Prekambr - album

Prekambr to przedkambryjski okres dziejów Ziemi obejmujący dwa eony – archaik i proterozoik. Jego początek przyjmuje się jako czas powstawania pierwszej skorupy ziemskiej, a koniec – 545 mln lat temu. Obejmuje on, zatem 85% dziejów Ziemi.

Ewolucja skorupy ziemskiej
Na początku prekambru istniała pierwotna skorupa ziemska – cienka, licząca zaledwie kilka kilometrów grubości, zbudowana ze skał zasadowych i ultrazasadowych. Była ona bardzo niestabilna, gdyż stale ulegała przetapianiu. Na powierzchni tworzyły się rozległe obszary gorącej lawy. W wyniku niszczenia skał pierwotnej skorupy oraz pojawienia się hydrosfery powstały pierwsze osadowe skały okruchowe, które, podobnie jak skały magmowe, ulegały przetapianiu i przeobrażaniu tworząc pierwsze segmenty sialiczne – mikrokontynenty. Z tego okresu pochodzą najstarsze znane obecnie skały na Ziemi, liczące około 4 mld lat.
Na okres 3,5 – 2,7 mld lat temu przypad dalsze powiększanie się skorupy sialicznej i podział na segmenty oceaniczne oraz kontynentalne. Powiększanie się obszarów kontynentalnych następowało w wyniku przyrastania do jąder kontynentów nowych, młodszych fragmentów.
W wyniku ruchu płyt litosfery powiększające się bloki kontynentalne przemieszczały się, a pod koniec prekambru połączyły się na krótko w jeden superkontynent zwany Pangeą.

Świat Organiczny
Życie na Ziemi powstało w zbiornikach wodnych i jest wynikiem ewolucji materii, z której zbudowana była pierwotna skorupa ziemska, atmosfera i hydrosfera, zachodzącej pod wpływem potężnych i różnorodnych źródeł energii (m.in. ciepło Ziemi, wyładowania atmosferyczne, promieniowanie kosmiczne). W ostatnich latach sugeruje się, że najprymitywniejsze formy życia mogły znajdować się w stałych fragmentach materii np. asteroidach, meteorytach.
Najstarsze ślady życia, zachowane jako skamieniałości i trudne do interpretacji, to pojedyncze komórki utożsamiane z bakteriami i sinicami. Różnicowały się one powoli przez cały prekambr. Niektóre z nich miały zdolność budowania struktur wapiennych w postaci mat i słupów z cienkimi warstewkami przyrostowymi. Struktury te często zwane stromatolitami stosunkowo licznie występowały w prekambrze.
Około 1,5 mld lat temu pojawiły się pierwsze organizmy o komórkach zawierających jądro i organelle. Miały one kulisty kształt i często liczne wyrostki na powierzchni. Nazwano je akritarchami.
Przed około 700 mln lat w zbiornikach wodnych wyodrębniły się pierwsze organizmy tkankowe, zwane fauną z Ediacara.
Bujny i gwałtowny rozwój życia organicznego pod koniec eonu proterozoicznego jest związany prawdopodobnie ze zwiększeniem się ilości tlenu w atmosferze ziemskiej. O ile w środkowej części archaiku było go tylko ok. 0,1% to 700 mln lat temu jego zawartość wzrosłą do ok. 1%. Wolny tlen w atmosferze pojawił się w wyniku glonów zdolnych do fotosyntezy.

Skały prekambru w Polsce
Na obszarze Polski skały prekambru poznano na trzech obszarach: obszarach Sudetach, w Polsce północno-wschodniej i w Polsce południowej.

Sudety
W Sudetach skały prekambru występują w wielu rejonach. Za najstarsze uważa się skały kry gnejsowej Gór Sowich. Są to silnie sfałdowane pragnejsy, granitognejsy oraz migmatyty. Za proterozoiczne uważane są skały masywu Lądka i Śnieżnika, Gór Bystrzyckich i Orlickich oraz Gór Izerskich. Izerskich masywie Lądka i Śnieżnika są to dwie generacje gnejsów różniące się od siebie wielkością kryształów: gierałtowskie (o różnej wielkości kryształów) i młodsze, śnieżnickie (grubokrystaliczne). Oprócz nich występują tam kwarcyty, marmury i amfibolity. W Górach Bystrzyckich i Orlickich są to gnejsy bystrzyckie oraz łupki krystaliczne. W Górach Izerskich występują gnejsy izerskie, granitognejsy, rzadziej łupki krystaliczne i granity rumburskie.
Najmłodszymi skałami prekambryjskimi w Sudetach są szarogłazy łużyckie, powstałe najprawdopodobniej u schyłku neopreterozoiku.

Polska Południowa
Skały prekambru występują powszechnie na przedpolu Karpat. Są one jednak przykryte grubym płaszczem skał młodszych.
Za najstarsze uważa się skały poznane za pomocą wierceń w podłożu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Występuje tam blok skał krystalicznych w kształcie trójkąta, zbudowany ze skał metamorficznych i magmowych.

Polska północno-wschodnia
Najstarsze w granicach Polski skały fundamentu platformy wschodnio - europejskiej występują w obrębie tzw. masywów centralnych oraz kompleksów fałdowych i intruzyjnych.

Kopaliny użyteczne
W skałach prekambru na świecie występuje wielka różnorodność złóż rud metali. W Polsce w skałach prekambryjskich kompleksu mazurskiego na platformie wschodnioeuropejskiej występują złoża magmowych rud żelaza. Najlepiej rozpoznane jest złoże Krzemianka, zalegające poniżej głębokości 800m.
Skały prekambru są także szeroko wykorzystywane jako surowce skalne. W Polsce są eksploatowane na Dolnym Śląsku, a na szczególną uwagę zasługują marmury z masywu Lądka i Śnieżnika zwane Marianną Białą i Marianną