący: trylobity, skorupiaki, staroraki, pajęczaki, wije i owady; ciało dwubocznie symetryczne, zbudowane z segmentów tworzących głowotułów i odwłok (u skorupiaków i pajęczaków) lub głowę, tułów i odwłok (u owadów) albo głowę i tułów (u wijów); odnóża członowane, połączone stawowo; silnie zesklerotyzowany oskórek spełnia funkcję szkieletu zewnętrznego, dającego oparcie dobrze rozwiniętej muskulaturze (wyłącznie mięśnie poprzecznie prążkowane); układ nerwowy w najprostszym przypadku ma budowę drabinkową, u innych w postaci łańcuszka brzusznego lub parzystych zwojów połączonych pniami nerwowymi; zmysły dobrze rozwinięte, zwł. wzrok i węch; układ krwionośny otwarty, serce leży po stronie grzbietowej; narządami wydalniczymi są cewki Malpighiego bądź - przypominające metanefrydia - gruczoły czułkowe, szczękowe i biodrowe; stawonogi oddychają całą powierzchnią ciała lub skrzelami, skrzelotchawkami, tchawkami i płucami; z reguły rozdzielnopłciowe, rozwój prosty lub z przeobrażeniem; zamieszkują wszystkie środowiska, we wszystkich strefach klimatycznych; najstarsze, znane z kambru, wyodrębniły się prawdopodobnie z pierścienic.

Straszyki - potoczna nazwa owadów z rzędu straszyków, o masywnym, często pokrytym licznymi wyrostkami (kolce, kryzy) ciele, spełniajacych funkcje: maskujące (mimetyzm - upodobnienie do fragmentów roślin np. Extatosoma tiaratum wyglądający jak zaschnięty pęd z liśćmi), obronne (np. potężne kolce na ciele straszyków z rzędu Eurycantha), odstraszające (np. delikatne kolce na ciele Neohirasea maerens).

Straszyki /łac. Phasmida, Phasmidia, Phasmodea/ - owady z rzędu zaliczanego do podgromady owadów uskrzydlonych, występujące w krajach klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Cechą charakterystyczną większości straszyków jest zjawisko mimetyzmu, dzięki któremu mają one kształt gałązek, zeschłych lub zielonych liści. Wielkość straszyków waha się w granicach 3-35 cm długości. Stopy ich są pięcioczłonowe, kończyny długie, narządy gębowe typu gryzącego, liczne gatunki mają częściowo lub całkowicie zredukowane skrzydła. Straszyki żyją głównie wśród gałęzi krzewów lub drzew, nieliczne gatunki bytują na roślinach uprawnych wyrządzając szkody (żywią się częściami roślin). Częstym zjawiskiem jest wśród nich dzieworództwo, przechodzą rozwój z przeobrażeniem niezupełnym. Samice składają jaja łudząco podobne do nasion roślin, wylęgające się młode przypominają wyglądem osobniki dorosłe. Straszyki prowadzą nocny tryb życia. Znanych jest ok. 2,5 tys. gatunków, liczne hodowane bywają w terrariach. Przedstawicielami straszyków są m.in.: patyczaki, liśćce oraz formy o kształtach pośrednich, np. straszyk australijski Extatosoma tiaratum, przypominający gruby patyk z zeschłymi liśćmi.

Tchawki - system kanalików powietrznych występujący u owadów, wijów, części pajęczaków oraz u pratchawców, pełniący rolę narządów oddechowych. Rozpoczynają się otworkami zewnętrznymi, zwanymi przetchlinkami, rozgałęziają się wewnątrz ciała w coraz drobniejsze przewody, docierające do wszystkich narządów. Tchawki mają chitynową osłonkę, zapewniającą odpowiednią elastyczność ścianek. Zakończenie tchawek stanowią tzw. tracheole, które są wypełnione płynem. Wymiana gazowa następuje w drodze dyfuzji między komórkami ciała a tracheolami.

Tułów - u stawonogów odcinek ciała między głową i odwłokiem, zbudowany z różnej liczby zrosłych lub wolnych segmentów, często, np. u pajęczaków, niektórych skorupiaków, zrośnięty z głową w jednolity głowotułów; u owadów tułów składa się z trzech segmentów (przedtułowia, śródtułowia i zatułowia), z których każdy zaopatrzony jest po jednej parze odnóży; z II i III segmentu tułowia owadów uskrzydlonych wyrastają skrzydła.

Wylinka - stara odrzucana w procesie linienia kutikula stawonogów.

Nazwa łacińska Wymowa
Anisomorpha paromalus, PSG 122
Anizomorfa paramalus
Aretaon asperrimus, PSG 118 (link)
Areoton Asperrimus
Carausius morosus, PSG 1
Karausius morosus
Eurycantha calcarata, PSG 23
Eurykanta kalkarata
Eurycantha calcarata ssp., PSG 44
Eurykanta kalkarata ssp.
Extatosoma tiaratum, PSG 9
Ekstatosoma tieratum
Heteropteryx dilatata, PSG 18
Heteropteryks dilatata
Lonchodes brevipes, PSG 19
Lonkodes brewipes
Medauroidea extradentata, PSG 5
Medauroidea ekstradentata
Neohirasea maerens, PSG 173 (link)
Neolirasea merens
Oreophoetes peruana, PSG 84 (link)
Oreofetes peruana
Phasma gigas, PSG 190 (link)
Fasma gigas
Phyllium bioculatum, PSG 10
Filium biokulatum
Pseudophasma acanthonota, PSG 189 (link)
Pseudofasma akantonota
Pseudophasma rufipes, PSG 85 (link)
Pseudofasma rufipes
Ramulus sp., PSG 144
Ramulus species
Ramulus thaii, PSG 22
Ramulus taii
Rhaphiderus scabrosus, PSG 82 (link)
Rafiderus skabrosus
Sipyloidea sipylus, PSG 4
Sipyloidea pipylus
Sungaya inexpectata, PSG 195 (link)
Sungaja inekspektata


pisownia polska wymowa
c przed e, i, ae, oe c
c przed a, o, u i spółgłoskami k
ae e
oe e
v w
ti ti
sua swa (sfa)
ph f
gu gw
i przed spółgłoskami i
i przed samogłoskami j
y przed spółgłoskami y
y przed samogłoskami j



Są takie przypadki, kiedy dyftong oe czyta się jak o-e. Tak jak poeta.

Skróty:
• Sp. [cpecies] - zwyczajny


Apollo17 podczas swojego lotu na Księżyc w grudniu 1972 miał na pokładzie patyczaka indyjskiego w ramach eksperymentu Biostack II.


Podobno patyczak zjada w ciągu swego życia 20 razy więcej pokarmu niż sam waży.


Większość straszyków zaczyna "tańczyć" gdy włączysz muzykę. Muzyka powoduje wibracje, na które patyczaki reagują.


Niektóre straszyki, na przykład Haaniella dehaanii, potrzebują wody w otwartym naczyniu. Nie zdziw się, gdy zobaczysz swojego owada z głową zanurzoną w wodzie - oddycha tchawkami, więc możemy być spokojni o naszego ulubieńca. Mała kąpiel mu nie zaszkodzi.


Największy zanotowany okaz patyczaka, licząc z przednimi nogami, osiągnął wielkość 55,5cm. Była to samica Phobaeticus serratipes.

Na Barbados drukuje się znaczki z wizerunkiem patyczaka
Patyczaki mają niesamowitą zdolność upodabniania się gałązek. Może gałąź okaże się owadem?

Anisomorpha sp. są zazwyczaj łagodne, ale w warunkach zagrożenia mogą pryskać substancją, która powoduje tymczasową ślepotę - nie zbliżaj się do nich bez gogli. ;-)
PSG - Phasmid Study Group

Jest to grupa ludzi badająca i opisująca owady z rzędu Phasmodea. W jej skład wchodzą zarówno początkujący amatorzy, jak i profesjonalni entomolodzy. Obecnie zrzesza ponad 2500 osób w różnym wieku z 30 krajów świata. Wydawany przez nich informator zawiera najnowsze informacje o populacjach w hodowli, wystawach, spotkaniach oraz wszelkie inne informacje dotyczące owadów. Publikowany jest dwa razy do roku (w czerwcu i grudniu).

Obecnie członkowie hodują 70 gatunków i co roku liczba ta wzrasta. Wiele z nich jest niedostępnych na światowych giełdach. Członkowie posiadający taki gatunek są zobligowani do nierozprzestrzeniania danego gatunku poza osoby z PSG. Wymianę doświadczeń pomiędzy członkami ułatwiają spotkania (dwa razy w roku), najczęściej odbywają się one w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie.

Jeśli chcesz zostać członkiem PSG napisz na niżej podany adres. Cena członkostwa za rok 2003 dla osoby z Polski to £9,00.

Treasurer/Membership Secretary
Paul Brock (Tel. 01753 579447)
"Papillon", 40 Thorndike Road,
Slough, Berks SL2 1SR.
United Kingdom

Strona PSG: www.stickinsect.org.uk

http://www.phasmids.prv.pl - język: polski, angielski

HODOWLA
Informacje ogólne

1. Z czego zrobić?
Najlepiej użyć do wykonania terrarium szklanego akwarium. Kształt nie jest ważny, równie dobrze może to być szklana kula jak i zwykłe szcześcienne. Może to być także większy słoik. Takie rozwiązanie jest bardzo dobre dla małych owadów. Jeśli chodzi o rozmiar, to nie może być ono za duże, ponieważ to utrudniałoby naszym owadom znajdowanie pokarmu. W sklepach zoologicznych możemy także dostać plastikowe pojemniki z przykryciem na górze. Powiem szczerze, że jest to bardzo dobre rozwiązanie - po pierwsze można je dostać w niezbyt dużych rozmiarach, po drugie takie naczynie jest bezpieczne, bo nawet gdy spadnie z dużej wysokości nie potłucze się, po trzecie zabezpieczenie przed ucieczką naszych podopiecznych jest już "w zestawie" i nie musimy się o to martwić. Jeżeli jednak wybierzecie szklany pojemnik to trzeba wierzch przykryć kawałkiem firanki lub gazy i albo zakładamy na materiał gumkę recepturkę, albo w przypadku gdy gumka okaże się za mała obwiązujemy sznurkiem. Nie jest to aż takie konieczne, ale gdy robaczki są większe to mogą spaść razem z firanką lub gazą na dół.

Jeszcze mała uwaga, co do gazy. Zdarzały się przypadki, że ten materiał był przegryzany przez owady, dlatego trzeba uważać. Osobiście polecam firankę z jakimś większymi dziurkami (takimi, aby były mniejsze od robaczków, co zapobiegnie ich ucieczce). Ułatwi to wentylacje, a jest ona ważna aby terrarium, a zwłaszcza jego zawartość nie pleśniała.

2. Co w środku?
Na samym dnie najlepiej położyć papierowy ręcznik lub chusteczki higieniczne. Układamy dwie-trzy warstwy ręczników. Jest to chyba najłatwiejszy, a zarazem bardzo dobry sposób. Można też na dno pojemnika wysypać kilka centymetrów torfu lub włókniny kokosowej (do kupienia w sklepach ogrodniczych). Wszystkie te zabiegi mają na celu zapewnienie wilgotności, która jest ważna w przypadku hodowli patyczaków, straszyków i liśćców. Oczywiście do naczynia wsadzamy gałązki. Gatunek drzewa lub krzewu, z którego będziemy mieli gałązki nie jest ważny, ale dobrze by były one wysuszone. Na dnie wstawiamy mały słoiczek, z dziurkami w dekielku, który wypełniamy wodą. W dziurki będziemy wstawiali gałązki z liśćmi, a woda zapewni im dłuższą świeżość.

3. Inne informacje

Terrarium trzeba spryskiwać dwa razy dziennie (rano i wieczorem) wodą o temperaturze pokojowej. Do spryskiwania używamy zwykłego spryskiwacza do kwiatów. Jednak musimy uważać, aby rozpylacz ten nie był wcześniej używany do rozpylania wody z nawozem lub co gorsza z środkami do zwalczania owadów. Resztki takich substancji pozostają w spryskiwaczu,

rys. Adam Popiel
a skutki przedostania się ich do środowiska w którym żyją owady może mieć katastrofalne skutki.
Niekiedy wymagana jest dobra wentylacja terrarium. Możemy ją zapewnić tworząc otwory wentylacyjne na prostopadłych do siebie ściankach terrarium (patrz fotka).


Jakie terrarium dla jakich owadów?

Patyczaki - Rozłożyste patyki, cienkie dla małych i grubsze dla dużych owadów. Muszą wystawać wysoko ponad podłoże. Błędem jest umieszczanie patyków, które wystają tylko na kilka centymetrów ponad podłoże.

Straszyki - Grube konary zaczepione wysoko w terrarium. Owad musi swobodnie z nich zwisać. Konar powinien być umieszczony równolegle do dna terrarium. Konary nie powinny leżeć na ziemi! Niektóre gatunki straszyków wymagają kryjówek.

Liśćce - Ze względu na wrażliwość liśćców na pleśń nie stosujemy samej włókniny kokosowej, ani samego torfu. Dobrym połączeniem jest włóknina kokosowa i gruba warstwa ligniny, którą kładziemy na włókninę lub sama lignina. W przeciwieństwie do ręczników papierowych lignina hamuje rozwój niepożądanych grzybów w terrarium. Wymagane zróżnicowanie wilgotności.


Warunki dla wybranych gatunków

Anisomorpha paromalus
straszyk plujący niska wilgotność 30-50%, temp. 20-25st.C, kryjówki np. z kory
Aretaon asperrimus
straszyk rogaty wysoka wilgotność 70%-90%, temp. 22-25st.C, potrzebne kryjówki i bardzo dobra wentylacja
Carausius morosus
patyczak indyjski wytrzymały na zmiany, wilgotność może się wahać 30%-80%, temp. 14-32st.C, porozkładane patyki, [zobacz zdjęcie]

Epideres nolimetangere
straszyk NDM wilgotność 60%-80% (nie więcej), temp. 22-25st.C (max 27st.C), kryjówki z kory
Eurycantha calcarata
straszyk nowogwinejski średniowysoka wilgotność 60%-80%, temp. 20-28st.C, konieczne kryjówki np. z kory, warstwa torfu ok. 5-7cm, [zobacz zdjęcie]

Extatosoma tiaratum
straszyk australijski średniowysoka wilgotność 60%-80%, temp. 20-25st.C, zawieszone konary, [zobacz zdjęcie]

Heteropteryx dilatata
straszyk olbrzymi wysoka wilgotność 70%-80%, temp. 20-25st.C, konieczna warstwa torfu min. 8cm
Medauroidea extradentata
patyczak rogaty bez wymagań wilgotności, temp. 17-23st.C, wystające ponad podłoże patyki
Oreophoetes peruana
patyczak peruwiański średniowysoka wilgotność 60%-80%, niska temp. 15-22st.C
Phobaeticus serratipes
patyczak gigant wilgotność 60%-80%, temp. 22-25st.C, patyki, miejsce słoneczne, terrarium min. 90cm wysokości
Phyllium bioculatum
liściec dwuoki wysoka wilgotność 70%-90% w jednym końcu terrarium, nieco niższa 40-60% w drugim, temp. stała 25st.C, liście w terrarium, [zobacz zdjęcie]

Pseudophasma rufipes
wilgotność 40%-60%, temp. 20-22st.C, duże terrarium umożliwia tym owadom aktywny lot
.: Inkubator
Etap pierwszy.
1. przygotuj:
- 5-litrową butelkę po wodzie mineralnej; najlepiej postarać się o butelkę z nierównymi ściankami, w przypadku butelki o gładkich ściankach będzie kłopot zamocowaniem sznurka (może się ześlizgiwać z butelki)
- taśmę klejącą
- dwa kawałki sznurka
- kawałek firanki
- nożyczki
- zszywacz
- mały drucik
Etap drugi.
1. równo(!) przetnij butelkę w dwóch miejscach: na 1/3 wysokości oraz na szczycie; powstaną trzy części (czI - część dolna, czII - część środkowa, czIII - część górna); średnica szczytowej części (czIII) powinna być nieznacznie mniejsza od średnicy części dolnej (czI)

2. środkowa część butelki (czII) nie będzie już potrzebna
Etap trzeci.
1. nałóż firankę na dolną część (czI) i obwiąż ją dookoła pierwszym sznurkiem

2. mniejszy kawałek firanki przyklej (tuż przy gwincie) taśmą klejącą do wewnętrznej strony czIII
Etap czwarty.
1. przywiąż drugi sznurek do sznurka pierwszego (przy boku czI)

2. zawiń dwa razy drugi sznurek dookoła gwinta butelki

3. wolny koniec zamocujesz do zaczepu umieszczonego naprzeciwko miejsca przywiązania początku drugiego sznurka (supełek po jednej stronie, zaczep po drugiej)
Etap piąty.
1. umocuj drucik w miejscu zaczepu; uformuj go w owal tak, aby pierwszy sznurek przechodził przez środek drucikowego owala

2. zszywacz uformuj tak, aby po obu jego końcach były haczyki

3. jeden koniec zszywacza umocuj do wolnego końca drugiego sznurka

4. jedna strona drugiego sznurka będzie przywiązana do sznurka pierwszego wzełkiem, a na drugim końcu drugiego sznurka będzie haczyk
Etap szósty.
1. wlej wodę do czI (do wysokości 2/3 czI)

2. połóż jaja na firance przymocowanej pierwszym sznurkiem do czI

3. zawiń dwa razy drugi sznurek wokół gwinta i zaczep haczyk o owal z drucika

4. inkubator gotowy :)
Wilgotność w inkubatorze możesz regulować odkręcając (odkładając na bok) nakrętkę lub zakręcając nakrętkę. Nawet po zakręceniu czIII jest obieg powietrza w inkubatorze ze względu na różnice w średnicach czI oraz czIII (powietrze przechodzi od spodu przez siatkę). Gdy obawiasz się, że owady po wykluciu mogą przejść przez oczka firanki połóż na firance gazę.
Gdy trzymasz jaja łatwo podatne na pleśń (jaja P.serratipes, M.extradentata) warto położyć na firance cienką warstwę ligniny i odkręcić nakrętkę. Nieznaczny spadek wilgotności nie wpłynie negatywnie na jaja.

Powodzenia w konstrukcji. :)
Dobrym sposobem jest również umieszczenie nawilżacza powietrza
w akwarium przykrytym szybą. Efekt końcowy widać na zdjęciu.

Nawilżacz powietrza

Niektóre gatunki (np. Phyllium sp.) wymagają bardzo wysokiej i stałej wilgotnści. Można ją zapewnić regularnie i często spryskując ścianki terrarium. Pewnym rozwiązaniem jest też kupno drogiego sprzętu do nawilżania potwietrza, tworzącego "mgiełkę". Poniżej przedstawiam jak w prosty domowy sposób można zrobić nawilżacz powietrza dla wymagających gatunków straszyków.

Etap pierwszy.
1. przygotuj:
- 5-litrową butelkę po wodzie mineralnej
- taśmę samowulkanizującą (lub klejącą)
- grzałkę akwarystyczną 15 lub 20 Watt
- małe przyssawki, powinny być dostarczone z grzałką
- kawałek firanki
- nożyczki
Etap drugi.
1. wytnij otwór w jednym boku butelki

2. zamocuj grzałkę do przeciwległego boku butelki
Etap trzeci.
1. zakryj wycięty otwór przymocując firankę taśmą samowulkanizacyjną (lub klejącą)

2. taśma po pewnym czasie może się odklejać, więc zabezpiecz owady przez przyklejeniem się do taśmy: do wewnętrznej (klejącej) części taśmy przymocuj kawałek folii - strzałki wskazują miesce przylepienia folii


Etap czwarty.
1. przenieś nawilżacz do terrarium i umieść go w rogu

2. nalej wodę do butelki

3. podłącz grzałkę
Nawilżacz nie tylko zwilża powietrze, ale też podgrzewa terrarium. Wilgotność i temperaturę można regulować przez przykrywanie części terrarium szybą.

Powodzenia w konstrukcji. :)
Poniżej jest przedstawione zestawienie roślin, które mogą stanowić pokarm dla straszyków. Niektóre owady można przyzwyczaić do danego pożywienia, inne mogą jeść tylko konkretną roślinę. Roślina, z której bierzemy liście nie może być pryskana, ani nawożona związkami chemicznymi (dotyczy to szczególnie roślin doniczkowych oraz krzewów).

Pokarm zalecany - jest jedzony przez straszyki, pokarm bezpieczny dla owadów
Pokarm ryzykowny - może spowodować śmierć owadów, choć niektórzy hodowcy z powodzeniem go stosują; dla niektórych owadów stanowi doskonały pokarm, dla innych może być śmiertelny
Pokarm testowany - pokarm testowany przez hodowców, początkowe wyniki są obiecujące, jednak ostateczna decyzja wymaga dalszych doświadczeń

Pamiętaj o dokładnym umyciu liści przed ich podaniem!
Łodygę z liśćmi dobrze jest włożyć do zakręconego słoika z wodą. W nakrętce robimy dziurę, przez którą wkładamy łodygę. W ten sposób utrzymamy dłużej świeżość liści oraz zapobiegniemy topieniu się owadów. Nadgniłe liście należy natychmiast usunąć z terrarium.
Przed nadejściem zimy powinno się zamrozić liście. Owadom można podawać liście rozmrożone.

Pokarm zalecany Pokarm ryzykowny Pokarm testowany
• liście jeżyny
• liście maliny
• liście truskawki
• liście różanecznika
• liście ligustru
• liście dębu
• liście porzeczki
• liście paproci • liście bluszczu
• liście róży
• liście trzykrotki
• sałata
• natka pietruszki • liście melisy
• liście lipy
• owoce jabłoni
• liście ognika szkarłatnego



jeżyna
Rubus sp. Spotykana w lasach, parkach, ogrodach. Wystepuje odmiana zimozielona, liście należy odkopać spod śniegu. Polecana dla większości gatunków.
malina
Rubus sp. Spotykana w lasach, parkach, ogrodach. Polecana dla większości gatunków.
truskawka
Fragaria sp. Hodowana w większości ogrodów, często ma liście do późnej zimy.
różanecznik
Rhododendron sp. Pięknie kwitnąca roślina ogrodowa, niektóre gatunki są zimozielone. Polecany dla Rhaphiderus sp.
ligustr
Ligustrum sp. Często spotykany w parkach, w ogrodach zasadzany jako żywopłot. Trzyma liście do późnej zimy. Polecany dla Malacomorpha sp. i Anisomorpha sp.
dąb
Quercus sp. Znane wszystkim drzewo. Ze względu na skórzaste liście nie nadaje się dla młodych patyczaków.
porzeczka
Ribes sp. Krzew pospolicie występujący w ogrodach.
paproć
Pteropsida Polecana szczególnie dla Oreophoetes sp.
bluszcz
Hedera sp. Roślina zimozielona. Nie jest trujący dla patyczaków. Znane są jednak przypadki padnięcia owadów E. tiaratum po nakarmieniu bluszczem. Wśród wielu gatunków najczęściej poleca się bluszcz pospolity /Hedera helix/.
róża
Rosa sp. Pokarm ryzykowny, ze względu iż często roślina ta bywa pryskana.
trzykrotka
Tradescantia sp. Spośród wielu gatunków trzykrotek należy podawać takie, których liście nie posiadają włosków.
sałata
Lactuca sp. Nie wolno podawać jej gatunkom Phyllium sp. oraz E. tiaratum. W miarę możliwości podawaj sałatę z zaufanego źródła (nie pryskaną).
pietruszka
Petroselinum sp. Są różne opinie na temat bezpieczeństwa tego pokarmu. Znane są przypadki padnięcia nawet najbardziej odpornych patyczaków po nakarmieniu natką pietruszki.
melisa
Melissa sp. Bylina często używana jako przyprawa. Testowana z pozytywnym wynikiem na A.asperrimus, C. morosus, Ramulus sp. PSG 144, S.spiylus oraz na M.extradentata.
lipa
Tilia sp. Testowana z pozytywnym wynikiem na C. morosus.
jabłoń
Malus sp. Owoce testowane z pozytywnym wynikiem na C. morosus.
ognik szkarłatny
Pyracantha sp. Krzew spotykany w ogrodach. Stanowi dobry pokarm dla H. dilatata.


1. Zbieranie jajeczek
Duże jaja można przenosić delikatnie pęsetką. Aby przenieść małe jajo nie narażając je na zgniecenie mocno zwilżamy kawałek chusteczki higienicznej, chwytamy mokrą chusteczkę pęsetką i dotykamy chusteczką jaja. Przyczepi się ono pod wpływem wody do chusteczki i w ten sposób bezpiecznie przenosimy jajeczka. Wyjątkowo wrażliwe są jaja Oreophoetes peruana oraz Ramulus sp.

2. Inwazja owadów
Gdy wiesz, że nie będziesz w stanie wykarmić zbyt wielu owadów usuwaj nadmiar jajeczek, aby w przyszłości nie mieć inwazji głodnych patyczaków. Możesz naturalnie jaja odsprzedać innym hodowcom. Jednak zawsze lepiej jest zlikwidować jaja niż patrzeć jak owad pada z braku dostatecznej ilości pożywienia.

3. Pleśń na jajeczkach
Duże jaja o twardej skorupie oczyść z pleśni ręką lub bardzo miękką szmatką, jaja delikatne wyrzuć, gdyż nie będziesz w stanie ich doczyścić, a ich pozostawienie grozi rozprzestrzenianiem się pleśni.
4. Patyczak utknął w jaju
Jeśli do nogi patyczaka jest przyczepione jajo, nanieś kroplę wody na miejsce sklejenia nogi i jaja. Po minucie delikatnie, pęsetką, wysuń nogę z jaja. Powinno się udać!

5. Utrata nogi
Jeśli owad jest mały, noga całkowicie odrośnie po około trzech wylinkach. Większość straszyków przeżywa nawet po utracie dwóch nóg. Im więcej nóg straci owad tym mniejsze szanse, że dożyje następnej wylinki.

6. Powykręcane nogi
Tuż po wykluciu z jaja patyczaki często mają powykręcane nogi, to normalne, po kilku dniach nogi się rozprostują, a po pierwszej wylince nogi będą w pełni zdrowe.

7. Wykluł się straszyk, ale nic nie je
To normalne. Odczekaj dwa dni, a na pewno zauważysz jak zacznie jeść.

8. Kupiłem patyczaka, nie chce jeść
Patyczaki często przyzwyczajają się do konkretnego pokarmu. Spytaj się osoby od której kupiłeś owada czym je karmił. W pierwszych dniach podawaj dokładnie to samo, potem podsuwaj inny pokarm, którego masz pod dostatkiem.

9. Młode owady terrarium
Staraj się nie trzymać młodych owadów w dużym terrarium. Będą miały problem ze znalezieniem pożywienia. Przenieś je do małego pojemnika, np. do słoika.

10. Jak rozpoznać nadchodzącą wylinkę
Patyczaki przed przystąpieniem do wylinki przestają się odżywiać. Okres postu może trwać kilka dni - chodzi o to, aby opróżnić układ pokarmowy z resztek pożywienia, gdyż część wyściółki przewodu pokarmowemu w czasie wylinki też ulega wymianie.

Występujące objawy nadchodzącej wylinki:
- patyczak przez parę dni nie rusza się z jednego miejsca; parę godzin przed wylinką zaczyna intensywnie się poruszać, starając się znaleźć dogodne miejsce do przeprowadzenia procesu linienia,
- patrząc na patyczaka pod światło (pod odpowiednim kątem) wydaje się on być przeźroczysty (opróżniony przewód pokarmowy),
- ogólnie patyczak wygląda na dobrze wykarmionego, grubego; szczególnie miejsce pomiędzy pierwszymi, a środkowymi odnóżami wygląda na wypełnione pożywieniem, chociaż patrząc pod światło nie widać tam żadnego cienia,
- kilka godzin przed samą wylinką patyczak staje się miękki i zmienia barwę na bardziej matową, jest to skutek utworzenia się nowego pancerza pod starym.

Objawy przejścia wylinki:
- patyczak z małego grubaska nagle staje się większą chudzinką, :)
- nabiera żywszych, jaśniejszych kolorów,
- zwiększa się jego aktywność ruchowa i chęć przyjmowania pokarmu,
- czasami można zauważyć zrzuconą wylinkę, o ile patyczak jej nie zjadł,
- jeśli patyczak był pozbawiony nogi lub czułka, to po wylince może się okazać, że mu odrosły lub pojawił się kikut, z którego będzie noga po następnej wylince.


11. Różne gatunki w jednym terrarium
Niektóre straszyki możesz hodować w jednym terrarium, inne należy hodować osobno. Razem trzymaj owady o podobnych wymaganiach i masie ciała, pamiętaj o zapewnieniu pożywienia. Osobno trzymaj gatunki: Eurycantha sp., Anisomorpha sp. W jednym terrarium nie powinny się znaleźć delikatne gatunki (np. Ramulus thai