Zabytki Torunia

„RATUSZ STAROMIEJSKI”
Pierwszy gmach wzniesiono w 1259 roku. Był to piętrowy dom kupiecki z sukiennicami i siedzibą władz. W 1385 roku podwyższono wieżę do 40 metrów. Wielki Mistrz Konrad Wallenrod w 1393 roku wydał zezwolenie na zburzenie starych zabudowań ratusza i wzniesienie nowych. Nowy czworoboczny gmach wybudowany został około 1399 roku. Był on siedzibą władz miejskich i sądowych, domu kupieckiego, kramów, ław piekarskich, wagi i budy. W piwnicach znajdowały się magazyny wina i piwa z wyszynkiem. Ratusz zbudowany został na planie prostokąta z dziedzińcem pośrodku, był o jedno piętro niższy niż obecnie. Wspaniała gotycka architektura przypominała sukiennice i hale targowe w Brugii, Gandawie czy Ypres z którymi Toruń utrzymywał w średniowieczu silne kontakty. W trakcie przebudowy budynku w 1602 i 1603 roku dodano drugie piętro i przebudowano wnętrza. Cała przebudowa była w stylu renesansu niderlandzkiego. Niestety tak piękny gmach spłonął razem ze zbiorami dzieł sztuki, archiwum i biblioteką w czasie oblężenia miasta przez Szwedów w 1703 roku. Na nowo odbudowany został w latach 1722-1737, lecz nie odzyskał już dawnej świetności. W XIX wieku większą część ratusza zajęła administracja miejska, mimo to w 1901 roku wydzielono dwie sale dla zbiorów Muzeum Miejskiego. Cały ratusz dopiero w 1958 roku przeznaczony został na cele muzealne. Wtedy też rozpoczęto zakończoną w 1964 roku renowację, przywracając ratuszowi jego dawny charakter. Obecnie w ratuszu prezentuje swoje zbiory Muzeum Okręgowe.

„POMNIK MIKOŁAJA KOPERNIKA”
Przedstawia wielkiego astronoma, twórcę teorii heliocentrycznej, odzianego w togę profesorską, trzymającego w lewej ręce sferę armilarną a palcem prawej dłoni wskazującego niebo. Napis w języku łacińskim wyryty na pomniku głosi „ Nicolaus Copernicus Thorunensis. Terrae motor, Solis Caelique stator „ - Mikołaj Kopernik toruńczyk. Ruszył Ziemię, wstrzymał Słońce i Niebo . Twórcą napisu był Rudolf Brohm profesor gimnazjum toruńskiego. Pomnik wykonał berliński rzeźbiarz Fryderyk Chrystian Tieck. Odsłonięty został 25 października 1853 roku. Wzniesienie pomnika proponował już ksiażę Józef Aleksander Jabłonowski w 1765 roku, ale ufundowanego popiersia nie zaakceptowała rada miejska. Dopiero zawiązany w 1839 roku komitet doprowadził do powstania pomnika.

„BRAMA ŻEGLARSKA”
Wybudowana w XIV wieku, prowadziła na przedmieście portowe. W owej bramie witano przybywających do miasta Monarchów Polskich. Ulicę Żeglarską prowadzącą do bramy czasami zwano też „Szlakiem Królewskim". Wielokrotnie przebudowywana swoje obronne znaczenie utraciła w 1703 roku po zdobyciu miasta przez Szwedów. Pod koniec XVIII wieku mieściło się w niej wwięzienie, a w XIX przeznaczono ją na mieszkania.

„BRAMA MOSTOWA"
Zbudowana w 1432 roku przez Hansa Gotlanda w odróżnieniu o innych bram otrzymała zaokrąglone kształty. Bramą Mostową zwaną także promową wjeżdżali do miasta kupcy z Kujaw, Wielkopolski i Śląska. Prowadziła do dogodnej przeprawy przez Wisłę, najpierw promowej, potem stałym mostem zbudowanym w latach 1497-ięzienie, a w XIX przeznaczono ją na mieszkania.

„BRAMA KLASZTORNA”
Wybudowana w pierwszej połowie XIV wieku brama typu flandryjskiego. Po wojnie ze Szwedami w 1629 roku utraciła swoje znaczenie obronne na rzecz nowo wybudowanych fortyfikacji. W wieku XIX bramę przebudowano i zaczęła ona pełnić funkcje mieszkalne.

„DWÓR ARTUSA”
Neorenesansowy gmach powstały w latach 1889-1891. Jego architektem był Rudolf Schmidt. Przedstawiony na zdjęciu gmach powstał na miejscu rozebranego w 1802 roku, z powodu złego stanu technicznego pierwszego Dworu Artusa. Powstały w 1386 roku gmach był od początku centrum życia towarzyskiego bogatych mieszczan. Swą nazwę zawdzięczał bractwu Św. Jerzego zwanemu potocznie „Bractwem Artusowym", które istniało ono w Toruniu od 1311r. do 1842r. Zadaniem bractwa było pielęgnowanie życia religijnego, towarzyskiego i społecznego. W sali reprezentacyjnej Dworu Artusa odbywały się ważniejsze uroczystości miejskie i państwowe. Gruntowne renowacje z lat 1625-1626 i 1701 roku nadały gmachowi nowego blasku. Po rozwiązaniu bractwa Św. Jerzego gmach nadal pełnił ważną rolę w życiu kulturalnym i towarzyskim miasta.

„KRZYWA WIERZA”
Zbudowana na przełomie XIII i XIV wieku baszta obronna swoją nazwę zawdzięczała odchyleniu od pionu około 140 cm. Odchylenie to powstało na skutek przesunięcia się gliniastego podłoża. Początkowo była to wieża mająca tylko trzy ściany wysokości ponad 15 metrów. W XVIII wieku wieża przestała pełnić funkcję obronną i wówczas dobudowano czwartą ścianę przekształcając ją w karcer dla kobiet. W 1826 roku przebudowano ją na kuźnię i mieszkanie dla rusznikarza, a potem całkowicie na mieszkania.

„DOM KOPERNIKA”
Miejsce narodzin Mikołaja Kopernika nie jest do końca ustalone najprawdopodobniej jest nią kamienica nr 15 przy ul. Kopernika. Dawniej uważano, że jest to kamienica nr 17, dlatego Muzeum Mikołaja Kopernika znajduje się w tych dwóch kamienicach. Jedna z nich była zamieszkana przez rodzinę Koperników od 1464 roku. Około 1480 roku rodzina wielkiego astronoma przeniosła się do kamienicy przy Rynku Staromiejskim. Kamienica nr 15 powstała na przełomie XIII i XIV wieku. Obecny układ trzech kondygnacji naziemnych i jednej podziemnej ukształtował się około XV wieku.

„SPICHLERZ NA ULICY RABIAŃSKIEJ"
Powstał w pierwszej połowie XVII wieku na miejscu gotyckiego. Charakterystycznymi jego elementami są opaski nad oknami w kształcie worków ze zbożem. Należy do najciekawszych tego typu zabytków w Polsce.

„GOSPODA POD MODRYM FARTUCHEM”
Gospoda powstała około 1489 roku i jest najstarszą czynną kawiarnią w Toruniu. Obecną barokową kamienicę wybudowano z wykorzystaniem murów gotyckich. Przez kilkaset lat gospoda należała do rodziny Szalitów i słynęła z dobrych napitków. Według tradycji odwiedzali ją Kazimierz Jagiellończyk i Jan Olbracht. W okresie międzywojennym był tam hotel. Po renowacji z lat 1957-1959 gospodę przemianowano na kawiarnię i czynna jest do dzisiaj.

„PAŁAC dĄBROWSKICH”
Ten barokowy pałac wybudowany został w 1693 roku przez Biskupa Kujawskiego Stanisława Kazimierza Dąmbskiego na miejscu dwóch gotyckich kamienic. Fasada budynku pokryta jest dekoracją stiukową z bogatymi ornamentami roślinnymi. Prawie do końca XVIII wieku pałac należał do rodziny Dąmbskich. Od 1800 roku należał do pruskiego urzędnika J.M. Avego a w 1815 roku otworzono w nim Hotel Gdański. W drugiej połowie XIX wieku przebudowano go na kasyno wojskowe usuwając między innymi barokowy szczyt. W tym też budynku mieściło się Towarzystwo Sztuk Pięknych. W 1945 roku pałac przekazano Wydziałowi Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Zabiegi konserwatorskie ukończone w 1990 roku przywróciły pałacowi Dąmbskich jego dawny blask.

„KOŚCIÓŁ KATEDRALNY POD WEZWANIEM Św. JANÓW”
Kościół parafialny wznoszony był od połowy XIII wieku, aż do końca XV wieku. Kościół jest pod dwoma wezwaniami. Pierwsze św. Jana Chrzciciela zawdzięcza drewnianej świątyni ze Starego Torunia, która razem z lokowanym tam miastem przeniesiona została w 1236 roku na obecne miejsce. Drugim wezwaniem jest św. Jan Ewangelista. Od początku świątynia i okalający ją plac były centrum życia politycznego i gospodarczego miasta. Do 1518 roku w świątyni tej odbywały się wybory do władz miejskich. W okresie reformacji, w 1530 roku świątynia znalazła się w rękach protestantów, ale w 1583 roku do użytkowania świątyni dopuszczono również katolików. W 1596 roku cały kościół przejęli Jezuici i od tej pory służył on wyłącznie katolikom. W 1935 roku dekretem papieskim podniesiono go do rangi Bazyliki Mniejszej. W 52 metrowej wieży zawieszono w 1500 roku drugi co do wielkości w Polsce (po wawelskim Zygmuncie) dzwon „Tuba Dei” (Trąba Boża) o wadze 7238 kg.

„KOŚCIÓŁ WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTRZEJ MARII PANNY”
Jeden z najpiękniejszych kościołów nawowych Polski północnej. Budowany był od 1343 roku do końca wieku XIV. Jest to kolejny kościół wybudowany w tym miejscu dla zakonu Franciszkanów. Od strony północnej do świątyni przylegały zabudowania klasztorne. W okresie reformacji klasztor stracił swoje znaczenie i opustoszał. Najpierw przekazany radzie miasta został kościół a dwa lata później w 1559 roku klasztor. Po pracach adaptacyjnych zabudowania klasztorne przekazano gimnazjum protestanckiemu, a kościół służył ewangielikom ze Starego Miasta. Po tumulcie toruńskim wrócił do katolików i został przekazany Bernardynom. W 1821 roku po kasacie zakonu budynki klasztorne przeszły na własność miasta i zostały rozebrane. Świątynia klasztorna przypadła najpierw parafii Św. Jana a po remoncie z lat 1825-1830 roku służyła podmiejskiej parafii Św. Wawrzyńca. Usamodzielniona w 1852 roku pełni funkcję kościoła parafialnego dla przedmieścia Chełmińskiego i części Bydgoskiego.

„KOŚCIÓŁ DUCHA ŚWIĘTEGO”
Początki budowy późnobarokowego kościoła wiążą się z tumultem toruńskim w 1724 roku, po którym protestanci utracili świątynię NMP. Dopiero w 1756 roku oddano do użytku trójnawowy kościół pod wezwaniem Św. Krzyża. Został on pobudowany na miejscu sześciu spalonych domów. Autorem ołtarza głównego z 1756 roku był Jan Antoni Langenhahn. 64 metrową wieżę dobudowano dopiero w latach 1897-1899r. Zabytkowe organy skonstruował Fryderyk Rudolf Dalitz z Gdańska. Niestety spłonęły one podczas pożaru w 1989 roku. Dopiero w czerwcu 1945 roku kościół przejęty został przez księży Jezuitów. Od tamtej pory do dziś służy studentom i pracownikom naukowym.

„KOŚCIÓŁ Św. JAKUBA”
Zbudowana w latach 1309-1424 gotycka świątynia służyła parafii Nowego Miasta i zarazem była kościołem zamkowym. Przed kościołem murowanym w tym narożniku Rynku Nowomiejskiego stał kościółek drewniany służący tylko zamkowi krzyżackiemu. W roku 1309 z inicjatywy zakonu kamień węgielny pod budowę nowej świątyni położyl biskup Chełmiński Herman. Formalną opiekę nad kościołem sprawował zakon lecz w 1345 roku przekazał ją cystersom. Kolejno opiekę nad świątynią wypełniały benedyktynki (od 1425 roku), które w 1456 roku przekazały ją radzie miejskiej. Od 1557 do 1667 roku kościół służył protestantom a potem zakonowi benedyktynów. Po kasacie zakonu w 1832 roku kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła pełnił funkcję fary nowomiejskiej.

„DAWNY ZBIÓR EWANGELICKI TRÓJCY ŚWIĘTEJ’
Neoromański budynek świątyni zaprojektowany został przy współpracy jednego z najwybitniejszych architektów niemieckich Karla Friedricha Schinkla. Aż do końca pierwszej wojny światowej służył on luteranom a w latach międzywojennych zamieniony został na cerkiew prawosławną. Po drugiej wojnie światowej urządzono w nim magazyny. Odnowiony został w 1994 roku.

„ZAMEK KRZYŻACKI”
Usytuowany na szczątkach wczesnośredniowiecznego grodu zamek toruński był siedzibą komtura i jedną z najstarszych budowli militarnych w państwie krzyżackim. Wciskał się on klinem między Stare a Nowe Miasto, będąc najważniejszym elementem fortyfikacji obronnych średniowiecznego miasta. Zamek wznoszony był etapami od 1236 roku przez ponad 200 lat. W początkowej fazie był drewniany a od połowy XIII wieku murowany. Zbudowany był na planie podkowy otwartej od strony Wisły. Zespół zamkowy składał się z zamku górnego, otaczającego go międzymurza oraz przedzamczy. W skład zamku górnego wchodziły dwuskrzydłowy budynek mieszkalny konwentu krzyżackiego z kaplicą oraz potężna ośmioboczna wieża obronna. Funkcje obronne pełniła też znajdująca się w zachodniej części murów brama wjazdowa zbudowana w formie baszty. Po wybuchu wojny trzynastoletniej 8 lutego 1454 roku zamek został zdobyty przez mieszczan toruńskich i rozebrany. Do czasów współczesnych dotarły tylko ruiny zamku i zachowane w dobrym stanie gdanisko.

„ZAMEK KRZYŻACKI (GDANISKO)”
Od wschodu wzgórze zamkowe opływała rzeczka Wielka Struga. Nad nią wzniesiono w początkach XIV wieku kwadratową wieżę połączoną z zamkiem górnym krytym gankiem, zwaną gdaniskiem lub danskerem. Przystosowana do obrony wieża pełniła na co dzień funkcję ustępu. Nazwę swą zawdzięcza Krzyżakom, którzy w ten sposób wyrażali swoją pogardę dla miasta Gdańska.

„PAŁAC ESKENÓW”
Wybudowana około 1590 roku rezydencja patrycjuszy toruńskich Eskenów. Do budowy wykorzystano mury dawnej gotyckiej kamienicy z końca XIV w. W 1844 roku rezydencja przekształcona została w wojskowy skład powiatowy. Po przeprowadzonych w ostatnich latach renowacjach budynek ponownie odzyskał swój renesansowy wygląd, z fasadą wskazującą na wpływy flandryjskie. Do dzisiaj przetrwał renesansowy portal z piaskowca z herbem Eskenów oraz dwa kamienne maszkarony. Obecnie dom Eskenów połączony z trzema sąsiednimi spichlerzami z XVII i XVIII w. stanowi Oddział Muzeum Okręgowego

„KAMIENICA POD GWIAZDĄ”
Właścicielem pierwszej gotyckiej kamienicy znajdującej się na tym miejscu był w latach 1495-1496 Filip Buonuccorsi zwany Kallimachem, słynny humanista włoski, wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka. Barokową formę zewnętrzną z bogato zdobionym portalem kamienica otrzymała w końcu XVII wieku. Fasadę ozdobiono dekoracją ornamentową z motywami kwiatów i owoców, wykonaną w stiuku. W sieni znajdują się kręcone schody typu gdańskiego, których strzegą Minerwa i lew trzymający tarczę. W XIX wieku kamienicę przystosowano do potrzeb mieszkań czynszowych. W latach 1967-69 podczas prac renowacyjnych przywrócono dawny wygląd kamienicy. W budynku obecnie znajduje się Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu.

„ŁUK CEZARA”
Pierwsza jego część powstała w 1911 roku po przebiciu pasażu w dolnej kondygnacji kamienicy nr 38. Architektem tego przedsięwzięcia był Karl Caesar a celem tego pasażu było usprawnienie komunikacji z Bydgoskim Przedmieściem. Przyziemia dwóch sąsiadujących kamienic (35, 39) przebito w 1936 roku i w ten sposób powstał „Łuk Cezara", przez który prowadził ruch kołowy do 1973 roku. Od 1845 roku właścicielem XV wiecznej kamienicy nr 39 był Ernst Lambech, księgarz. W tej właśnie kamienicy w 1858 roku po raz pierwszy na ziemiach polskich wydrukowano „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza, o czym przypomina tablica

„KOŚCIÓŁ Św. KATARZYNY (GARNIZONOWY)”
Wybudowana według projektu Adolfa Teufla w latach 1894 -1897 neogotycka świątynia jednonawowa (30 m długa i 15,8 szeroka), o sklepieniu gwiaździstym. Swą formą nawiązywała do architektury krzyżackiej, ma najwyższą (86m) wieżę w Toruniu. Do końca I wojny światowej pełniła funkcję kościoła ewangielickiego dla pruskich koszar. Od okresu międzywojennego do dzisiaj pełni funkcję katolickiego kościoła garnizonowego.



MATERIAŁY:
Strony internetowe
Encyklopedia PWN
Przewodnik po Toruniu