Cechy romantyczne i pozytywistyczne Wokulskiego.

Na podstawie autocharakterystyki Wokulskiego oraz w kontekście powieści napisz, jakie cechy romantyczne i pozytywistyczne przewijają się w jego postawie.

Głównym bohaterem powieści Bolesława Prusa pt. „Lalka” jest Stanisław Wokulski. Ten energiczny kupiec posiada niezłomny charakter i silną wolę. Ma trzeźwe spojrzenie na rzeczywistość, a zarazem romantyczne usposobienie. Jest postacią dynamiczną, która ewoluuje w czasie trwania akcji utworu. Ukazany jest na pograniczu dwóch światów: upadającego świata arystokracji (kraina Izabeli) i świata kapitalizmu do którego należy Wokulski jako bogaty kupiec. Pokrywa się to zresztą ze zderzeniem odchodzącego romantyzmu i nadchodzącego pozytywizmu (racjonalizm bohatera).
Wokulski jest postacią niejednorodną, posiadającą cechy ukształtowane przez epokę romantyzmu, na którą przypada dzieciństwo i młodość Stanisława. Można zauważyć u niego również cechy typowo pozytywistyczne. Bohater posiada wykształcenie, które zdobył mimo trudnych warunków w jakich się wychowywał. „Gdy miał ochotę uczyć się, nie mógł, ponieważ w jego kraju potrzebowano nie uczonych, ale – chłopców i subiektów sklepowych”. Wielu ludzi drwiło z niego, słysząc że chce on pogłębiać swoją wiedzę, stać się kimś lepszym. Nie sposób pominąć faktu, że w młodości dużo czytał i właśnie literatura romantyczna wywarła ogromny wpływ na rozwój jego świadomości wewnętrznej. Tymczasem mimo niepowodzeń Wokulski dążył do postawionych sobie celów i marzeń. Jego olbrzymi upór i wytrwałość pozwoliły mu osiągnąć szczyty swoich możliwości. Sam dziwił się szybkiemu rozwojowi akcji: „Mam nieprawdopodobne szczęście, w pół roku zrobiłem majątek krociowy, za parę lat mogę mieć milion…Nawet prędzej…[…] Czy aby ja nie prędko awansuję? Cechuje go przedsiębiorczość, uczciwość, odwaga i konsekwencja w podejmowanych działaniach. Charakteryzuje go również trzeźwa ocena, refleksyjność i realizm w postrzeganiu rzeczywistości.
Wokulski posiada romantyczną uczciwość i skłonność do idealizowania miłości. W wyniku małżeństwa z wdową po kupcu staje się właścicielem sklepu. Następnie na handlu żywnością dla wojska dorabia się majątku, który stale pomnaża. Nie jest jednak egoistą potrafi się dzielić swoim majątkiem wspomagając biedotę i sieroty. Urzeczywistnia ideały pracy u podstaw tworząc miejsca pracy dla biedaków z Powiśla, pomagając kobiecie lekkich obyczajów zdobyć wykształcenie i żyć w cnocie. Uważa to za swój obowiązek wynikający z faktu, że jest on człowiekiem, któremu się w życiu powiodło. Pieniądze pozwalają mu także na zmianę stanu, z biednego subiekta w zamożnego pana. Bogactwo daje mu szansę na zrealizowanie dawnych marzeń, między innymi poślubienia Izabeli Łęckiej. Niestety ciążyło nad nim fatum. Izabela wraz z innymi zamożnymi osobami traktowali go jak kogoś gorszego, bowiem wywodził się ze świata kupców i handlarzy. W oczach Izabeli Stanisław to „[…] Zuchwały dorobkiewicz, który od roku ścigał ją spojrzeniami w teatrach i na koncertach. Jest to cyniczny brutal, który dorobił się majątku na podejrzanych spekulacjach po to, ażeby kupić sobie reputację ludzi, a ją, pannę Izabelę u ojca!”…Stanisław kocha bezgranicznie, zatem poświęca się miłości, uważając ją za najważniejsze uczucie w życiu. Platoniczna miłość przyczynia się do klęski bohatera. Zbliża go również do postaci wielkich romantycznych kochanków, jak np. Gustaw z IV cz. „Dziadów”. Jednak nie wiemy jak zakończyły się losy Wokulskiego, ale możemy tylko przypuszczać, że Wokulski zakończył swe życie jako dekadent, albo wręcz odwrotnie znalazł nowy sens życia w poświęceniu dla nauki realizując pozytywistyczny ideał pojmowania świata przez rozum i własne doświadczenia i badania. Tymczasem metamorfoza i niejasne okoliczności jego śmierci są kryteriami Wokulskiego, dzięki którym można uznać go romantyka.
Potrafi krytycznie oceniać wartość klasy, do której popychało go uczucie. Jednak miłość spowodowała katastrofę. Kiedy zrezygnował z walki o uczucie panny Izabeli, zrezygnował też z egzystencji w społeczeństwie, które go nie zrozumiało i odepchnęło. Jest samotny, dla jednych parweniusz, dla drugich wyzyskiwacz, nawet najbliższy mu i oddany Rzecki nie potrafi go zrozumieć.
Najtrafniej podsumował postać Wokulskiego Szuman mówiąc, że „oto w jednym człowieku stopiły się dwie osoby: romantyk sprzed 1863 roku i pozytywista lat siedemdziesiątych”. Jego osobowość, motywy działania, którym hołdował, celnie ujął doktor Szuman, potwierdzając przyczyny klęski Wokulskiego: „Romantycy muszą wyginąć to darmo; dzisiejszy świat nie dla nich […] Powszechna jawność sprawia, że już nie wierzymy w anielskość kobiet, ani w możliwość ideałów, kto tego nie rozumie musi zginąć, albo dobrowolnie ustąpić”.
Inną cechą specyficzną dla romantyka jest poczucie niespełnienia. Tragiczne zakończenie miłości powoduje, że Wokulski próbuje popełnić samobójstwo. Zastanawia się także nad swoim zachowaniem i jest świadomy tego, że „jest człowiekiem zmarnowanym”. Jest świadomy swoich potrzeb, które nie zostają zrealizowane, o czym świadczą słowa: „Gdyby mi wystarczyło kilkadziesiąt tysięcy rubli rocznie i komplet do wista, byłbym w Warszawie najszczęśliwszym człowiekiem[…] Ale ponieważ oprócz żołądka mam duszę, która łaknie wiedzy i miłości, więc musiałbym tam zginąć. W tej strefie nie dojrzewają ani pewnego gatunku rośliny, ani pewnego gatunku ludzie”…
Świadomość posiadanego majątku jest podstawą rozterek wewnętrznych, prowadzących do ciągłego rozrachunku z samym sobą. Wokulski słyszał głosy, toczył rozmowy ze swoim rozsądkiem, który doradzał mu, aby „[…]unikał samic innego niż on gatunku[…]”.Wie, iż w jego ciele są dwa typy osobowe. Mówił: „we mnie jest dwu ludzi, jeden zupełnie rozsądny, drugi wariat. Który zaś zwycięży?... Ach, o to się już nie troszczę. Ale co zrobię, jeżeli wygra ten mądry?... Cóż to za okropna rzecz posiadając wielki kapitał uczuć złożyć go samicy innego gatunku”…
Bohater bierze też udział w powstaniu styczniowym w wyniku którego zostaje zesłany na Syberię. Innymi słowy lata swej młodości poświęca patriotycznej walce. Zatem można sądzić, iż ogromne znaczenie dla bohatera miała miłość do ojczyzny. Klęska powstania styczniowego przyczynia się do upadku wartości romantycznych starego pokolenia.
Na jego pozytywistyczny charakter wskazuje między innymi ogromny kult wiedzy. Dzięki nauce czuje się wreszcie człowiekiem wolnym. Pomimo trudnych warunków życiowych Wokulski pracuje i uczy się, najpierw w Szkole Przygotowawczej, potem w Szkole Głównej. Interesuje go również praca naukowa na Syberii, a umożliwiają mu ją kontakty z naukowcami rosyjskimi. Szanowano go i podziwiano, a jego wynalazki znalazły uznanie w petersburskich towarzystwach naukowych. Inspiracja pracą naukową wywołuje w nim pragnienie jej kontynuacji. Podejmuje jednak pracę u Mincla i jego plany nie zostają zrealizowane. Z kolei współpraca z Geistem i Ochockim przyczynia się do rozwoju nauki i daje ludziom wymierne korzyści. Ponadto wywołuje w innych ludziach szacunek dla ich pracy nad wynalazkiem.
Poza tym Wokulski realizuje także postulat pracy organicznej. Przykładem tego jest rozbudowa sklepu, założenie spółki handlowej. Przyczynia się w ten sposób do ożywienia gospodarczego oraz w myśl pozytywistycznego programu jako jednostka bogacąca się ma wpływ na wzrost zamożności narodu. Prowadzi on także działalność charytatywną i filantropijną poprzez wspieranie ważnych celów społecznych. Jest zwolennikiem emancypacji kobiet o czym świadczy pomoc jaką udzielił pani Helenie Stawskiej, która sama utrzymywała swoją córkę i matkę. Bliska jest bohaterowi koncepcja asymilacji Żydów. Serdecznym jego przyjacielem jest doktor Michał Szuman. Eks-posłaniec i Sybirak, zaś sklep sprzedaje on Szlangbaumom wierząc, że oddaje go w „dobre ręce”.
Reasumując można stwierdzić, że zaślepienie miłosne nie zaślepiło w nim człowieka myślącego, dlatego też miłości tej towarzyszyło rozdarcie wewnętrzne. Bezustannie walczył w nim pozytywista z romantykiem, społecznik ze skrajnym indywidualistą, idealista z racjonalistą. Krótko mówiąc to właśnie połączenie cech charakterystycznych dla obu tych epok wyraża ogromne bogactwo przeżyć bohatera i jego niezwykle interesującą egzystencję.