Opera - Carmen

Carmen
Opera komiczna w czterech aktach

Libretto: Henri Meilhac i Ludovic Halevy na podstawie noweli pod tym samym tytułem Prospera Merimee
Osoby: Carmen, cyganka (Ms), Don Jose, sierżant (T), Micaela, dziewczyna z wioski Don Josego (S), Escamillo, toreador (Bar), przemytnicy: Dancairo (T), Ramendado (T), Cyganki: Fransquita (S), Mercedes (Ms), oficerowie: Zuniga, porucznik (B), Morales (Bar), Andres, porucznik (T), Lillas Pastia, karczmarz (Bar); gawiedź uliczna, dzieci, robotnice z fabryki cygar, żołnierze, Cyganie, torreadorzy, przemytnicy

Trudno dziś ocenić, czy chłodne przyjęcie, z jakim spotkała się Carmen należy wiązać z tematem, czy raczej z muzyką utworu. W końcu i jedno, i drugie mogło się nie podobać publiczności. Głowną postaciąjest Cyganka, która popycha żołnierza do dezercji, jest przemytniczką, śpiewa i tańczy w oberży, a wreszcie na oczach widzów zostaje zasztyletowana przez byłego kochanka. Dzieło Bizeta zdecydowanie różniło się od konwencjonalnej opery komicznej. Środowisko, w którym rozgrywa się Carmen określono mianem archaicznego,a tytułową bohaterkę pomówiono o publiczne uprawianie nierządu. Skutek był taki, że domagano się zakazu wpuszczania nieletnich na przedstawienia z uwagi na niemoralność sztuki. W rzeczywistości Bizetowi udało się stworzyć postać archetypiczną, a siłę tej kreacji można porównać z Don Giovanni, Hamletem, czy Faustem. Carmen zyskała szczególne znaczenie w XX wieku, ponieważ opera ta ukazywała sylwetkę kobiety decydującej o własnym losie.

Carmen nie zna przeszłości, ani przyszłości. Żyje wyłącznie chwilą bieżącą. Miłość nie jest dla nie zadaniem na życie, lecz ulotnym kaprysem. Istotą jej życia jest zmiana, Carmen nie chce niczego posiadać na dłużej, ani mężczyzny, ani przedmiotu (i akurat wyrzucając pierścionek- podarunek Josego, wydaje na siebie wyrok śmierci). Pierwiastek społeczny nie odgrywa większej roli w rysunku tej postaci, nie jest rewolucjonistką, stoi poza obrębem społeczeństwa. Z tego powodu do jej czynów nie można przykładać obowiązujących norm moralnych. Carmen, dziecko natury, kieruje się własnymi prawami.
Od początku opery Carmen skazana jest na śmierć, o czym świadczy związana z główną bohaterką muzyka. Postaci tej towarzyszy patetycznie brzmiący, wyrażający ostrzeżenie motyw przewodni.
Gdy cyganki stawiają sobie kabałę (tercet karciany) Frasquita i Mercedes marzą o szczęściu, natomiast Carmen dowiaduje się o rychłej śmierci. Ta scena posiada chyba największą siłę wymowy w całęj operze. Przedstawia chwilę, kiedy Carmen styka się z wyrokami losu, na które nie ma wpływu.

Opera podporządkowana jest wprawdzie dominującej postaci Carmen, ale w istocie jest to opowieść o losie Don Josego. Na początku jest on nieśmiałym młodzieńcem, którego życie określa silna więź z matką. Planowane małżeństwo z Micaelą będzie tylko przedłużeniem idylli dzieciństwa. Nagle daje się ponieść tłumionej dotąd seksualności. Kosztuje go to szarżę i cześć. Gdy po wypuszczeniu z więzienia spieszy do Carmen, coś sobie podśpiewuje (za kulisami) jak zabłąkane w lesie dziecko, które piosenką stara się dodać sobie otuchy. Duet z Carmen w drugim akcie świadczy raczej o wzajemnej obcości niż o miłosnym spełnieniu, a słynna aria „z kwiatkiem” jest tylko częścią tego duetu. Jose widzi w kwiecie rzuconym mu niegdyś przez Carmen symbol swej wiecznej miłości do niej.

Treść
Akt I
Sevilla. Przy rogatkach miejskich znudzeni żołnierze oczekują zmiany warty. Ich uwagę zwraca młoda dziewczyna, Micaela, która poszukuje sierżanta Don Josego. Tłumaczą jej, że ów przybędzie dopiero na zmianę warty i zapraszają ją do środka. Zaproszenie jest jednak zbyt obcesowe i dziewczyna ucieka.
Nadchodzi upragniona zmiana warty- oddział żołnierzy pod dowództwem Don Josego. Żołnierze powiadamiają kompana o przybyciu Micaeli.
W czasie przerwy w pracy robotnice z fabryki cygar wychodzą na plac. Powszechną uwagę zwraca cyganka Carmen. Intryguje ją obojętność Don Josego i rzuca mu kwiat.
Żołnierz jest oszołomiony namiętnością dziewczyny, uspokaja się jednak u boku Micaeli.W fabryce wybucha bójka. To Carmen zraniła jedną z robotnic. Porucznik Zunga nakazuje Don Josemu, by zaprowadził Cygankę do więzienia. Ten jednak traci dla niej głowę: pozwala jej uciec i sam trafia do aresztu.

Akt II
Jose, właśnie wypuszczony na wolność po spędzeniu miesiąca w więzieni, przybywa na spotkanie z Carmen do gospody Lillasa Pastii. Nie wie, że jest to punkt spotkań bandy przemytników, do których należy Cyganka.
Sławny torreador Escamillo kroczy ulicami pośród wiwatów, zagląda do gospody Lillasa Pastii i nie może oderwać oczu od Carmen. Ta, zgodnie z daną wcześniej Don Josemu obietnicą, śpiewa i tańczy dla swego wybawiciela. Trąbią capstrzyk, Jose musi wracać do koszar. Waha się pomiędzy miłością, a obowiązkiem. Nagle pojawia się porucznik Zunga i zaczyna nadskakiwać dziewczynie. Jose rzuca się na niego z bronią. Przemytnicy rozdzielają walczących. Jose nie ma już wyboru- musi pozostać wśród przemytników i trudnić się ich rzemiosłem.

Akt III
Nocą przemytnicy obozują w górach. Carmen zdążyła się już nudzić Josem. Wraz z przyjaciółkami stawia sobię kabałeę. Karty wróżą jej śmierć. Część bandy rusza w drogę, by zmylić celników. Jose pozostaje na straży łupów. Escamillo szuka Carmen i wdaje się z Josem w bójkę na noże. Carmen rozdziela rywali,a Escamillo zaprasza ją na najbliższą walkę byków w Sewilii. Wówczas ktoś odkrywa, że pomiędzy skałami kryje się Micaela. Mówi Josemu, że jego umierająca matka chciałaby zobaczyć się z nim jeszcze raz przed śmiercią. Były żołnierz nie chce opuszczać obozu, ale wkońcu spieszy za Micaelą, na odchodnym grożąc Carmen, że jeszcze się spotkają.

Akt IV
Walka byków jest wielkim świętem ludowym i dniem tryumfu Escamilla. Carmen, która została jego narzeczoną, cieszy się słysząc owacje na arenie. Przed wejściem czeka na nią Jose. Cyganka dumnie odrzuca jego prośby i zaklinania. Ciska mu pod nogi niegdyś otrzymany od niego pierścionek. Chce wyminąć go w drodze na arenę i wtedy Jose zabija ją ciosem sztyletu.